Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya jarayonida shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish

1.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA
MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARI
DIREKTOR VA MUTAXASSISLARINI QAYTA
TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI
OSHIRISH INSTITUTI
“Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi” yo‘nalishi
65-guruh tinglovchisi Tashmurodova Mavjuda
Abdujabborovnaning
“Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya jarayonida
shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish ” mavzusida
KURSNI TUGATISH ISHI
Ilmiy rahbar: N.Uralova

2. MUNDARIJA KIRISH BOB. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya jarayonida shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga

oshirishning
nazariy asoslari
1.1.Ta`lim-tarbiya jarayonida shaxsga yo`naltirilgan yondashuvni
tushunish……..
1.2.An`anaviy va shaxsga yo`naltirilgan yondashuvlarning farqlari
BOB. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya
jarayonida shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish
metodikasi
2.1. Shaxsga yo`naltirilgan yondashuvning asosiy tamoyillari …
2.2. Shaxsga yo`naltirilgan yondashuv texnalogiyalarning turlari
XULOSA…………………………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI……

3.

Kirish
• Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimizni iqtisodiy va
ijtimoiy jihatdan yanada rivojlantirish maktabgacha ta’lim
tizimi xodimlarini bolalar bilan ta’lim-tarbiya ishlarini
takomillashtirishga undaydi. Pedagogning vazifasi ta’lim
jarayonini bolani ehtiyojlarini qondirish va qobiliyatlarni
rivojlantirish, shaxsini saqlab qolish va takomillashtirish,
bolaning mustaqil qaror qabul qilishi, o‘z his-tuyg‘ulari
va fikrlarini ifoda etishi uchun tashkil etishdir. Pedagog
tarbiyalanuvchi bilan barcha bosqichlarni birgalikda olib
borishi kerak: tayyorgarlik, natijalarni muhokama qilish,
bolalarning tashabbusini qo‘llab-quvvatlash. Bolada
ijobiy his-tuyg‘ular va xotiralar bo‘lishi muhimdir. SHu
bilan birga, pedagog bilan hamkorlikda tarbiyalanuvchi
rivojlanib boradi. Bu jarayonlarning barchasini pedagog
faoliyatini to‘g‘ri rejalashtirmasdan amalga oshirish
mumkin emas.

4.

5.

1BOB. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya jarayonida
shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirishning nazariy
asoslari
1.1.Ta`lim-tarbiya jarayonida shaxsga yo`naltirilgan yondashuvni
tushunish
Biz bugungi taraqqiyot jadal rivojlanib borayotgan davrda yashar
ekanmiz, har bir sohaning yanada shakllanib, jamiyatning
rivojlanishi yo’lida munosib o’rin tutishi uchun ko’plab istiqbolli
islohatlar o’tazilayotganini guvohi bo’lib kelmoqdamiz.Ana
shunday sohalardan biri, porloq kelajak bunyod etish yo’lida asosiy
poydevor bo’lgan -ta’lim sohasidir. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev O’qituvchi va murabbiylar kuni
munosabati bilan so’zlagan tabrik nutqlarida ta’kidlab o’tganlaridek:
“Taraqqiyotning tamal toshi ham, mamlakatni qudratli, millatni
buyuk qiladigan kuch ham ilm-fan, taʼlim va tarbiyadir” Shu
boisdan bugungi kunda yurtimizda ta’lim sohasida qator islohatlar,
o’zgartirishlar amalga oshirilib kelinmoqda

6.

• Ulardan ko’pi oradan ko’p vaqt o’tishiga qaramasdan o’z natijasini
ko’rsatgani quvonarli holat. Bunga misol sifatida jamiyatda
muallimning obroʻ-eʼtibori va maqomini koʻtarish, oʻquv
dasturlarini toʻliq qayta koʻrib chiqish, maktabni taʼlimning
keyingi bosqichlari bilan uzviy bogʻlash, oʻqituvchilarni ortiqcha
qogʻozbozlikdan xalos etib, oʻz ustida koʻproq ishlashi uchun
sharoit yaratish va shuni ragʻbatlantirish, maktab infratuzilmasi va
undagi maʼnaviy muhitni yaxshilash kabi masalalarning
yechimlari,
bundan
tashqari
metodologik,
pedagogik
yondashuvlarning yangicha tarkibini keltirib o’tishimiz mumkin.
Har qanday fan, shu jumladan pedagogika, agar u tobora ko'proq
yangi faktlar bilan to'ldirilsa, rivojlanib, takommilashib boradi.
O’z navbatida, ularni to'plash, izohlash, tushuntirish, ilmiy
asoslangan tadqiqotlar zarur bo'lgan nazariy printsiplar to'plamiga
bog'liqdir va bularning yig’indisiga metodologiya deyiladi.

