Дамып келе жатқан және қартайып келе жатқан организм физиологиясы

1.

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халқаралық қазақ-түрік университеті
Стоматология факультеті
Дамып келе жатқан және қартайып келе
жатқан организм физиологиясы
• Дайындаған: Тағай Г.
• Қабылдаған: Ғаниқызы Д.

2. Жоспар:

• Кіріспе
• Негізгі бөлім
Онтогенездік дамудағы жас ерекшеліктер физиологиясы
Өсу мен даму заңдылықтары.
Қартаю.Геронтология
Адам өмірінің кезеңдері
Пайдаланған әдебиеттер

3. Адамзат дамуы мен жетілу

• Адам организмі толық ер жетіп, кемеліне келгенге дейін ұзақ
өсіп, күрделі даму жолынан өтеді. Осыған байланысты адам
өміріндегі 4 кезеңді айыруға болады: құрсақтағы даму, балалық
шақ, ер жету және қартаю. Бұл түсінік бойынша өсу дегеніміз,
тіндер мен органдардың сан жағынан ұлғаюы, ал, даму
дегеніміз олардың сапалы түрде дифференциациялануы мен
қызмет қаблетінің жетілуі болып табылады. Құрсақтағы даму
мен балалық шақтағы дамуды бір кезеңге біріктіріп, ер жету
кезеңі десе де болады, өйткені осы уақытта адамның жыныстық
жетілуі, репродукцияға қаблеттілігі және әлеуметтік
қызметтерді орындай алу мүмкіндігі қалыптасады

4. Өсу мен даму заңдылықтары:

• 1.Денедегі тұрақты мөлшерлік және сапалық өзгерістер бүкіл өмір бойы
үздіксіз өтіп отырады.
• 2.Өсу мен даму гетерохронды болады.
• 3.Мүшелер мен мүшелер жүйелерінің өсу мен даму қарқыны әр түрлі келеді.
• 4. Өсу мен даму баланың жынысына байланысты.
• 5.Өсу мен дамудың тұқым қуалау қасиеттері мен сыртқыортаның жағдайына
тәуелділігі

5.

• Даму- организмде өтетін ағзалар, тіндер, мүшелер жүйесінің сапалық
өзгерістерін көрсетеді.Дамудың тұлғалық, жыныстық және психикалық
түрлері болады

6.

7. Генетикалық және сыртқы орта факторларының маңызы:

• Балалардың дамуына әсер ететін барлық факторлардың жиынтығын екі үлкен негізгі
топқа бөлуге болады: Биологиялық (генетикалық) және қоршаған орта(қоршаған орталық
және әлеуметтік) факторлары. Биологиялық факторларға тұқым қуалау заңдылықтарын
анықтайтын генетикалық белгілердің барлық кешені жатады. Қоршаған орта факторлары
деп, сыртқы әсердің нәтижесінде пайда болған өзгерістерді айтады. Олардың ішінде
абиотикалық (қоршаған орта) және биотикалық (әлеуметтік орта) факторларды бөлуге
болады.
• Биологиялық және қоршаған орта факторларының өсіп келе жатқан организмдердің
дамуына тигізетін әсерін зерттеуге көптеген іздену жұмыстары арналған. Бірақ, қандай
да бір топты бөліп, басқалардан артығырақ етіп көрсетуге мүлде болмайды. Мысалы,
тұқым қуалаушылық ролін артығырақ бағалау даму процессінің артығырақ екенін
мойындауға мәжбүр етеді. Олай болса, сәбиге ата-анасының барлық жаман, жақсы
қасиеттерінің бәрі (соның ішінде аурулары да) міндетті түрде берілуі керек. Солай десек
те, тұқым қуалағыштықтың бағыт беруші роль атқаратынын ешкім жоққа шығара алмайды.

8. Қартаю теориясы

9. Геронтология

• Геронтология (грек. geron, geront(os) - қарт +
logos ғылым) – бұл тірі заттардың қартаю
заңдылықтары және соның ішінде адамдардың
қәрілік жасын зерттейтін ғылым.
Бұл терминді алғаш рет 1903 жылы
И.И.Мечников ұсынған.

