Жаңа заман философиясы

1. Жаѕа заман философиясы

Жаңа заман философиясы
1.
2.
3.
4.
• Жоспар:
Жаңа заман дәуірінің жалпы сипаты
Жаңа заман дәуіріндегі ағылшын
философиясы
Р.Декарттың пен Б.Спинозаның
философиясы
ХVIII ғ. Ағартушылық философиясы

2. Жаѕа заман дјуірініѕ жалпы сипаты

1. Жаңа заман дәуірінің жалпы
сипаты
• XVII-XVIII ғ.ғ. Батыс Еуропа елдерінде
капитализм қалыптасты, мануфактура
дамыды.
Бұл
заманды
ерте
буржуазиялық революция дәуірі деп те
атайды.
Материалдық
өндіріс
практикасы
ғылымға
сүйенді.
Ағартушылық, яғни, антифеодалдық
қозғалыс белең алды. Жаңа заманды
кейде
ағылшын
және
француз
материализмі дәуірі деп те атайды

3. Жаѕа заман философиясыныѕ басты сипаты.

Жаңа заман философиясының
басты сипаты.
• Метафизикалық немесе механикалық
ойлау әдісі үстем болды.
• Философияда екі бағыт – рационализм
және эмпиризм пайда болды.
• Индуктивтік - эмпирикалық әдіс –
жаратылыстану әдісі
• Дедуктивтік –рационалдық әдіс –
идеалистік спекулятивтік әдіс
• Материализм философиясы мен
Ағартушылық идеясы

4. XVII-XVIII є.є аєылшын философиясыныѕ пайда болуыныѕ алєы шарттары мен ерекшелігі

XVII-XVIII ғ.ғ ағылшын философиясының
пайда болуының алғы шарттары мен
ерекшелігі
• XVII ғ. Орта шеніндегі Оливер Кромвельдің революциясы;
• 1688 жылғы “даңқты революция”;
• Протестанцизмнің католицизмді жеңуі, англикандық
Шіркеулік дербес бөлінуі, Рим папасынан тәуелсіздігі;
• Парламент ролінің нығаюы;
• Жаңа буржуазиялық қоғами –экономикалық
қатынастардың дамуы;
• Философияда материалистік бағыттың басымдығы;
• Әлеуметтік саяси мәселелерге қызығушылық таныту

5. Френсис Бэкон (1561-1626)

• Негізгі еңбектері: «Жаңа
Органон», «Жаңа Атлантида»,
«Ғылымдар табысы» және т.б
• Қанатты сөздері: «білім –күш»,
«табиғат храм емес, ол
шеберхана», «біз білгенімізше,
барлығын жасаймыз».
• Индукция методын ойлап тапты;
• Ғылымдардың
классификациясын жасады;
• Негізгі идеялары: ғылыми
ашылулардың арқасында
адамзат табиғатқа билігін
жүргізе алатындай мүмкіндікке
жетуі керек;

6.

«Танымның басты әдісі - индукция» деп
анықтап берген философ таным әрекеті
іске асатын нақты жолдарды көрсетеді.
«Өрмекші жолы» білімді
«таза
ақылдан» алу, яғни,
рационалдық жол. Бұл
жол нақты деректер
мен
практикалық
тәжірибеге
мән
бермейді.
Рационалистер,
шындықтан
алшақтап «ақылдан
өрмекшінің
өрмегін
тоқиды».
«Құмырсқа
жолы»
догматикалық
эмпиризм,
яғни,
тек
тәжіриебе
арқылы білім алу
жолы.
«Таза
эмпириктер»
практикалық
тәжірибеге
көңіл
бөледі,
жанжақтан
дерек
жинайды,
бірақ,
құбылыстардың
ішкі мәнін түсіне
алмайды.
«Ара
жолы» танымның
ең
абзал жолы. Бұл
жол
«өрмекші
жолы»
мен
«құмырсқа
жолының»
кемшіліктерін
ескеріп, жиналған
деректерді
ой
елегінен өткізіп,
ізденістегі
мәселенің
ішкі
мәнін ашады.

7.

