14 каз

1. Модуль 14

Қатыгездік
көрсету

2.

3. Оқу нәтижелері

Осы модульді аяқтағаннан кейін сіз:
БҰҰ-ның бала құқықтары туралы конвенциясын
балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен
немқұрайлылық проблемасына қатысты түсіну;
Балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен
немқұрайлылықтың әр түрлі түрлерін білу;
Балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен жекелеген
бала үшін және жалпы қоғам үшін
немқұрайлылықтың қысқа және ұзақ мерзімді
салдарын түсіну;
Балаларға қатыгездік пен немқұрайлылықтың қауіпқатері мен қорғаныш факторларын түсіну;

4.

Сіз балаларға қатысты қатыгездік пен
немқұрайлылықтың кейбір физикалық және мінезқұлық белгілерін байқай аласыз,
Балаларға қатысты зорлық-зомбылық туралы және
осы мәселеге немқұрайдылық пен араласу туралы
хабарлаудың кедергілерін түсініп,
Балаларға қатыгездік пен немқұрайдылықтың
алдын алуға қалай көмектесе алатындығыңызды
білесіз.
Баланы қорласа және оған қамқорлық жасамайды
деп күдіктенсеңіз, қалай әрекет ету керектігін
білесіз,
Балаларға қатысты зорлық-зомбылық болған деген
күдік болған кезде немесе басқа секторлармен
жұмыс істеудің маңыздылығын және өз еліңіздегі
мамандарға жүгіну үшін осы жолмен жүру

5. Балаларды халықаралық-құқықтық қорғау

БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясына сәйкес
мемлекеттік органдар баланы ата-аналардың барлық
қиянаттық әрекеттерінен немесе балаларға қамқор болмаудың
басқа түрлерінен қорғауға, сондай-ақ зардап шеккендерге де,
құқық бұзушыларға да алдын-алу және емдеу
бағдарламаларын жүзеге асыруға міндетті (19-бап). )
Мемлекеттік ұйымдар баланы физикалық немесе
психикалық зорлық-зомбылықтың, жарақаттанудан немесе
қатыгез қарым-қатынастан, қараусыз қалудан, қатыгез қарымқатынастың , оның ішінде жыныстық зорлық-зомбылықтан
баланы қорғау үшін, барлық қажетті құқықтық, әкімшілік,
әлеуметтік және ағарту шараларын жүзеге асырады.

6. БҰҰ Бас хатшысының балаларға қатысты зорлық-зомбылық туралы дүниежүзілік баяндамасы (2006)

Үкімет «зорлық-зомбылықтың алдын-алу және балаларды,оның отбасын
құрметтейтін, оның өзін-өзі бағалауы және жеке өміріне қол сұқпаушылық
құқығын, сондай-ақ қыздар мен ұлдардың даму қажеттіліктерін қамтамасыз
ететін кешенді жүйелерді» қамтамасыз етуі керек (93-бет). Баяндама
балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алуға бағытталған әрекет ету
шараларының тиімділігін төмендегі жолдармен арттыруды ұсынады:
ерте жастағы дамуды оңтайландыру мақсатында жүкті және босанғаннан
кейінгі көмек және үйге бару
Отбасыларға зорлық-зомбылықсыз үй жағдайларын құруға көмектесетін
мәдениетті және гендерлік-ата-аналық тәрбие бағдарламаларын жүзеге асыру
отбасындағы әлеуметтік жағынан осал балаларды қорғау және ерлізайыптыларға / серіктеске қатысты зорлық-зомбылық сияқты гендерлік
мәселелерді шешу, бұл балалармен қарым-қатынастың барлық түрлерімен
тығыз байланысты (50-60% жағдай).

7. Әлемдік жағдай

Психологиялық агрессия: әрбір 4 баланың 3-і (2 - 4 жас)
Физикалық зорлық-зомбылық: әр 10 баланың 6-ы (1-2
жас)
1 жастағы балалардың ¼ жазалау ретінде шайқайды
Әрбір оныншы баланы ұрады
5 жасқа дейінгі әрбір төртінші балат(177 миллион бала):
тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырайды
Зорлық-зомбылықтың құрбаны болған жасөспірім
қыздардың 90% -ы кім зорлық жасағаның білген
1% көмекке жүгінген.

