5- mavzu. Trenerning ahloqiy me’yorlari. (1)

1.

Mavzu:
Trenerning
ahloqiy
me’yorlari.

2.

REJA:
1.Guruh ishtirokchilarining xuquqlari.
2.Guruhda ishtirok etishning psixologik xavfi.
3.Guruhiy konsultant faoliyatining ahloqiy jihatlari.
4.Konsultantning guruh qadriyatlariga ta’siri.
5.Guruhiy texnik vositalarni noto‘g‘ri va to‘g‘ri
ishlatish holatlari.
6.Guruhiy konsultantning kompitentligi.

3.

Guruhiy konsultantlik
faoliyatida ahloq
Guruhiy konsultantlik faoliyati, shaxslar va
guruhlarni rivojlantirishga qaratilgan muhim jarayon
bo‘lib, bir qator ahloqiy masalalarni o‘z ichiga oladi.
Konsultantlarning mahorati, professionalligi va
ahloqiy me’yorlariga rioya qilishlari guruhning
samaradorligi, ishtirokchilarning xotirjamligi va
rivojlanish darajasi uchun juda muhimdir.

4.

Trenerning ahloqiy me’yorlari
Trenerning ahloqiy me’yorlari uning ishi va harakatlarini boshqaruvchi tamoyillar to‘plamidir. Ular
ishlash uslubini, guruh bilan munosabatlarni va ishtrokchilarga nisbatan mas'uliyatini belgilaydi. Trener
o‘z bilim va tajribasini xolos qilib qo‘ymasdan, ishtirokchilarning qadr-qimmatini himoya qiladi, insonlar
orasidagi hurmat va o‘zaro tushunishga asoslanadi.
Adolat
Xolislik
Trener barcha ishtirokchilarga teng munosabatda bo‘lishi
va ularning har birining fikrini hurmat qilishi kerak.
Trener shaxsiy fikrlarini yashirib, guruh maqsadlariga
erishishga yordam berish uchun o‘z bilim va tajribasini
qo‘llashlari kerak.
Mas'uliyat
Maxfiylik
Trener o‘z harakatlari va qarorlarining oqibatlari uchun
mas'uliyatni o‘z bo‘yniga olishi kerak. Ular
ishtirokchilarning
xavfsizligiga
va
rivojlanishiga
mas'uldirlar.
Trener guruh ishtrokchilarining shaxsiy ma’lumotlarini
himoya qilishi va ularni uchinchi shaxslarga
ochiqlamasligi kerak.

5.

Guruh ishtirokchilarining huquqlari
Guruh
ishtirokchilarining
xuquqlari
ularning
huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga qaratilgan. Ular
guruhda xotirjam va qulay muhitda ishlash, o‘z fikrlarini
erkin ifoda etish, tajriba orttirish, yangi bilimlarga ega
bo‘lish va shaxsiy rivojlanish imkoniyatiga ega bo‘lishlari
kerak.
1
Xavfsizlik
2
Ihtirokchilar o‘zlariga va fikrlariga
hurmat bilan munosabatda bo‘lish
huquqiga ega. Trener ularning
qadr-qimmatini himoya qilishi va har
birining fikrini hurmat qilishi kerak.
Ihtirokchilar
guruhda
xavfsiz
muhitda ishlash huquqiga ega.
Trener ularning psixologik va
jismoniy xavfsizligiga g‘amxo‘rlik
qilishi kerak.
3
Erkinlik
Ihtirokchilar o‘z fikrlarini erkin ifoda
etish, guruh faoliyatida ishtrok etish
yoki qilmaslik huquqiga ega. Ularga
bosim o‘tkazilmasligi kerak.
Hurmat
4
Maxfiylik
Ihtirokchilarning
shaxsiy
ma’lumotlari himoya qilinishi va
uchinchi shaxslarga ochiqlanmasligi
kerak.

6.