Фр.Бэкон таным процесі өтетін жолдарды көрсетіп қана
қоймай, адамғаның (адамзаттың) ақиқат білім алуына кедергі
болатын себептерді көрсетіп берді. Ол себептерді Бэкон
«елестер» («идолдар») деп атап, төрт түрге бөліп сипаттайды:
«Тектік елес»- мұнда сөз
алпы адам (тегі) мәдениет
арқылы көрінісі, яғни, жалпы
адамзат
мәдениеті
шеңберіндегі таным туралы
болып
тұр,
бірақ
бұл
тұжырым білім ақиқаттығын
төмендетеді
«Базар
елесі»сөздік,
ұғымдық аппарат: сөздерді,
дефиницияларды,
анықтамаларды, ұғымдарды
дұрыс қолданбау.
«Үңгір елесі»- мұнда сөз таным
процесіне
жеке
тұлғаның
(танымдағы
субъект)ықпалы
туралы болады. Таным процесі
нәтижесінде
жеке
адамның
қасиеттері
кедергі
жасауы
мүмкін.
«Театр елесі»- таным процесіне
ағымдағы философияның ықпалы.
Таным
процесіне
кейде
ескі
философия
жаңа
философияға
өзінің беделімен кедергі жасайды,
танымды басқа бағытқа бұрып
жібереді.

8. Ф.Бэконныѕ аєылшын философиясына, ґзінен кейінгі философияєа ќалдырєан јсері:

Ф.Бэконның ағылшын философиясына,
өзінен кейінгі философияға қалдырған
әсері:
Философиядағы эмпирикалық бағыттың негізін салды;
Гносеологияның мағынасын, ролін жоғары көтеріп
онтологиямен теңдестіріп, философиялық жүйенің
маңызды бөлігіне айналдырды;
Философиясының жаңа нысанын анықтады, яғни, адам
қызметіндегі, практикалық нәтижелердің маңызын
көрсетті;
Алғаш рет ғылымды топтастыруға тырысты;
Англияда, жалпы Еуропада антисхоластикалық,
буржуазиялық философияның қалыптасуына түтркі
болды.

9.

Т.Гоббс
Теологиялық
схоластикалық
философияны терістеді;
Философияның
мақсаты
ғылыми
жетістіктерге сүйеніп адам қызметінде
практикалық нәтижелерге жету деп түсінді;
Нағыз материализм өкілі болды;
Философияның негізгі мәселесі қоғам
мен мемлекет мәселесі деді;
Мемлекет теориясын жасады;
Алғаш рет мемлекеттің пайда болуы
қоғами (бірігіп) келісім арқылы болған
деген идеяны айтты.

10.

Гоббс адам таным теориясын «сезімдік қабылдау»
яғни, қоршаған дүниеден біздің сезім мүшелеріміз
сигналдар, «белгілер» қабылдайды деп түсінді
Сигналдар- жануарлардың өз әрекеттерін білдіріп
дыбыс шығаруы
Табиғи белгілер- табиғат «сигналдары» (найзағай, бұлт)
Туынды коммуникативтік белгілер- әртүрлі тіл сөздері
«Таңба» роліндегі белгілер- азшылыққа түсінікті(ғылыми
тіл, діни тіл) «кодталға» арнайы сөз
Белгілердің белгісі- атудың атауы- универсалийлер (жалпы
ұғымдар).

11. Джон Локк (1632-1704)

Педагог және философ, эмпиризм
және
либерализм
өкілі.
Сенсуализмның тарауына әсер етті.
Адам жаны туғанда таза тақтай
сияқты болады, адамдар тәрбиеге
қарай ғана мейірімді не жауыз,
пайдалы не пайдасыз болып
қалыптасады деген. Локк бойынша
тәрбиенің мақсаты - іскери, адал
адамды, өз мүддесіне жетуде
табандылық көрсете алатын, бірақ
басқалармен де есептесетін «нағыз
жігітті» тәрбиелеу.

12.