8. Балаларға қатыгездік жасаудың түрлері

Отбасы ішінде де және одан тыс жағдайларда:
Физикалық зорлық-зомбылық
Балалардағы мидың шайқалу синдромы (нәрестенің шайқалу
синдромы - SDS)
Жараланған бала
Сау баланы жалған ауруға санау (Делегированное фиктивное
заболевание)
Жыныстық зомбылық және қорғансыз қалуы
Эмоционалды / психологиялық зорлық-зомбылық
Баланың мұқтаждығын елемеу, немқұрайлылық, қадағалаусыз
қалдыру, баладан бас тарту.
Балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың жоғарыда аталған түрлері
жеке-жеке немесе бір-бірімен үйлесуі мүмкін.

9. Балалардағы мидың шайқалу синдромы

Бұл не? - Бұл нәресте немесе жас баланы сілкілеген кезде орын
алатын бастың немесе мойынның жарақаты.
Не болып жатыр? - Нәрестенің басы үлкен және ол мойны үшін
әлсіз. Бастың тік күйін қамтамасыз етуі керек мойынның
бұлшықет тонусы әлі толық жетілмеген, ал әлсіз мойын ішкі қан
кетуге әкелуі мүмкін. Бұл тамырдың жарылуына әкелуі мүмкін.
Дамып келе жатқан ми бас сүйегінің қатты қабығына соғып,
келесілерге әкелуі мүмкін:
Мидың зақымдануы
Омыртқаның жарақаты
Cал болып қалу
Дамудың тежелуі
Көздің соқырлығы / зақымдалуы
ӨЛІМ

10.

11. Балаларға зорлық-зомбылық көрсету салдары

Қысқа мерзімді
салдары
Ұзақ мерзімді
салдары

12. Балаларға зорлық-зомбылық көрсету салдары

Қысқа мерзімді
салдары
Физикалық ауырсыну
Көгерулер
Сыдырулар
Жарақаттар
Реніш, көз жасы
Қан кету
Ашық және жабық сынықтар
Суицидке апаратын ойлар,
қадамдар, өмірден түңілу
Белсенділіктің төмендеуі,
қимылдамау
Өлім жағдайы
Ұзақ мерзімді
салдары
Жан-жүниесінің ауырсынуы, тұйықталу
н\е ызақорлық
Қатыгездік, агрессивті қарым-қатынас
Өз-өзіне сенімсіздік, төмен санау
Қорқыныш
Ер адамға сенімсіздік
Ерте есею
Мүгедектік, тыныс жолдары, жүрек
аурулары, инсульт, эндокриндік,
онкологиялық аурулар,
Суицидке апаратын ойлар
Нашақорлық, маскүнемдік,
токсикомания
ВИЧ инфицирование
Педофилия, жеңіл жүріске салыну
Жұмысқа құлқы жоқ
Өлім жағдайы

13.

Сыртқы көріністер:
Шаршаңқылық, түрі ұйқылы- ояу,
қабағының ісіңкі болуы
Айқын білінетін бөртпе
Нәрестелердің сусыздануы
Баланың жасы мен жыл мезгіліне
сәйкес келмейтін киім
Физикалық белгілері:
Өз қатарынан салмағы мен бойы
бойынша артта қалу;
бит, сірке ( педикулез), қышыма;
жиі «бақытсыздық» жағдайлар
іріңді және созылмалы жұқпалы
аурулар;
тіс жегісінің жайылуы
(множественный кариес)
тиісті екпелердің болмауы;
сөйлеу және ақыл-ой дамуының
кешеуілдеуі

14. Баланың жасына байланысты. психикалық жағдайы мен мінез-құлқының, физикалық зорлық-зомбылықтан күдіктенуге мүмкіндік беретін

ерекшеліктері.
0-6 ай:
қимылсыздық;
айналадағы әлемге немқұрайлылық;
сыртқы ынталандырулардың болмауы немесе әлсіз
реакциясы;
3-6 айда сирек күлімсіреу.
6 ай – 1,5 жас:
ата-анадан қорқу;
ересектермен физикалық байланыстан қорқу;
үнемі себепсіз ескерту алу, жалтақтау;
көз жасы құрғамайды, үнемі мазасыздану, тұйықталу,
өкініш;
ересектер алып кетуге тырысқанда, қорқыныш немесе
депрессия
1,5 жас-3 жас:
үлкендерден қорқу;
сирек кездесетін қуаныш, көз жасы;
басқа балалардың жылауына қорқынышты реакция;
мінез-құлықтағы шектен шығу - шамадан тыс
агрессивтіліктен немқұрайлылыққа дейін.