Guruhda ishtirok etishning psixologik xavfi
Guruhda ishtirok etishning psixologik xavfi bir qator sabablarga bog‘liq
bo‘lishi mumkin. Masalan, insonlar o‘zlarini noqulay his qilishlari mumkin,
fikrlarini ifoda etishdan qo‘rqishlari mumkin yoki guruh bosimi ostida
qolishlari mumkin.
Ijtimoiy qo‘rquv
Ba'zi insonlar guruh oldida o‘zlarini
Shaxsiy ma’lumotlarning
ochiqlanishi
noqulay his qilishlari mumkin, chunki
Guruh bosimi
Ba'zi insonlar guruh bosimi ostida
qolishdan qo‘rqishlari mumkin. Ular
ular o‘zlarini yomon ko‘rsatishdan
Guruhda o‘z shaxsiy ma’lumotlarini
o‘z fikrlarini ifoda etishdan
qo‘rqishlari mumkin. Ular fikrlarini
ochiqlashdan qo‘rqqan insonlar
qo‘rqishlari mumkin yoki guruhning
ifoda etishdan qo‘rqishlari mumkin
bo‘lishi mumkin. Ular o‘zlarining zaif
qarorlariga qo‘shilmaslikdan
yoki guruh tomonidan tanqid
tomonlarini yashirish yoki o‘zlarining
qo‘rqishlari mumkin.
qilinishdan qo‘rqishlari mumkin.
haqiqiy o‘zlarini ko‘rsatishdan
qo‘rqishlari mumkin.

7.

Guruhiy konsultant faoliyatining ahloqiy jihatlari
Guruhiy konsultantlik faoliyatining ahloqiy jihatlari ishtirokchilarning huquqlari, ularning
xavfsizligi va rivojlanishini ta'minlashga qaratilgan tamoyillar to‘plamidir. Konsultantlar o‘z
harakatlarida ahloqiy me’yorlarga rioya qilishlari kerak, chunki ularning harakatlari
ishtirokchilarning hayotlari va kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega.
Xolislik
Maxfiylik
Mas'uliyat
Professionallik
Konsultant o‘z shaxsiy fikrlarini
Konsultantlar guruh
Konsultantlar o‘z harakatlari va
yashirib, guruh maqsadlariga
ishtirokchilarining shaxsiy
qarorlarining oqibatlari uchun
Konsultantlar o‘z kasblarida
erishishga yordam berishi kerak.
ma’lumotlarini himoya qilishlari
mas'uliyatni o‘z bo‘yniga
malakali va tajribali bo‘lishlari
Ular ishtirokchilarga nisbatan
va ularni uchinchi shaxslarga
olishlari kerak. Ular
kerak. Ular o‘z bilim va
xolis va adolatli bo‘lishlari kerak.
ochiqlamasliklari kerak.
ishtirokchilarning xavfsizligiga
ko‘nikmalarini doimiy ravishda
va rivojlanishiga mas'uldirlar.
oshirishga harakat qilishlari
kerak.

8.

Konsultantning guruh qadriyatlariga ta'siri
Konsultantning guruh qadriyatlariga ta'siri juda katta bo‘lishi mumkin. Chunki konsultantlar guruh
bilan ishlashda o‘z qadriyatlarini va dunyoqarashini ifoda etishadi va bu guruh ishtirokchilariga ta'sir
qilishi mumkin. Konsultantlar guruhning qadriyatlarini hurmat qilishi va ularni o‘zgartirishga
urinmasliklari kerak. Ular o‘z qadriyatlarini guruh ishtirokchilariga yetkazishdan ko‘ra, ishtirokchilarning
o‘z qadriyatlarini tushunishga yordam berishlari kerak.
Qadriyatlar
Konsultantning ta'siri
Hurmat va o‘zaro tushunish
Konsultant guruh ishtirokchilarining fikr va his-tuyg‘ularini hurmat
qilishi va ularni tushunishga harakat qilishi kerak.
Samaradorlik va yutuqlar
Konsultant guruhning samaradorligini oshirishga yordam berishi va
ularning yutuqlarini rag‘batlantirish kerak.
Ochiqlik va halollik
Konsultant guruh bilan ochiq va halol munosabatda bo‘lishi va o‘z
fikrlarini erkin ifoda etishi kerak.

9.