Негізгі еңбектері: «Тәрбие туралы ойлар»,
«Адамның санасы туралы тәжірибе»
Локк сенсуализм- яғни, барлық білімдердің шығу тегі
сезімдік қабылдаудан болады дейтін принциптің
негізін салды. Ол декарттың туа біте пайда болатын
идеясын, Спинозаның субстанция ілімін, Лейбниц
монадологиясын сынға ұшыратты.
Локк классикалық либерализм идеясын дамытты.
Өмірге, еркіндікк, меншікке құқы болу керек деді. Ол
конститутциялық монархияны жақтады.

13. Джон Локктыѕ негізгі ќаєидалары:

Джон Локктың негізгі қағидалары:
Дүние материалистік;
Таным негізінде тәжірибе жатыр;
Адам жаны, санасы, «Tabula rasa» (таза тақта) қоршаған
дүние, табиғат, сол тақтаға өз белгілерін, иерогливтерін
түсіреді, таным процесі осылай жүзеге асады.
Идеялардың екі тәжірибелік шығу тегі болады:
a. Түйсік идеясы- көру, есту, иіс сезу т.б.
b. Рефлексия идеясы- ойлау, көңіл-күй т.б.
Түйсік идеялары ойлау арқылы біз заттардың сапасын
анықтаймыз:
a. Алғашқы сапалық идеялар-тығыздық, кеңістік, фигура,
сан, қозғалыс
b. Екінші сапалық идеялар-түс, дәм, дыбыс

14.

Абстракция теориясы- сөздер- сезімдік
таңбалар, олар адамға қатынасу қажет;
Сөздердің жалпылықта болуы- олардың
жалпылық идеялар белгісі болуында;
Адам мұраты- байсалды, заңды
қастерлейтін, мейірімді болу; өз мамандығын
меңгерген,, білімін әрқашан толықтыратын
адам;
Мемлекет мұраты- билікті
заңшығарушылық, атқарушы (соның ішінде
сот) және федеративті (Сыртқы саясат) деп
бөлетін мемлекет.

15. Р.Декарттыѕ рационалдыќ философиясы (1596-1650)

Р.Декарттың рационалдық философиясы
(1596-1650)
Негізгі еңбектері: «Метод жайлы
ойтолғау», «Алғашқы философия
жайлы білім», «Алғашқы философия»,
«Ақылға басшылық жасау тәртібі» және
т.б.
Қанатты сөзі: «Мен ойлаймын, демек,
өмір сүремін»
Білім алуда ақылдың басшы рольде
екенін негіздеді.
Дуализм теориясының авторы болды;
Субстанция, атрибут және модустар
жайлы білімді алға тартты;
Дедукция әдісін ойлап тапты және
ғылыми зерттеудегі таным мысалдарын
келтірді;

16.

Декарт сана мәселесін зерттеп, санада ойлау өзінен бастау керек дейді.
Сезімдік танымды ескере отырып, Картезий анық, айқын, ақиқи білімді
іздеді. Танымның ақиқаттылығы- тек күманданушы «Мен» күманданушы
сананың бар болуы.
Танымның негізгі түрі- ақыл, парасатқа сүйенген рационалдық таным.
Ақиқатты іздеп табудың мүмкіндігі- туа біткен идеялар дегеніміз- дайын
емес ақиқат, ол тек ақылдың аксиома мен ережелерді жасауға
мүмкіндігі.
Интеллектуалды
интуиция,
дедукция
бастамасырационалдық таным, ал оның құралы- сана, ақыл, парасат.
Ол дуалистік метафизиканың негізін салды, ол substantia cogitas және
substantia extensa, яғни, ойлау түпнегізі және тірлік түпнегізі бірбірінен тәуелсіз болады дейді. Бірақ дамып жетілген субстанцияҚұдай- ол өзінде өмір сүретін, өзіне-өзі себепші болатын, танымның
ақиқаттылығына кепіл болатын жоғарғы субстанция

17. Бенедикт Спиноза (1632-1677)

Материалистік,
пантеистік
көзқарастағы Нидерланд философы.
Спинозаның философиялық көзқарасы
ең алдымен ортағасырлық еврей
философиясының
ықпалында
қалыптаса
бастағанымен,
Дж.
Бруноның
пантеистік-материалистік
көзқарасын, Декарттың рационалистік
методын, Т.Гоббстың философиясын
игеруі оның пантеистік-материалистік
көзқарасқа көшуіне себеп болды. Ол
пантеистік дәстүрдегі табиғат пен
Құдай біртұтас субстанция деген
қағиданы өзінің онтологиясына негіз
етіп алды.