10. Физиологиялық қартаю

Физиологиялық қартаю - организм мен
түрлі
жүйелердің
тіршілік
қызметін
жалғастыратын
икемделгіш
механизмдердің жаңа деңгейі. Жасына
қарай
адам
организмімен
барлық
физиологиялық
жүйелерде
біртіндеп
өзгерістер бола береді де икемделудің
төменгі деңгейіне жетеді. Мәселен, жасы
ұлғайған сайын көру, есту, тканьдердің
жұмсақтығы, зат алмасу көрсеткіштері,
қан
тамырлары
қабырғаларының
жұмсақтығы т.б. өзгереді.

11. Қартаюдың онтогенетикалық теортясы

• Дильманның концепциясының дәлелдеуі бойынша қартаю және
қартаюға байланысты аурулардың себебі ол генетикалық
программалық дамудың жағымсыз әсері онтогенездің өсуі яғни
организмнің дамуы.Жасқа байланысты онтогендік модельдің
анықтауынша қартаюға байланысты пайда болатын және адам
өліміне әкелетін аурулар олар жүрек аурулары,қатерлі
ісіктер,инсульт,метоболикалық иммундық
депрессиялар,атерсклероз,қант диабеті,семіру,психикалық
депрессия,және басқа да аурулар. Егерде организмдегі
гомеостаздың көлемін бірқалыпты ұстап отырса қартаюдың
дамуын бәсеңдетіуіне болады.Дильманның айтуы бойынша
қартаюды бәсеңдетсе онда адам өмірінің барлық жағын өзгертуге
мумкін.

12.

Гетеро
хрондық
Қартаю
тоериядары
Гетеро
топтық
Гетеро
кинетикалық
Гетеро
катефтік

13.

► Г е т е р о х р о н дық — қартаюдың ұлпада,орган,системадағы әр
уақыттағы ерекшелігі.
► Гетеротоптық — қартаю процессінің әр түрлі органда және
органның әр түрлі құрылысында бірыңғай көрініуі
► Ге т е р о к и н е т и калық. — Жасқа байланысты өзгерістердің әр
түрлі жылдамдықта дамуы. Бір ұлпада ол ерте байқалса да, бірақ ол
жәй және бірқалыпты дамиды, басқасында жәй пайда болып тез
дамиды.
► г е т е р о к а т е ф т і к — жасқа байланысты өзгерістердің әр
бағытта бірін-бірі жоғалту нәтижесінде екіншісінің қарт организмде
өмір сүру белсенділігінің артуы.

14. Қартаюдың онтогенетикалық теортясы

• 1950ж басында белгілі отандық геронтолог В.М.Дильман организмде
механизмді реттейтін организмдегі гомеостатикалық жасқа
байланысты өзгерулерді анықтауға болатындығы туралы идеяны
ұсынып дәлелдеп берді..Дильман гипотезасы бойынша организмнің
жетілу механизмінің (лат. elevatio – көтерілу басқаша түрде
айтылғанда),де сол сияқты қартаюдың эндокриндік системасының –
«дирижер» болып саналатын гипоталамус.Қартаюдың негізгі себебі
бұл жасқа байланысты гипоталамусқа нерв жүйесінен және ішкі
секреция бездерінен түсетін бірқалыпты сигналдарға
сезімталдығының әсері болып табылады.

15.

Қартаю процесі
жасушаның бөліну
мүмкіндігінің
бұзылуы
Бақылаусыз
жасушалардың
көбеюі
биохимиялық
реакциялардың
өзгеруі
ДНҚ бұзылуы
Дене ұлпаларының
регенерациясы тоқтап,
қызметін біртіндеп
бәсеңдеуі

16.