7.

1.2. An’anaviy va shaxsga yo‘naltirilgan
yondashuvlarning farqlari
• Ma`lumki, Respublikamizda taʼlim tizimini yangilangan
sogʻlom pedagogik tafakkur asosida tubdan isloh qilish,
taʼlim tarbiya muassasalarida tayyorlanadigan kadrlarni
intellektual, maʼnaviy va axloqiy saviyasiga koʻra
rivojlangan mamlakatlardagi darajaga yetkazish boʻyicha
belgilangan
nazariy-metodologik,
amaliy-pedagogik
yondashuvlar majmui bo`lgan ta`limning milliy modeli
ishlab chiqilgan. Taʼlimning milliy modelida maʼnaviyintellektual jihatdan barkamol shaxsning oʻz ijodiy
qobiliyatini toʻla namoyon etishini taʼminlash koʻzda
tutiladi. U 5 ta tarkibiy qismdan (shaxs, davlat va jamiyat,
uzluksiz ta`lim, fan, ishlab chiqarish) iborat bo`lib, uning
oʻziga xosligi tarkibiy qismning boshlanishidayoq yaqqol
namoyon boʻladi. Ya`ni «shaxs» asosiy tarkibiy qism –
birinchi o`rinda turadi va shaxsga taʼlimning isteʼmolchisi,
yaʼni obʼyektigina emas, balki uni amalga oshiruvchi, yaʼni
taʼlim jarayonining subʼyekti sifatida ham qaraladi.

8.

9.

An’anaviy va shaxsga yo’naltirilgan darslar o’rtasidagi asosiy farqlar
An’anaviy yondashuv
Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv
Bolalik – bu bolani kelajakdagi hayotga tayyorlash Maktabgacha yoshdagi bolalikni inson hayotidagi noyob davr sifatida
bosqichidir. Maktabgacha ta’limning asosiy vazifasi bolani tan olish. Maktabgacha ta’lim tashkilotining asosiy vazifasi bolaning
hayoti va sog‘lig‘ini saqlashdir.
maktabga tayyorlashdir.
Bolaga manipulyativ yondashuv. Kattalarning shiori: “Sen
ham shunday qil!”
o‘qitish,
“maktab
bu
modelining
frontal
mashg‘ulotlari” nusxasini anglatadi. Mehnatning ustuvor
shakllari
frontaldir.
“Bolani
bilim,
ko‘nikma
bilan
qurollantirish” bo‘yicha ko‘rsatma berish.
Bola pedagogik tizim kuchlarini qo‘llash ob’ekti sifatida
ko‘rib chiqiladi. Bolalar faoliyati tashqi tartib va rasmiy
intizom evaziga bostiriladi.
Rivojlanish vektori o‘rnatilgan.
Barcha uchun umumiy, yagona va majburiy psixik
rivojlanish.
Kattalar bolaning manfaatlaridan va uning kelajakdagi rivojlanishidan
kelib chiqadi.
Dasturda berilgan muayyan bilim, ko‘nikmalarni to‘g‘ridanto‘g‘ri
Bolaga hamkorlik sharoitida teng huquqli sherik sifatida qaraladi.
Bilim va ko‘nikmalarni to‘g‘ridanto‘g‘ri ta’lim jarayonida ularni
egallash va hayotda qo‘llash qobiliyatini shakllantirishga o‘tish.
Ishning ustuvor shakllari – individual va kichik guruh. Bolaning o‘z
kashfiyotlari haqida ma’lumot.
Bola – bu tanlab olish, faollik, tashabbuskorlik, javobgarlik bilan
ajralib turadigan ta’lim jarayonining asosiy belgisi.
Ta’lim rivojlanish yo‘nalishini aniqlamasdan, balki bu uchun barcha
zarur sharoitlarni yaratadi.
Har bir bola o‘zining rivojlanishida individualdir.
Tarbiya xatti-harakatlarini to‘g‘rilash yoki cheklovlar, Bolani insoniy qadriyatlar dunyosi bilan tanishtirishga yordam berish.
“takliflar” orqali qoidalardan chetga chiqishning oldini YAxshi xulqatvorni rag‘batlantirish va salbiyni baholashni e’tiborsiz
olishga qaratilgan.
qoldirish.