18.

Таным теориясында рационалистік бағыт
ұстанып, интеллектуалдық ақыл-ойға, парасатқа
негізделген білімді сезімдік таным мен
тәжірибеден жоғары қойды. Оның ілімін
рационалды интуитивті гносеология, пантеистік
метафизика, табиғат жайлы натуралистік
көзқарас құрады. Спиноза діни-телеологиялық
қағиданы жоққа шығарып, механикалық
детерменизмді жақтады. “Көне өсиетті” тарихирационалистік тұрғыда сынап, діни нанымды
надандыққа балады. Ол өзінің пантеистік
метафизикасы мен соған негізделген этикасын
нағыз дін деп жариялады.

19.

Шығармалары:
“Геометрия қолданылатын әдіспен жазылған
этика”,
“Құдай, адам және оның бақыты туралы”,
“Діни-саяси трактат”.
Спинозаның философиясының негізі:
Біртұтас субстанция ілімі
Рационалистік гносеология
Пантеистік метафизика
Механикалық материализм,
Натуралистік этика

20. Готфрид Вильгельм Лейбниц (1646-1716)

Неміс философы және ғалымы,
жаңа заман философиясының
рационолистік
дәстүрінің
жалғастырушысы. Ол болмыстың
мәнін ашуға талпынды. Оның
пікірінше, болмыс ұсак ерекше
рухани
бөлшектер
монадалардан тұрады. Монадалар
болмыстың
алғашкы
элементтері, атомдар. Лейбниц
өткен философияның маңызды
нәтижелерін
жаңа
ғылыми
білімдерімен
өзі
ұсынған.
Методологиямен сәйкестендіруге
талпынды.

21. Ол Декарттыѕ дуализмі мен Спинозаныѕ субстанция іліміне ќарсы шыєып, монада туралы ілім- монадологияныѕ ілімініѕ негізін салды.

Ол Декарттың дуализмі мен Спинозаның
субстанция іліміне қарсы шығып, монада
туралы ілім- монадологияның ілімінің негізін
салды.
• Монада гректің “бір”, “тұтастық” деген сөзін білдіреді.
• Монада – болмыстың қарапайым, бөлінбейтін рухани
бөлігі.
• Монада – жан мен тән, монада арқылы материя өзіндік
қозғалыс, қабілетіне ие.
• Монада әрқашанда әрі материя, әрі форма.
• Монада да жан – тәннің мақсаты, тән – жанның құралы,
өмір сүру әдісі.
• Монада - әлемнің «тірі айнасы», яғни, ол тығыздалған
әлем.

22. XVIII є. Аєартушылыќ философиясы

XVIII ғ. Ағартушылық философиясы
XVIII
ғ.
Француз
философиясын
Ағартушылық
философиясы деп те атайды. Ағартушылық философия –
антитеологиялық, антифеодалдық, қалыптаса бастаған
буржуазиялық философиялық философия.
Бұл философияның үш негізгі бағытын көрсетуге
болады:
• Деистік
• атеистік –материалистік
• Утопиялық –социалистік

23. Франсуа Вольтер (1694-1778)

• Философ, жазушы, публицист. Шығармалары:
“Философиялық хаттар”, “Кандид”, “Метафизика туралы
трактат”.
Вольтер ілімінің негіздері:
• Дінге, әсіресе, католицизмге қарсы шықты.
• Қоршаған дүниені жасаушы, барлық тіршіліктің көзі Құдай, алайда
ешқандайда теория мен практика Оның бар екенін де, жоқ екенін де
дәлелдей алмайды.
• Таным мәселесінде эмпиризм мен рационализмді бірге қарастырды,
бірақ эмпиризмге басымдық танытты
• Адамның табиғи құқығын, құқықтағы теңдікті, ойлау еркіндігін
дәріптеді
• Мемлекеттік жүйеде абсолюттік монархия болғанын қалады, оның
басшысы білімді билеуші («ағартушылық абсолютизм») болуы қажет.
• Дәстүрлі дінді терістеп, “табиғи дінді” қолдады

24.

