П. К. Анохиннің қызметтік жүйе туралы ілімі

1.

Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті
Физиология кафедрасы
Тақырыбы: П. К. Анохиннің қызметтік жүйе туралы ілімі
Орындаған Ахметов Н.
207 топ ЖМФ
Тексерген
ҚАРАҒАНДЫ 2010

2.

Жоспар
Кіріспе
Функциональдық жүйе
Афферентті синтез
Шешім қабылдау
Унитарлық реакция
Крушинсийдің пікірі
Анохин схемасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

3.

1.
Функцианальдық жүйе ұғымын ұсынып әрі оның теориялық негізін қалаған және
дамытқан П. К. Анохин. Функциональдық жүйе - белгілі бір нақты бейімді пайдалы
нәтижеге қол жеткізуге бағытталған іс-әрекеттерді іске асыратын орталық нерв
жүйесінің тиісті құрылымдары мен атқарушы органдардың динамикалық бірлестігі.
Анохиннің түсінігі бойынша функциальдық жүйе түзуші ең негізгі шешуші фактор –
әрекет нәтижесі. Организімнің пайдалы нәтижеге қолы жеткенде оның тиісті қажеті
өтеледі, қанағатттану іске асады. Ал егер орындалған әрекеттердің нәтижесі организімді
қанағаттандырмаса функциональдық жүйе басқаша құрылып мақсатты іс-әрекет одан
әрі жалғаса береді. Бұл жүйе құрылымындағы звенолар дың 2 тобын айтуға болады
Қатаң және өзгермелі.
Әр бір функциональдық жүйе қызметіні құрылымына кіретін мынадай шешуші
звеноларды ажыратады.
Афференттік синтез кез-келген іс-әрекетті реакцияның бастапқы звеносы. Бұны
синтездеп алу үшін база ретінде 4 компонент қызмет етеді.
Шешім қабылдау – кез-келген іс-әрекетті актіні орындаудың түйінді моменті. Бұл тән
болатын басты ерекшелік-шешім қабылдау механизмның басты
көмегімен
орындалатын әрекеттің мақсаты айқындалады. Әрекетті таңдау барлық жағдай
жиынтығы негізінде, афференттік синтез звеносында бар болатын ішкі және сыртқы
информацияларды өңдеу нәтижесінде жүреді. Шешеім қабылдау мен қабаттаса шұғыл
түрде қозудың өзара байланысты 2 комплексі туады.
Унитарлық реакция - іс-әрекеттің бір актылы типі. Мұны іс-әрекеттің қарапайым
интеграцияланған бірлігі деп есептеу керек. Ол жоғары нев әрекетінің жеке
компоненттерін біріктіреді де біріңғай іс-әрекеттің акт түрінде көрінеді
Крушинскийдің пікіріншежануарлар элементарлық пайымдау әрекеті
болады. (Компоненттері)
2.
3.
4.
5.
6.

4.

Белгілі бір нақты бейімді пайдалы нәтижеге қол
жеткізуге бағытталған іс-әрекеттерді іске асыратын
орталық нерв жүйесінің тиісті құрылымдары мен
атқарушы органдардың динамикалық бірлестігі.
Анохиннің түсінігі бойынша функциальдық жүйе
түзуші ең негізгі шешуші фактор –әрекет нәтижесі.

5.

Жүйе құрылымдағы звеноларды екі
топқа бөле аламыз
1." Қатаң" звеналар тобы-сол
жүйенің тұрақты яғни оның
морфологиялық,
функциональдық негізін, іргесін
қалайтын элементтер: асқорту
органдары асқорту
функциональдық жүиесінің
немесе тыныс алулар сияқты
2. "Өзгермелі" звенолар тобыбелгілі бір нақты жағдайларда
тиісті қол жеткізуге
бағытталған іс-әрекеттерді
іске асыратын
функциональдық жүйе
құрамына уақытша
кіреді,оның қызыметіне
көмектеседі: асқорту өз
дәрежесінде жүру үшін оған
жүек-қан айналу,тыныс алу
орандары қатысады.

6.

Әрбір функциональдық жүйе
қызметінің құрылымына
міндетті түрде кіретін
мынадай шешуші
• звеноларды ажыратады.
1. Аференттік
синтез
2. Шешім
қабылдау
3. Әрекет нәтижесінің
акцепторы
4. Іс-әрекет
5. Әрекет
нәтижелері және
оның параметірі
6. Нәтиже
параметрлерінің
кері
афферентациясы

7.

1. Доминанттық
мотиватция және
оның әсерлік
деңгейін анықтаушы
эмоция
2. Жағдайлық- нақты
жағдай афферентациясы
Афференттік синтез кезкелген іс-әрекеттік
реакцияның бастапқы
звеносы. Бұнда нені,
қалай,қашан атқару керек
дейтін сұрақтар жауабын
табады.Бұны іске асыру
үшін база ретінде 4
компонент қызмет етеді
4. Ес аппараты
3. Іске қосушы
афферентация

8.

Осы механизімдер әр түрлі қозуларды
біріктіріп әрі салыстыруға және нақты
ситуацияға сай келетін іс-әрекетті
анықтауға мүмкін болатын әр түрлі
варианттардың ең қолайлы дегенін
таңдап алуға көмектеседі де, “шешім
қабылданады” .

9.

1.
Әрекеттіңадневатт
ы бағдарламасы
яғни эфференттік
қозулар
интегралы

10.