15. Эмоционалды зорлық-зомбылық қаупі жоғары балалар

Қаламаған жүктіліктен туылған балалар (әйелінің
немесе күйеуінің ұнатпайтын туыстарына ұқсас);
ерте жастағы балалар;
мүгедек балалар, тұқым қуалайтын ауруы бар балалар
немесе өзгеше дамитын балалар;
өктемшіл (авторитарлық) отбасылардың балалары;
отбасындағы зорлық-зомбылық өмір салты болып
табылатын отбасылардың балалары;
ішімдік, есірткі пайдаланатын, депрессияда жүрген
ата-ана (немесе ата-анасының бірі);
отбасында көптеген әлеуметтік-экономикалық және
психологиялық мәселелері бар балалар.

16.

Баланың мұқтаждықтарын
елемеу (небрежное отношение)
- ата-аналардың немесе оларды
ауыстыратын адамдардың
тарапынан балаға қарапайым
қамқорлықтың болмауы, соның
салдарынан баланың
эмоционалдық жай-күйі
бұзылып, оның денсаулығына
немесе дамуына қауіп төнеді.

17. Ата-аналарды дене жазалауын қолданбауға үйретіңіз

• Егер ана немесе әке «жарылуға» дайын тұрса,
баланы қауіпсіз жерге қалдырып, сабырға келу
үшін аздаған үзіліс алу керек.
• Ата-анаға баланы құйрығынан ұрғанша, қос
алақанын бір-біріне соққан дұрыс деңіз. Осылайша
баланың назарын аударған жөн.
• Егер ата-ана қолын ала жүгірсе, үстелді немесе өз
аяғын салып қалу үшін қолын бұрып жіберіңіз.

18.

19. Дүниежүзілік зорлық-зомбылық және денсаулық туралы мәлімдеме (2002)

Балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен немқұрайлықты балалар,
отбасылар мен қоғамның әл-ауқаты тұрғысынан кеңінен қарастырады.
Денсаулық сақтау тұрғысынан ол отбасылар мен балаларға қызмет
көрсетудің үш саласында ең жақсы тәжірибені қолдануды талап етеді:
1) жүктілік және босану;
2) балалардың денсаулығын сақтау;
3) балалардың қатыгездігі мен қараусыздығымен байланысты қауіп
факторлары көп болған отбасыларға қызметтер құру және мақсатты қызмет
көрсету
Соңғы жиырма жыл ішінде көптеген континенттерде медбикелер
арқылы әйелдер мен балаларға үйге бару көбейді және баланың
өмірінің алғашқы үш жылындағы үйге бару - бұл балалардағы
жарақаттануды, шұғыл көмек бөлімдері және олардың санын азайту
үшін ең сәтті араласу болып табылады. (Вольф, 2005) .

20. Балаға қаталдық көрсетеді деп күмәндануға мүмкіндік беретін ата-аналар мен қорғаншылардың мінез-құлқының ерекшеліктері:

Балаға қаталдық көрсетеді деп күмәндануға мүмкіндік
беретін ата-аналар мен қорғаншылардың мінезқұлқының ерекшеліктері:
Баланың жарақат алу себептерін
түсіндірудегі қарама-қайшылықтар,
шатасулар және болған оқиғаны анықтай
түсуге құлықсыздық;
Медициналық көмекке кеш жүгінуі немесе
көмек сұрау бастамасы басқа адамның
тарапынан болуы;
Жарақат үшін баланың өзін кінәлау;
Баланың тағдырына алаңдамау;
Баламен қарым-қатынас жасау кезінде
мейірім мен эмоционалдық қолдаудың
болмауы;
Балалық шағында өздерін қалай жазалағаны
туралы әңгімелер;
Мінез-құлықтағы психикалық бұзылыстар
(агрессивтілік, ауытқушылық, т.б.)