Guruhiy texnik vositalarni noto‘g‘ri va to‘g‘ri ishla
Guruhiy konsultantlik faoliyatida turli xil texnik vositalar ishlatiladi. Ularning to‘g‘ri ishlatilishi guruhning
samaradorligini oshirishga yordam beradi. Ammo, noto‘g‘ri ishlatilishi guruhning samaradorligini pasaytirishi va
ishtirokchilarning psixologik holatiga salbiy ta'sir qilishi mumkin. Konsultantlar texnik vositalarni to‘g‘ri ishlatishga e'tibor
berishlari kerak.
Noto‘g‘ri ishlatish
1
Texnik vositalarni noto‘g‘ri ishlatish guruhning
diqqatini
chalg‘itishi,
muloqotni
qiyinlashtirishi
va
ishtirokchilarning xotirjamligini buzishlari mumkin. Masalan,
doimiy ravishda telefon yoki kompyuterdan foydalanish, guruh
ishlashini buzadi.
2
To‘g‘ri ishlatish
O‘zaro munosabatlarga e'tibor
3
Texnik vositalarni to‘g‘ri ishlatish guruhning
samaradorligini oshirishga yordam beradi. Masalan, guruh
ishlashini ta'minlash uchun elektron pochta yoki onlayn
platformadan foydalanish mumkin.
Texnik
vositalar
insonlar
orasidagi
o‘zaro
munosabatlarni qo‘llab-quvvatlash uchun ishlatilishi kerak. Ular
guruhning samaradorligini oshirish uchun qo‘shimcha vosita
sifatida qo‘llanilishi kerak. Insonlar orasidagi o‘zaro
munosabatlar har doim ustun turishi kerak.

10.

Guruhiy konsultantning kompitentligi
Guruhiy konsultantning kompetentligi uning guruh bilan samarali ishlay olish qobiliyatiga bog‘liq. Ular guruh
dinamikasini tushunishlari, muloqot qilish ko‘nikmalariga ega bo‘lishlari va guruh ishtirokchilarining ehtiyojlarini
qondira olishishlari kerak. Konsultant o‘z kasblarida doimiy ravishda malakalarini oshirishga harakat qilishlari
kerak.
Raxbarlik
Muloqot
Konsultant guruhni samarali boshqarishga va
Konsultant guruh ishtirokchilariga tushunarli va aniq
ishtirokchilarni motivatsiya qilishga qodir bo‘lishlari
tarzda muloqot qilishi kerak.
kerak.
Muammolarni hal qilish
Ijodkorlik
Konsultant guruhda paydo bo‘ladigan muammolarni
Konsultant guruh ishtirokchilarining ijodkorligini
hal qilish va ularni hal qilish yo‘llarini topishga qodir
rivojlantirishga yordam berishi kerak.
bo‘lishlari kerak.

11.

Guruhiy konsultantlik faoliyatida etik masalalar
Guruhiy konsultantlik faoliyatida turli xil etik masalalar paydo bo‘lishi mumkin. Masalan, konsultant ishtirokchilarning
shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilish mas'uliyatini o‘z bo‘yniga olishi kerak yoki guruh ichida paydo bo‘ladigan mojaroli
vaziyatlarda o‘z pozitsiyasini to‘g‘ri belgilashi kerak.
1
3
Maxfiylik
2
Mojaroli vaziyatlar
Konsultant ishtirokchilarning shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilish
Konsultant guruh ichida paydo bo‘ladigan mojaroli vaziyatlarda
mas'uliyatini o‘z bo‘yniga olishi kerak. Ular bu ma’lumotlarni
o‘z pozitsiyasini to‘g‘ri belgilashi kerak. Ular xolis va adolatli
uchinchi shaxslarga ochiqlamasliklari kerak.
bo‘lishlari kerak.
Professionallik
4
Mas'uliyat
Konsultant o‘z kasblarida malakali va tajribali bo‘lishlari kerak.
Konsultant o‘z harakatlari va qarorlarining oqibatlari uchun
Ular o‘z bilim va ko‘nikmalarini doimiy ravishda oshirishga
mas'uliyatni o‘z bo‘yniga olishlari kerak. Ular ishtirokchilarning
harakat qilishlari kerak.
xavfsizligiga va rivojlanishiga mas'uldirlar.

12.