Келешек әрекет нәтижесінің акцепторы-ияғни орындалатын әрекет нәтижелерін
қабылдайтын және оларды күтілген нәтижелермен салыстыратын аппарат. Бұл күрделі
процесс ми қыртысындағы арнайы спецификалық жеке нейрон деңгейінде жүретін
эфференттік қозулар мен шеткері рецепторлық аппараттан келетін афференттік қозулардың
толып жатқан аксон коллатеральдарының көмегімен конвергенцияланатындығына
байланысты болады.
Әрекет нәтижесін акцепторда бағалау үшін кері афферентация жүру керек яғни оған
әрекеттің ақырғы нәтижелері туралы информация түсу керек. Кері афференттация арнайы
рецепторлық каналдар арқылы іске асады. Жеткізілген әрекет нәтижесінің барлық
параметрлері сол нәтиженің афференттік моделімен салыстырылады. Бұл параметрлер бірбіріне сәйкес, дәл келсе, организімнің бұл актысы аяқталады,ол енді іс-әрекеттің келесі
актысы ұйымдасуға,қалыптасуға көшеді. Ал кері афферентацияда қолданған нәтиже
параметірлері шешім қабылданған кезде қалыптасқан, болджамдалған нәтиже
параметірлерімен сәйкес келмесе, онда “келісім бұзылу” жүреді яғни организімнің пайдалы
нәтижеге қол жетпегені.
Унитарлық реакция - іс-әрекеттің бір актылы типі. Мұны іс-әрекеттің қарапайым
интеграцияланған бірлігі деп есептеу керек. Ол жоғары нев әрекетінің жеке компоненттерін
біріктіреді де біріңғай іс-әрекеттің акт түрінде көрінеді.Оның әр уақытта орындалу шаблоны
болады, оған жету жолдары әр түрлі болуы мүмкін. Бұл реак-ң пластикалық сипат бар,
сондықтан ол арқылы тітіркендіруге адаптациялану жүре алады. Бұл Л. В. Куршинский
көзқарас. Бұның 3 компоненті бар
Жеке унитарлық реакциялардың интеграциялануынан іс-әрекеттің биологиялық формалары
іске асады ( қоректік, бағдарлау, жыныстық, ата-аналық және ата-анаға қамқорлық
т. б.) Іс-әрекеттің биологиялық формаларының құрамды бөлігі бағдарлау
реакциясы болып есептеледі. Бұл биологиялық қажеттерін қамтамасыз етуге
қызымет етеді.

11.

Әр түрлі күрделіліктегі шартсыз рефлекстер
десе де болады
Шартты рефлекстер
Инстинкт
Үйрену
Пайымдау
Организімнің нақты ең адекватты реакциясын
қамтамассыз етеді. Бұл да шартты рефлекске
жатад

12.

Крушинскийдің пікірінше жануарлар элементарлық
пайымдау әрекеті болады. (Компоненттері)
Жануардың экстраполяцияға қабілеті ( функцияны орындалған шекарадан тыс
көрсету ).
Заттың мөлшерін ажырата білу. Ерекше назар аударатын нәрсе аталған
қабілеттерді жануар тиісті затты, өзгерісті бір ақ рет ұсынудан соң-ақ байқата алады.
Элементарлық пайымдау әрекеттің мүмкіні болатын механизімі жөнінде Л. В.
Крушинский мынадай 5 қағиданы ұсынады.
1. Қоршаған дүние құбылыстары мен заттардың байланыстарын эмпирикалық
заңдарды аңғаруды аңғарудың негізінде мидағы арнайы детектор-нейрондардың
тітіркедіргіштің спецификалық қасиеттерін таңдап сезе алатындық қабілеті жатады.
2. Нейрон реакциясының спецификалығы оның генетиқалық аппаратының онтогенез
барысында ашылатын активтігімен анықталады.
3. Мидағы нейрондар санның молдығы-қоршаған дүниенің алуан түрлігін қабылдау
және ондағы күрделі өзара әрекеттесулер мен байланысты негізде жатқан
заңдарды аңғарудың қажетті шарты.
4. Орталық жеке элементтерін және олардың арасындағы қатынастарды қабылдау
үшін нейрондар функциональдық констелляцияға,топқа бірігу керек.
5. Бұл констелляцияларды таңдау сананың қатысуына жүреді, ал тітіркендіргіштің
биологиялық маңызын бағалау эмоцияның көмегімен іске асады.

13.

Ес
Кері афферентация
Жағдай
аффер
іске қосушы
стимул
Жағдай
аффер
Шешім
қабылдау
әрекет нәтижесі
акцепторы
әрекет
бағдарламасы
Нәтиже
параметрлері
Әрекет
нәтижелері
әрекет
Доминанттық
мотивация
Афференттік
синтез
Эфференттік қозу
Функционалдық жүйенің оздігінен реттелу механизімінің схемасы
(П. К. Анохин бойынша)

14. Қорытынды

Әрине, жануарда элементарлық
пайымдаушылық жоқ деуге болмайды.
• Дегенімен оны рефректорлық теория
тұрғысынан түсіндіруге болмайды деген
пікірмен дауласуға болмайды. Бұған
дейінгі айтылғанның бәрі жеткілікті дәлел
болса керек.

15. Пайдаланылған әдебиеттер

• А. Н. Кабанов. Физиология человека и
животных. Москва, 1963г
Аубакирова,Құлжанова, Джангозина: Адам
жануарлар физилолгиясының үлкен
практикумына арналған оқу құралы.
И. Төленбек. Нерв жүйесінің физиологиясы.,
Адам мен жануарлар физиологиясы . Алматы
Білім. 2002ж
Сәтбаев, Нілдібаева, Өтепбергенов: Адам
физиологиясы.

16.

Назар
аударғандарыңызға
рахмет!