10.

Muloqot usullari bolaning pozitsiyasini egallashni, uning nuqtai nazarini
Muloqotning ustuvor usullari: ko‘rsatma, eslatma, cheklov,
jazolardan iborat. O‘zaro ta’sir taktikasi: diktatura va vasiylik.
Kattalar o‘zi bolalar o‘rtasidagi nizolarni hal qiladi: haqni
qo‘llabquvvatlaydi va aybdorlarni jazolaydi.
hisobga olishni va uning his-tuyg‘ulariga e’tibor berishni talab qiladi.
O‘zaro ta’sir taktikasi – hamkorlik.
Kattalar bolalar o‘rtasida yuzaga keladigan ziddiyatli vaziyatlarni
muhokama qilishga va mustaqil ravishda ularni hal qilish yo‘llarini
izlashga undaydi.
Kattalar barcha bolalarga belgilangan bilim va ko‘nikmalarni Kattalar har bir bolaning o‘z tajribasini samarali to‘plashga hissa
o‘rgatadi. Ishonch: bola kattalarning bevosita nazorati ostida qo‘shadi. Ishonch: bola tashqi dunyo bilan o‘zaro munosabatlar
yaxshiroq va ko‘proq narsani o‘rganadi. Kattalar tajribasini jarayonida mustaqil ravishda o‘rganadi; To‘liq va o‘z vaqtida rivojlanish
o‘rganish – rivojlanishning eng yaxshi usuli.
uchun eng muhim narsa bu o‘z tajribasini o‘rganishdir.
Kattalar bolalarning ishlash shaklini belgilaydilar va ularga Kattalar bolalarga turli vazifalar va ish shakllarini tanlashni taklif qiladi,
vazifani to‘g‘ri bajarish namunasini ko‘rsatadilar.
ularni ushbu vazifalarning echimini mustaqil izlashga undaydi.
Kattalar bolalarning ish natijalarini baholaydi, xatolarini qayd Kattalar bolalarni o‘zlarining ishlari natijalarini mustaqil ravishda
etadi va tuzatadi.
baholashga va xatolarni tuzatishga undaydilar.
Bevosita ta’lim – bu ta’lim faoliyatini tashkil etishning asosiy shakli
Mashg‘ulotlarni o‘tkazishda hukmronlik usuli kattalarning
bolaga bevosita ta’siri, o‘zaro savol-javob shakli.
emas. Ta’limning eng samarali usullaridan biri bu o‘yin, tajriba o‘tkazish.
Har xil turdagi faoliyatlarni birlashtirish.
Ta’limda “o‘rtacha” bir bolaga bilim miqdoriga mo‘ljallangan Didaktik material har bir bolaning rivojlanishi va qobiliyatiga mos
didaktik materialdan foydalaniladi.
ravishda ishlatiladi.

11.

2 Bob. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim-tarbiya jarayonida
shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish metodikasi
2.1. Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning asosiy tamoyillari
1.O‘zini namoyon qilish tamoyili. Har bir bolada o‘zining intellektual,
kommunikativ, badiiy va jismoniy qobiliyatlarini namoyon qilish ehtiyoji bor.
Bolaning tabiiy va ijtimoiy qobiliyatlarini namoyon etish va rivojlantirish
istagini rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlash juda muhimdir.
2.Individuallik tamoyili. Bola shaxsiyatining individual shakl-lanishi
uchun sharoit yaratish ta’lim tashkilotining asosiy vazifasidir. Nafaqat
bolaning individual xususiyatlarini hisobga olish, balki uning kelgusi
rivojlanishiga har tomonlama hissa qo‘shish demakdir.
3.Sub’ektivlik tamoyili. Individuallik faqat sub’ektiv kuchlarga ega
bo‘lgan va ulardan faoliyat, aloqa va munosabatlarni qurish uchun mohirona
foydalanadigan kishilarga xosdir. Bolaga guruh hayotidagi haqiqiy sub’ektiga
aylanishiga, shaxsiy tajribasini shakllantirish va boyitishga hissa qo‘shish
kerak.
4.Tanlash tamoyili. Tanlovsiz bolaning individual xususiyatlari va
sub’ektivlikni rivojlantirish, qobiliyatlarini namoyon qilish mumkin emas.
Bola doimiy ravishda tanlashi, ta’lim jarayonini tashkil etishning maqsadi,
mazmuni, shakllari va usullarini tanlashda sub’ektiv vakolatlarga ega sharoitda
yashashi va tarbiyalanishi pedagogik jihatdan ma’quldir. Aynan buning uchun
maktabgacha yoshdagi guruhlarda
ochiq rivojlantiruvchi muhit (rivojlanish markazlari) zarur.