Guruhiy konsultantlik faoliyatida kasbiy rivojlanish
Guruhiy konsultantlik faoliyatida kasbiy rivojlanish juda muhimdir. Konsultantlar o‘z bilim va ko‘nikmalarini
doimiy ravishda oshirishga harakat qilishlari kerak. Ular turli xil treninglarga qatnashishlari mumkin, professional
adabiyotlarni o‘qishlari mumkin yoki tajribali konsultantlar bilan hamkorlik qilishlari mumkin.
Professional adabiyotlarni o‘qish
Treninglarga qatnashish
Tajribali konsultantlar bilan hamkorlik
Konsultantlar
guruhiy
konsultantlik
faoliyati haqidagi oxirgi tadqiqotlar va
yangiliklar bilan tanishishlari kerak.
Konsultantlar
guruhiy
konsultantlik
faoliyati bo‘yicha turli xil treninglarga
qatnashishlari kerak. Bu ularga yangi
bilimlar va ko‘nikmalar ortadi.
Konsultantlar tajribali konsultantlar bilan
hamkorlik qilishlari mumkin. Bu ularga o‘z
tajribalarini bo‘lishish va yangi bilimlar
ortirib olishga yordam beradi.

13. Sezgirlikni o'rgatish; sezgi tarbiyasi

• Ijtimoiy o'zaro ta'sir
jarayonida shaxslararo
sezgirlikni shakllantirish va
rivojlantirish - o'zini va
boshqa odamlarni va ular
bilan munosabatlarni
to'g'ri bilish qobiliyatini
rivojlantirish.

14. Ishonchlilik bo'yicha trening

• Ishonchli xulq -atvor va qat'iyatlilikni
shakllantirish

15. Adaptatsiya treninglari

• Tavsiya etilgan yashash sharoitlariga
psixologik va ijtimoiy moslashuv,
buning natijasida inson o'z kelajagiga
mustaqil nuqtai nazarini qurishni,
shaxsiy va kasbiy rejalarini tuzishni,
hayotning turli sohalarida faoliyat
uchun resurslar topishni o'rganadi.

16.

• Yuqoridagi ijtimoiy-psixologik trening shakllaridan tashqari,
turli maqsadli auditoriyalarga mo'ljallangan treninglarni ajratish
mumkin:
• 1) tashkilot rahbarlari, masalan, boshqaruvni samarali tashkil
etish;
• 2) ota -onalar - ota -ona kompetentsiyasini o'rgatish;
• 3) o'smirlar - kasbga yo'naltirish ta'limi;
• 4) ijtimoiy -psixologik treninglar trenerlari - murabbiylarni
tayyorlash;
• 5) turmush o'rtoqlar - turmush o'rtoqlar o'rtasidagi konstruktiv
muloqotga o'rgatish va boshqalar.

17. Ijtimoiy-psixologik trening rahbariga umumiy axloqiy talablar

• 1. Shaxsiy identifikatsiya tuyg'usini rivojlantiring,
ularning psixologik ehtiyojlarini biling, masalan, unga
guruhlar bilan ishlash, xulq -atvor uslubi, ishtirokchilarga
va butun guruh ishiga ta'siri.

18.

2. Trening yo'nalishi va mavzusiga
mos keladigan yuqori darajadagi
kasbiy mahoratga ega bo'lish va uni
ko'rsatish; maxfiylik va mas'uliyat
buzilishiga yo'l qo'ymaslik,
guruhning rahbarga va o'quv
jarayonining o'ziga bog'liqligini
oldini olish

19.

• 3. Ta'lim mafkurasiga
ega bo'ling va uning
maqsad va vazifalarini,
imkoniyatlari va
cheklanishlarini
tushuning, o'quv
texnologiyalariga ega
bo'ling - guruhni
tanlashdan tortib u
bilan xayrlashishga
qadar.

20.

• 4. Yordamchi sifatida rol o'ynash tizimida
moslashuvchan bo'ling

21.

• 5. Halollik, samimiylik, odoblilik, fikrlashning ijobiyligi,
hamdardlik, refleksivlik, bag'rikenglik, mehribonlik kabi shaxsiy
fazilatlarga ega bo'lish va ko'rsatish, shu bilan birga qat'iylik,
haqiqiylik, xulq -atvorning to'g'riligi, vaziyatga mos keladigan
o'ziga ishonch.