Жан-Жак Руссо
(1717-1778)
"Қоғамдық
келісім
туралы"
еңбектің
авторы. Негізгі идеясы - халық егемендігі.
Қоғамдық келісім негізінде ортақ ерік
жатыр. Мінеки, осы ортақ ерікпен
бағытталатын билікті ол егемендік деп
атаған. Мемлекеттегі егеменді биліктің
бөлінуін қолдамады. Руссо пікірінше, заң
шығарушы
билік
тікелей
егеменді
халықтың өзімен іске асырылады. Ал
атқарушы билік егемендіктің шешімі
бойынша қол астындағылармен байланыс
үшін құрылады. Атқарушы билік кімге
тапсырылды соған байланысты биліктің
түрлерін
бөлген:
демократия,
аристократия, монархия.

25.

Географиялық
фактор
рөлін
көрсеткен: демократиялық басқару
кішігірім мемлекетте; аристократиялық
басқару орта, монархиялық басқару
үлкен
мемлекетке
тән.
Табиғи
жағдайда барлық адамдар тең және
еркін, тек бір теңсіздік - адамдардың
денсаулығы мен жасына байланысты.
Қоғамдық теңсіздік жеке меншіктің
пайда болуымен байланысты.

26. Руссо философиясыныѕ таєандары

Руссо философиясының тағандары
• Құдай тағылымында әлемдік ерік пен әлемдік парасатты
көрді
• Материя жаратылмаған және әрқашан объективті өмір
сүреді,
• Адам өлетін тәннен және өлмейтін тәннен тұрады
• Адам дүниені ақырына дейін тани алмайды
• Жалпы дінге, әсіресе, христиандыққа қарсы болды, бірақ
дін жойылған жағдайда адамзат әдебі, моральдық
тежеулер әлсірейді, сондықтан дінді – «азаматтық
дінмен», «әлемдік ерік тұғырымен», «ұлы жасаушы»
күшпен (Құдай) алмастыру керек
• Эмпирикалық танымның қолдаушысы болды
• Жеке меншікке қарсы болды, қоғамдағы қайшылықтың
басты себебі – жеке меншік деп санады

27. Шарль Луи Монтескье (1689-1755)

Оның негізгі қағидалары:
Деизм мен механикалық материализм;
Тәртіпті сақтау мен әдептілікті тәрбиелеу үшін құдай
қажет;
Тарихта құдай алдын ала болжап қоймайды, оны
адамдар жасайды;
Қоғам құрылысына табиғат, климат және жағрапия әсер
етеді
Мемлекет пайда болғанға дейін адамдар «табиғи
жағдайда» болды, ал кейін солай өмір сүру мүмкін
болмаған соң адамдар «қоғами келісім» негізінде
мемлекет құрды;
Заңның үстемдігін мойындады.

28. Дени Дидро (1713-1784)

Көрнекті француз материалисі. Атақты 25 томдық
француздың “Ғылым, өнер, және кәсіп
энциклопедиясының” бас редакторы. “Жиен Рамо”,
“Философиялық ойлар” және т.б. кітаптар жазды.
Дени Дидро идеялары:
• Философия дегеніміз сенбеушілік, сенімсіздік
• Табиғат ең соңғы беті жабылмайтын кітап
• Материя тіршіліктегі бірегей субстанция, ол барлық жеке
заттарда көрініс табады
• Қозғалыс материяның әртекті қасиеттерінің нәтижесі
• Сана материя қасиеті, дүниенің рухани бастамасы жоқ
• Король мен феодалдардың билігі Құдайдан емес, ал
қоғам мен мемлекет негізінде “қоғами келісім” жатыр.