12.

• Ta‘limga shaxsga yo’naltirilgan yondashuv tushunchasining
mohiyati uning psixologik-pedagogik kategoriyasi, tarbiyachi shaxsi
va faoliyatining
yo’nalishi, ta‘lim strategiyasi kabi
xususiyatlarining birligidadir. Psixologikpedagogik kategoriya
sifatida "shaxsiy yo'naltirilgan yondashuv" da zamonaviy ta'limning
maqsadi - ta'lim jarayonining barcha sub'ektlarining shaxsiy
rivojlanishi. Ushbu toifaning motivatsion-qiymatli o'zlashtirilishi
tarbiyachi
shaxsining
yo'nalishida,
uning
faoliyatini
insonparvarlashtirishda namoyon bo'ladi, bu esa o'z navbatida
o'qitish strategiyasini o'zgartirishga turtki bo'ladi. Maktabgacha
yoshdagi bolalarni o'qitishda tarbiyachining bolaga yo'naltirilgan
yondashuvi bir qator mezon va ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
Mezonlarga quyidagilar kiradi: tarbiyachi shaxsining insonparvarlik
yo'nalishi, uning kasbiy malakasi, ta'limning bolaga yo'naltirilishi.
Tizimni shakllantiruvchi ko'rsatkich sifatida tarbiyachining bolalar
bilan o'zaro munosabati, uning "bolabola", "bola-bolalar" tizimlarida
o'zaro munosabatlarni boshlash qobiliyati aniqlanadi.

13.

14.

Zamonaviy maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida tarbiyachilarning
ushbu model doirasida ishlashga motivatsion-qiymatli, nazariy
va amaliy tayyor emasligi tufayli shaxsga yo’naltirilgan
didaktik modelni joriy etish sust va parchalanib bormoqda.
Tarbiyachilarning
salmoqli
qismi
(76,4%)
bolalarga
yo'naltirilgan ta'lim haqidagi ideal g'oyalaridagi bo'shliqni va
psixologik-pedagogik bilimlarning shaxsiy ma'noga ega
bo'lmagani, samarali emasligi sababli bolalarni ushbu
g'oyalarga muvofiq o'qitish qobiliyatini aniqladi. , keng emas,
kategoriyali, kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan ko'nikmalar
reproduktiv darajada shakllanadi. Zamonaviy tarbiyachilarning
bolalarni o'qitishga turli xil yondashuvlari topildi. Sof shaklda
tarbiyachilarning 40,9 foizida tarbiyaviy va intizomiy
yondashuv aniqlangan. Tarbiyachilarning katta qismi (43,2%)
uchun ta'lim va intizomiy yondashuv talabaga yo'naltirilgan
yondashuvning ba'zi xususiyatlari bilan ko'proq yoki 39 kamroq
birlashtirilgan

15. 2.2. Shaxsga yo`naltirilgan yondashuv texnalogiyalarning turlari

Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar har bir bolaning individual
xususiyatlariga mos keladigan ta’lim va tarbiya usul va vositalarini
aniqlaydi. SHu bilan birga, bolalarning munosabatini va faoliyati tashkil
etilishini o‘zgartiradi, turli o‘quv qo‘llanmalardan foydalanadi:
tadqiqot (muammolarni izlash, kashfiyot orqali o‘rganish, tajriba);
kommunikativ (munozara, nutqni rivojlantirish, fantaziya, notiqlik);
o‘yin (o‘yin orqali o‘rganish, ertak, vaziyat, sahnalashtirish – fantaziyaga
kirish);
psixologik (o‘z taqdirini o‘zi belgilash – bolani tanlashga o‘rgatish, o‘zinio‘zi boshqarish, o‘zini-o‘zi himoya qilish, o‘z-o‘zini tarbiyalash);
faoliyat (bola bilimlarni tayyor holda emas, balki ta’lim-tarbiya jarayonida
o‘zi o‘rganadi. Ta’lim-tarbiyani tuzilishi faol qadamlar tizimini o‘z
ichiga oladi);
refleksiya (individuallikni saqlash, ijodiy yaratuvchanlik, shaxsiylikni har
qanday faoliyatda shaxs sifatida saqlab qolish, o‘zini-o‘zi aniqlash
vositasi).