22.

Aqlli va o'zini o'zi ta'minlaydigan odamning
fazilatlarini ko'rsating. O'zingizning
ustunligingizni ko'rsatmang, yorliqlarni
qo'ymang, salbiy his -tuyg'ularning yaxshi xulq
-atvoridan ustun bo'lishiga yo'l qo'ymang

23.

• O'z qadriyatlaringiz tizimini biling, uni guruh va
individual ishtirokchilarga yuklamang

24. Guruhni ham, uning alohida a'zolarini ham manipulyatsiya qilishdan saqlaning

25.

• Bugungi kunda Pespublikamizda mavjud bo’lgan
psixologlar tayyorlovchi oliygohlar ham o’z dasturlari
doirasida ana shunday nazariy hamda amaliy malakalarga
ega bo’lgan mutaxassislarni tayyorlashga yanada e'tiborni
qaratmoqlari, psixologiya oliygoh1ari va boshqa
yo’nalishdagi o’quv yurtlarida ham ijtimoiy psixologik
trenerning har bir ixtisoslikka aloqador mashqlarini o’quv
dasturlariga kiritish bugungi psixologiya sohasining dolzarb
masalalaridan hisoblanadi.

26.

• Ijtimoiy psixologik treningda boshlovchi roliga duch kelgan
shaxslarni
jalb etib bo’lmaydi. Chunki mashg’ulotlarni o’tkazuvchi maxsus
tanlovlarda ishtirok etgan bo’lishi va unda uning kommunikativ
maxrrati, o’z-o’zini nazorat qila olish qobiliyati, bosikligi,
xissiyotlarning mukobilligi, ularga ma'lum ma'noda turgunlik xos
bo’lishi shart. Tanlovni umuman xolis ekspertlar o’tkazib,
trenerlarni tayyorlash kurslari ham nisbatan uzok muddatga
muljallangan mashg’ulotlar tizimidan iborat bo’ladi. Ishda
samarali muloqotga erihish uchun quyidagi omillar xisobga
olinishi maqsadga muvofik:

27.

• a) maqsadning aniq bo’lishi, uning boshlovchi va ishti-rokchilar tomonidan bir xil idrok
qilinishi va tushuni-lishi. Demak bu urinda guruxiy va individual maqsadlar o’rtasidagi
moslik va kelishuvning mavjudliligiga e'tibor qaratilishi shart;
• b) ikki tomonlama muloqotning mavjudligich ya'ni fikr
kechinmalarning aniqligi, ochikligi va rostguylik tamoyillariga e'tibor berish;
va
x;issiy
• v) faol ishtirok va guruxdagi liderlikning a'zolar o’rtasida teng taksimlanishiga erihish,
ya'ni guruxda yaqqol ko’zga tashlangan lider yoki doimo o’z xissiy-kechinmalarini va
irodasini boshqalarga o’tkazishga xarakat qilayotgan shaxsning bo’lmasligi;
• g) ta'sir ko’rsatish yoki ruxiy tazyikning ishtirokchilar bilimlari, qobiliyatlari va
malakalariga asoslanishi, lekin bunda boshqalarning kamsitilishiga yo’l kuymaslik;

28.

• d) qaror kabo’l qilish va munozaralarni yakunlash boskichlarida vaziyatga qarab,
boshlovchining tashabbusni o’z kuliga olish huquqidan foydalanish;
• e) baхs va tortishuvlarga doimo to’g’ri, oqilona, odilona, konstruktiv tus
bera olish, bu omil ishtirokchilar tashabbuslarini qo’llab-quvvatlaydi va ularda
shaqllanadigan sifatlarning mustahkamlanishiga zamin xozirlaydi;
• j) gurux faoliyatining samaradorligi masalasi ham usha gurux a'zolari tomonidan
baxolanishi o’yin yoki munozarani yana davom ettirish yoki tuxtatish masalasiga oydinlik
kiritadi, aks xrlda boshlovchi bu mas'uliyatni o’z buyniga olsa, unda gurux o’z faoliyatidan
ko’nikmay qolishi mumkin.
• z) T-gurux a'zolarining maksimal tarzda o’zini ko’rsatish, xattoki, o’zidagi yashirish
emotsiyalarni va yangiliklarni ro’yrost namoyon etishga undash lozimki, toki u har qanday
haroitda ham o’z individualligini ko’rsatish qobiliyatiga ega bo’lsin.