21. Нақты жағдай

Арыз бойынша, 15 айлық бала ыстық су ваннасына кіріп,
оның анасы заттарды алып, телефон қоңырауына жауап беру
үшін жуынатын бөлмеден ұзақ уақыт кетіп қалған. Екі
қолдағы сұйықтыққа батудан симметриялы күйіктер
шынтақтан төмен, шашыраудан ізсіз, күйдірілмеген терімен
шектеудің нақты сызығымен, білек үстінен шамамен 10 см
шеңбер бойынша таралған.
БҰЛ КЕЗДЕЙСОҚ ОҚИҒА БОЛДЫ МА? Талқылаңыз

22. Балаларға зорлық-зомбылық жасау қаупін азайтуға мүмкіндік беретін факторлар

Қолдау көрсететін отбасылық орта
Күшті әлеуметтік желілер
Ата-ана мен бала арасындағы берік қарым-қатынас
Ата-аналар арасындағы берік қарым-қатынас
Балаға қамқорлық жасау дағдыларын тәрбиелеу
Ата-аналарды жұмыспен қамту
Ата-аналар білімінің жоғары деңгейі
Ата-аналардың өз қадір-қасиетін сезінуі
Ата-аналар тарапынан дене жазаларын қолдаудың болмауы
Баланың әлеуметтік құзіреттілігі
Әлеуметтік капиталдың жоғары деңгейі

23. Патронаж қызметкерінің балаға қатыгездік пен қараусыздық жағдайларын жою кезіндегі рөлі

Көмек бағдарламасы және қауіптілікті ерте
анықтау
Бастапқы бағалау және әрекет ету
Баламен әңгімелесу
Отбасын қолдау және тәрбиелеу

24. Балалармен нашар қарым-қатынас жағдайлары туралы хабарлау

Қиындықты табу
Нақты күдік және себептер
Іс бойынша құжаттама
Ашу және хабарлау
Келесі қадамдар

25.

Ерте жастан айыру және
қамқорлық көрсетпеу жас
балалар дамуына ауыр
зардаптарға әкелуі мүмкін.
3 жастан кіші бірде-бір бала
интернат түріндегі мекемеде
орналастырылмауы тиіс.

26.

27. Мидың дамуына әсері

Мидың қалыпты самай
Мидың асқынған самай
бөлігі-жоғары
белсенділік пен
жасушалардың өсуі
бөлігі-төмен
белсенділік пен
жасушалардың өлімі
Л
П
Л
П
Томограммада ми мен жүйке жүйесінің дамуына елеулі
асқынудың әсерін көрсетеді, бұл нашар тілдік, әлеуметтік
дағдыларға және эмпатияның болмауына әкеледі.

28. Мидың томограммаларынан алынған дәлелдер

29. Қорытынды және негізгі идеялар

Баламен нашар қарым-қатынастың кез келген түрі; зорлық-зомбылық,
қамқорлықтың болмауы және/немесе қараусыз қалу баланың
құқықтарын бұзу болып табылады.
Баламен қатал қарым-қатынас, қамқорлықтың болмауы және баладан
бас тарту кез-келген жерде болуы мүмкін. Ол әрбір елде және әрбір
қоғамда, сондай-ақ табыс деңгейі бойынша барлық топтарда кездеседі,
бірақ кедейшілік физикалық зорлық-зомбылық, қамқорлықтың
болмауы және бас тарту тұрғысынан қауіп-қатер факторы болып
табылады.
Баламен нашар қарым-қатынас физикалық, психологиялық және
жыныстық зорлық-зомбылықты және бір уақытта немесе белгілі бір
ретпен жиі кездесетін қамқорлықтың болмауын қамтиды. Кейбір
жағдайларда нашар қарым-қатынас ауыр жарақаттарға, мүгедектік пен
өлімге әкеледі.

30.

Егер бала зорлық-зомбылықтың құрбаны, қамқорлықтың
болмауы және/немесе қараусыз қалған болса, онда бұл бала,
жасөспірім және ересек адам ретінде адамның бүкіл өмірі
бойы дене және психикалық денсаулығына кері әсерін
тигізуі мүмкін. Ол оның өзін-өзі құрметтеуі мен өзіне деген
сенімділігіне, жеке дербестігі мен жетістіктеріне, бала
тәрбиесінің өзара қарым-қатынасы мен дағдыларына әсер
етеді
Ұйымдар арасында ақпарат алмасу үй жағдайында әйелдер
мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық фактілерінің
алдын алуға және анықтауға көмектесе алады.
Қауымдастықтағы денсаулық сақтау мамандарының үйге
бару бағдарламалары үйде әйелдер мен балаларға қатысты
зорлық-зомбылықтың алдын-алудың ең тиімді әдісі болып
табылады.