16. SHaxsga yo‘naltirilgan ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda pedagog e’tiborga olishi kerak bo‘lgan omillar  

SHaxsga yo‘naltirilgan ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil
etishda pedagog e’tiborga olishi kerak bo‘lgan omillar
SHaxsga yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirishda ta’lim jarayonida
bolaning bir vaqtning o‘zida o‘ynashi, rivojlanishi va o‘rganishi uchun
imkoniyat yaratish kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar va pedagog
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning asosiy shakli ularning birgalikdagi
faoliyati hisoblanadi.
Birgalikdagi faoliyat – bu bolaning sub’ektiv pozitsiyasini egallash shartidir,
jarayon davomida bolaning qiziqishlari, moyilligi, ehtiyojlari, istaklari
qondiriladi, ijodiy salohiyati rivojlanadi, shaxsiy fazilatlari (faoliyati,
tashabbusi, mustaqilligi, ijodkorlik) shakllanadi.
Birgalikdagi faoliyat quyidagicha tashkil etiladi:
bolalarni qiziqtirgan muammolarni birgalikda aniqlash;
bolalar faoliyatining maqsadini birgalikda aniqlash;
bolalar faoliyatini birgalikda rejalashtirish, taxminlar, muammolarni hal
qilishda vosita va materiallarni, usullarini tanlash;
bolalarning mustaqil faoliyati, tarbiyachining individual yordami;
birgalikdagi faoliyat natijasini muhokama qilish, yutuqlarni muhokama qilish,
muvaffaqiyatsizliklarni aniqlash.

17.

Xulosa
Mamlakatning ma’naviy, iqtisоdiy salоhiyatini оshirishda
va
ta’lim-tarbiyani
takоmillashtirishda
pеdagоgik
tехnоlоgiyaning muhim ahamiyatga ega ekanligi ilmiy
asоslanmоqda. Ammо ko’pgina mamlakatlarda pеdagоgik
tехnоlоgiya ta’lim tехnоlоgiyasi yo’nalishida rivоjlandi.
Dunyo hamjamiyati mamlakatlarining hammasida ham
tarbiya, ma’naviyat umumdavlat, umumxalq ahamiyatiga
mоlik masala dеb qabul qilinmagan. Natijada tarbiya jarayoni
tехnоlоgiyasini o’rganishga kam e’tibоr bеrilgan. Bugungi
kunda tarbiya tехnоlоgiyasini o’rganish eng muhim, dоlzarb
masaladir.
Chunki Rеspublikamiz Prеzidеnti ta’kidlaganidеk, «Biz bugun
ayrim davlatlardan mоddiy nuqtai nazardan оrqada bo’lsak-da
(bunga ko’pgina tariхiy оb’yеktiv sabablar bоr), ma’naviy
nuqtai nazardan qaraganda ulkan g’urur bilan aytishimiz
mumkin: buyuk ajdоdlarimizdan mеrоs qоlgan qadriyatlar va
urf-оdatlarga, nasl-nasabimiz va qоnimizga singib kеtgan
buyuk hayotbaхsh kuchga egamiz. Bu bоrada ustunligimiz
butun ma’rifiy dunyoda e’tirоf etilgan

18. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. .“Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standartini
tasqidlash to‘g‘risida”gi PQ-802-son qarori. T.: 2020 y.
2. ““Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi takomillashtirilgan 2022-yil
4-fevralda tasdiqlangan;
3. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini mavzuli
rejalashtirish (kichik guruh). Metodik qo‘llanma. – T.: 2018.
4. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini mavzuli
rejalashtirish (o‘rta guruh).Metodik qo‘llanma. – T.: 2018.
5. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini mavzuli
rejalashtirish (katta guruh). Metodik qo‘llanma. – T.: 2018.