• Қартаю процесінде адамның нерв
жүйесінде ми тамырларының
атеросклероздық өзгерумен тығыз
байланысты бірқатар өзгерістер болады.
Жоғары нерв қызметі бұзылады, ол
жұмыс қабілетінің төмендеуімен,
зейінінің, есінің нашарлауымен,
ұйқысының бұзылуымен, көңіл күйінің
тұрақсыздығымен, т.б. сипатталады. Нерв
жүйесінің жасқа байланысты өзгеруі,
оның икемделгіш әсерінің төмендеуі нерв
жүйесін әлсіретіп, ашуланғыш, тез
тозғыш етіп, қалпына келгіштігін
баяулатады. Қарт адамдарда неврологиялық
аурулар, сондай-ақ психикасының бұзылуы:
психоздар, депрессиялық күй жиі байқалады.
Мұндай сырқаттарды күтуде мейірбике рөлі
ерекше зор. Оның мінез-құлқы мен толқуы
науқастың психикасына зор әсер етеді.
Барлық медициналық қызметкерлермен
психотерапия өткізілуі тиіс

17. Прогерия ауруы әлемдегі сирек кездесетін аурудың бірі. Онымен жер бетінде  80 адам ауырған. Ауруды жамап алғандар адамнан гөрі

Прогерия ауруы әлемдегі сирек
кездесетін аурудың бірі. Онымен жер
бетінде 80 адам ауырған. Ауруды
жамап алғандар адамнан гөрі бөгде
планеталыққа ұқсас келеді. Яғни
бойлары аласа, мұрындары бардан
жоқ, қастары білінер білінбес және
олардың ағзалары күн санап қартая
береді. Өкініштісі сол, медицина
онымен күресуге дәрменсіз, сол
себепті прогериямен туылған жандар
небәрі 13-18 жасында өмірден
өтеді. Деректер бойынша емі жоқ
аурумен бір үйдің бақандай бес баласы
ауырған екен.

18.

• Қазақстан халықтың қартаюына таяуда ғана аяқ басты,
алайда жақын арада бұл процесс неғұрлым жеделдейді.
Айталық, 1999 жылдың басында халықтың жалпы санының
65 жастағы және одан үлкендерінің үлесі 6,7 % құрайды,
алайда 2004 жылдың басында – 7,4 % . Қазақстандық
сарапшылардың болжамына сәйкес 2030 жылы бұл сан 11,5
% дейін ұлғаяды

19. Қартаю кезінде организм өзгерістері

• Қан айналым жүйесінде қарттарда жүректің жиырылу күші,қанның минуттық
көлемі азаяды,шеткері қан тамырларының тарылуынан айналымдағы қанға
әсер етеді.Және оларда артериялық қан қысымы көтеріледі.Қан
тамырларының серпімділігі азайып,оларда атеро- және атериосклероздар
дамиды.Тіндерде қан қылтамырларының саны азаяды.,қабырғаларында
тіректік мембрананың қалыңдап кетуінен қаннан тіндерге және
керісінше,тіндерден қанға газдардың диффузиясы бұзылады.
• Қарт адамдарда жүрек –қан тамырларының аурулары,қатерлі
өспелер,жұқпалр,ми менішкі ағзалардың бүліністік дерттері,қантты диабет
т.с.с. Аурулар жиі кездеседі.

20. Қорытынды

Уақыттың жылжуына байланысты организмнің қартаюы
болмай қоймайтын жағдай.Бірақ оның даму қарқынын
азайтып, адамның мәнді өмір сүру уақытын ұзарту бүгінгі
медицинаның алдында тұрған күрделі мәселе болып есептеледі.
Ерте кездердегі геронтологтардің пікірінше (Пархон) қартаю емдеуге болатын ауру.Бірақ қартаю- ауру емес,ол онтогенездің
заңды нәтижесі екенін естен шығармауымыз
қажет.Ғылымның негізгі мақсаты-ерте қартаюдың алдын
алу,болдырмау,адамдарға физиологиялық қартаюға дейін
толыққанды,белсенді өмір сүруге мүмкіндіктер жасау болып
табылады.
Сонымен,қартаюдың нақтылы бір себептерін (механизмдерін)
бөле-жара қарастыруға болмайды және ағзаның кәрілік
өзгерістері бір мүшеде жайлап басталып,әрі қарай тасқындап
үдеп дамып көптеген мүшелер мен мүшелер жүйесін қамтиды.

21. Пайдаланған әдебиеттер

• Л.С. Заликина “Сырқаттың жалпы күтімі” Алматы 1992
жыл
• С.М.Көшеров “Адам жетілуі”
• Google.kz
• Адам физиологиясы