29. Жюльен Офре де Ламетри (1709-1751)

“Жан туралы трактат”, “Адам-машина”. Ол
материалист-атеист болды:
Идеализм мен теологияны толықтай терістеді
Қоршаған дүние біртұтас субстанция- материяның
әртүрлі көріністерінің жиынтығы, ол мәңгі, шексіз,
жаратылмаған.
Жан, сана, сезім табиғи пайда болған, олар материя
қасиеттері
Материяның өз бітімі болғандықтан, Құдайдың
қажеттілігі жоқ
Тәрбие көрмеген адам қандай қабілеті күшті, ақылды
болса да оның құны болмайды
Дүниені толық тануға болады, таным көзі –сезім
мүшелері
Жеке меншік –адам еркіндігінің кепілі
Мемлекет мұраты- “зайырлы абсолютизм”

30.

Поль Анри Гольбах
(1723-1785)
Клод Адриан Гельвеций
(1715-1771)
Ол «Табиғат жүйесіматериализм інжілі»;
Табиғатта
кездейсоқтық
болмайды,
табиғат
бәрінің себепшісі;
Көпшілікті ағарту және
қоғам заңдылықтарыпарасат патшалығына
жол салу,- деді.
«Ақыл
туралы»
деген еңбек жазды.
Ол танымның негізітүйсік,
зердеәлсіреген
түйсік,
ойлаутүйсікті
комбинациялау
қызметі,деп
ұғынды.

31. Джордж Беркли (1685-1753)

Ағылшындық субъективтік идеализм өкілі.
Шығармалары: «Адам білімінің принциптері
туралы трактат» ерекше тәсілмен жазған ,
«Алсифрон», «Сейрис» т.б. Беркли Локктың
сезімдік білім алғашқы және екінші сапаға ие,
бірінші немесе алғашқы сапалар заттардың
бойында реалды түрде бар, ал екінші
сапалар – түс, иіс, дөм субьектіге ғана тән
деген көзқарасын сынады. Оның ойынша, біз
дүниені сезім мүшелері арқылы ғана
қабылдаймыз
сондықтан
сапалардың
объективтілігін, біздің санамыздан тыс
тұратынын
біле
алмаймыз.

32. Дж.Беркли идеялары

Материя ұғымының өзі жалған;
Идея дегеніміз тек түйсіктер;
Бар болу идеясы- қабылдау қасиеті;
Жеке заттар, жеке түйсіктер бар, бірақ
бірыңғай материя атымен жоқ;
Еі айқындық шындық- адам санасы;
Адам өлгеннен соң оның санасы да,
жаны да жоғалады;
Құдай мәңгі, өлмейді, ал дүние тұрақсыз,
Құдайға тәуелді.

33. Давид Юм (1711-1776)

Шотланд ойшылы, субъективтік идеалист.
шығармалар:
«Адам
табиғаты
туралы
трактат», «Эссе». Адам
өзін қоршаған
дүниені
сезім
мүшелерінің
көмегімен,
түйсіктерінің жиынтығы арқылы таниды деп
мойындағанымен, материалдық дүниенің
реалды өмір сүретіндігіне күмән келтіреді.
Оның пікірінше, адамның ақылы сезім
мүшелері беретін білімнен басқа білім бере
алмайды,
өзінің
рухани
тәжірибесінен
басқаны қорыта алмайды.

34. Д.Юмныѕ идеялары:

Д.Юмның идеялары:
Болмыс пен рух қатынасы мәселесінің
шешімі жоқ;
Адам санасы идеяға бейімделген;
Тәжірибелік таным негізі- қабылдау;
Адам екі идеалды бастамадан тұрады:
«сыртқы тәжірибемен әсерлену», яғни
қабылданған білім мен тәжірибе; «ішкі
тәжірибемен әсерлену», яғни аффектер,
құлшыныстар
Адамның өзі шоғырланған идея

35.

Жаңа Дәуір философиясы туралы
ойымызды қорытсақ, бұл кезеңдегі
философия
эксперименталдық
ғылымдармен
тығыз
байланысты
дамып, таным мәселелеріне басты
назар аударған, әлеуметтік дамудың
жаңа жолдарын іздеуге талпынған,
қоғамдық келісім үлгілерін ұсынған,
рухани маңызы күшті философия
болды.