29.

• Shunday qilib, ijtimoiy psixologik treningning samaradorligi bir
tomondan, ishtirokchilarning faol «atnahishlari va o’zlarini erkin
xis qilishlariga boglik bo’lsa, ikkinchi tomondan, bu narsa,
boshlovchi-trener shaxsining xususiyatlariga bevosita boglikdir.
Huning uchun ham trener yosh bo’lsa va unda ijtimoiy psixologik
trening o’tkazish tajribasi etishmasa, u o’ziga xos va mos
auditoriyami topib ishlashi, birdaniga kattalar guruxida, noma'lum
kishilar bilan ishlashdan o’zining tiyishi kerak.

30.

• Guruhni tashkil qilish yoki guruh ichida nizolar paydo bo’lganda, trener
guruhdagi tanglik jarayonlariga aralashishi mumkin. Trenerning yana bir
vazifasi qatoriga – guruhning qiziqishini oshirib, ularni yo’naltirib va
rag’batlantirib borishdan iborat. Ishtirokchilarning o’zi ishlashi uchun trener
ularga imkoniyat yaratib berishi lozim.
• Shunday qilinsa ishtirokchilar muammolarni tahlil qilish va ma’lum bir
xulosalarga kelish jarayonida o’zaro ishonch va hurmat ko’nikmalarini
egallab boradi. Ishtirokchilar mustaqil ravishda biror fikrga kelsa, trener uni
to’g’ri qaror sifatida qabul qilishi kerak. Trenerdan har bir ishtirokchining
muvaffaqiyatini rag’batlantirib, ularning yashirin iste’dodlarini namoyon
qilishlariga qulay vaziyatlarni tashkil qila olish talab etiladi (M: ishtirokchi
kechikib kelganda chiroyli qo’shiq yoki she’r aytishi; rolli o’yinda yaxshi rol
bajarishi).

31.

• Trener har qanday vaziyatda quyidagilarga amal qilishi kerak:
• mavzu doirasidan chetga chiqmaslik, muhokama etilayotgan mavzularga nisbatan o’z fikrini
bildirish va mashg’ulot so’ngida albatta, xulosa yasashi shart;
• har bir kishini eshitishi, sust ishtirokchilarni faollashtiri shi va faol qatnashayotgan
ishtirokchilarni rag’batlantirishishart;
• iloji boricha ishtirokchilarni yaqindan bilishi, ishni yaxshi tashkil qilishi, guruhda do’stona
muhitni tashkil qilishi, ziddiyatli holatlarga yo’l qo’ymaslikka harakat qilishi kerak.
• Trenerda fikr almashish malakasi juda yaxshi rivojlangan bo’lishi kerak. Bu malakani egallash
quyidagilarga bog’liq:
• – diqqat bilan eshitish;
• – eshitib bo’lgach o’z fikrini bildirish;
• – o’z hissiyotlarini va kechinmalarini bildirish. Diqqat bilan eshitish malakasi quyidagilardan
iborat:
• – gapirayotgan kishiga qarab turish kerak va iloji boricha ko’zlariga boqib turish;
• – uning gaplarini bo’lmaslik kerak;
• – atrofdagi ta’sirlarga berilmaslik kerak;
• – iloji boricha tinchlikni saqlashga harakat qilish kerak;
• – guruhda ish jarayonida yuzaga keluvchi muammoli vaziyatlarni hal etishga tayyor bo’lish.

32.

• Guruh a'zolari o'rtasida raqobat va dushmanlik davomiy
bahslashishga olib keladi, ammo jismoniy harakatlardan qochadilar,
ba'zan qo'lni ishlatish yo'lni topishadi (bunday choralar ba'zi
juftliklar uchun juda ko'p foyda keltirishi mumkin). Albatta, bunday
hollarda trener ehtiyot choralarini ko'rishi kerak, masalan, xonadan
barcha xavfli narsalarni olib tashlash va ba'zi cheklovlarni kiritish,
masalan, mushtlar bilan zarba berishni taqiqlash.