Ұқсастық шаралары

1. БИОСТАТИСТИКА

ЛЕКЦИЯ 18
Ұқсастық шаралары

2.

Дәріс жоспары
1. Ұқсастық шаралары.
2. Салыстырмалы қауіп-қатер.
3. Мүмкіндіктер қатынасы.

3. Ұқсастық шаралары

Сапалы белгілерді талдау үшін, осыған дейін дәстүрлі
түрдегі Пирсонның χ2-белгісі қолданылып келді.
Дегенмен соңғы кездегі медициналық зерттеулерде
көптеген
мамандар
Пирсон
χ2-белгісінің
орнына
салыстырмалы
қауіп-қатер
немесе
мүмкіндіктер
қатынасын қолдануды дұрыс көреді.
Өйткені бұл статистика χ2-Пирсонға қарағанда оңай
түсіндіріледі және белгілер арасындағы қатынас туралы
қосымша ақпарат береді.
Белгілер
арасындағы
сандық
байланыс
үшін
қолданылатын индикаторлар ұқсастық шаралары деп
аталады. Осындай шаралардың бірі салыстырмалы қауіпқатер және мүмкіндіктер қатынасы болып табылады.
Оларды анықтау үшін 2x2 түйіндес кестелері пайдаланылады.

4.

Дәріс жоспары
1. Ұқсастық шаралары.
2. Салыстырмалы қауіп-қатер.
3. Мүмкіндіктер қатынасы.

5. Қауіп-қатер факторларын бағалау

Қауіп-қатер – бұл қолайсыз нәтиже беретін
ықтималдық (мысалы, асқынулар, ауру, өлім және т.б.).
Ол 0-ден (қауіп жоқ) 1-ге дейінгі (қолайсыз нәтиже
болуы екіталай) аралықтағы мәндерді қабылдайды.
Қауіп-қатер факторы – бұл адам денсаулығына теріс
әсер ететін және аурулардың пайда болуы мен дамуы
үшін қолайлы ортаны қалыптастыратын жағдай.
Мысалы, темекі шегу (фактор) – бұл өкпе ісігінің
(қауіп-қатер) пайда болуына алып келеді.

6. Салыстырмалы қауіп-қатер

Салыстырмалы қауіп-қатер (СҚ) (relative
risk, RR) – бұл фактор әсер ететін
таңдаманың осы бөлігіндегі оқиға жиілігінің,
фактор әсер етпейтін таңдаманың сол
бөлігіндегі оқиға жиілігіне қатынасы.
Салыстырмалы қауіп-қатер - фактор мен
қолайсыз нәтиже арасында байланыс
күшін көрсетеді.

7.

Қолайсыз нәтиже
Қолайлы нәтиже
Барлығы
Фактордың
а -кездесу жиілігі
әсеріне
ұшыраған топ
b-кездесу жиілігі
a+b
Фактордың
әсеріне
ұшырамаған
топ
d-кездесу жиілігі
c+d
Барлығы
c-кездесу жиілігі
n1=a+c
n2=b+d
а /( a b) a(c d )
СЌ
c /( c d ) c(a b)
n=a+b+c+d

8. Салыстырмалы қауіп-қатерді түсіндіру

Егер СҚ=1 болса, онда фактор мен қолайсыз нәтиже
арасында байланыс жоқ;
Егер СҚ>1 болса, онда зерттелген фактор қауіп-қатер
факторы болып табылады;
Егер СҚ<1, болса, онда зерттелген фактор қауіп-қатер
факторы болмайды.

9. Салыстырмалы қауіп-қатерді есептеу және түсіндіру мысалы

Контрацепті
таблеткалар
қабылдайтын
және
балалары сарыаурумен ауыратын, емшек сүтін
емізетін аналар арасындағы байланыс зерттелді.
Зерттеуге арналған деректер кестеде келтірілген.
Аналардың
таблеткаларды
қабылдауы
Сарыауру
бар
Сарыауру
жоқ
Барлығы
Таблетканы
қабылдады
33
24
57
Таблетканы
қабылдамады
14
45
59
Барлығы
47
69
116

10.

Салыстырмалы қауіп-қатерді
есептеу және түсіндіру мысалы
Шешуі.
а /( a b) 33 /(33 24)
CЌ
2,44
c /( c d ) 14 /(14 45)
Алынған нәтиже қауып-қатер факторы
(контрацептивтік
препараттарды
қабылдау) қолайсыз нәтиже болудың
(балалардың сарғаюының пайда болуы)
ықтималдығы 2,44 есе артуы мүмкін
екендігін көрсетеді.

11.

Дәріс жоспары
1. Ұқсастық шаралары.
2. Салыстырмалы қауіп-қатер.
3. Мүмкіндіктер қатынасы.

12. Мүмкіндіктер қатынасының анықтамасы және оны түсіндіру

Мүмкіндік
–
бұл
оқиғаның
орындалуының
ықтималдылығының орындалмауының ықтималдығына
қатынасы.
Егер Мүмкіндік = 1 болса, онда оқиғаның пайда болу
ықтималдығы оқиғаның пайда болмайтындығының
ықтималдылығына тең болады;
Егер Мүмкіндік > 1 болса, онда оқиғаның пайда болу
ықтималдығы оқиғаның пайда болмайтындығының
ықтималдылығынан үлкен болады;
Егер Мүмкіндік < 1 болса, онда оқиғаның пайда болу
ықтималдығы оқиғаның пайда болмайтындығының
ықтималдылығынан кіші болады.

13. Мүмкіндіктердің қатынасы.

Мүмкіндіктер қатынасы (МҚ) (odds ratio,
OR) – бұл топтағы фактордың әсеріне ұшыраған
қолайсыз оқиғағалардың мүмкіндіктерінің, басқа
топтағы қолайсыз оқиғалардың мүмкіндіктеріне
қатынасы.
Немесе оқиғаның пайда болу мүмкіндіктерінің
пайда болмау мүмкіндіктеріне қатынасы.

14.

Қолайсыз нәтиже
Қолайлы нәтиже
Барлығы
Фактордың
әсерәне
ұшыраған
топды
а-кездесу жиілігі
b-кездесу жиілігі
a+b
Фактордың
әсеріне
ұшырамаған
топ
c-кездесу жиілігі
d-кездесу жиілігі
c+d
Барлығы
n1=a+c
n2=b+d
a /b a d
МЌ
c / d b c
n=a+b+c+d

15. Мүмкіндіктер қатынасын түсіндіру

Егер МҚ (0,1) болса, онда бұл фактордың әсерінен
қолайсыз нәтиже туындау қаупін азаятындығын
көрсетеді;
Егер МҚ>1 болса, онда бұл фактордың әсерінен
қолайсыз нәтиже туындау қаупін көбейетіндігін
көрсетеді;
Егер МҚ=1 болса, онда фактордың әсерінен
ешқандай әсер жоқ екендігін көрсетеді.

16. Мүмкіндіктер қатынасы есептеу және түсіндіру мысалы

Белгілі бір ауру тудыратын «X» геніндегі мутацияға
зерттеу жүргізілді.
Біртекті ауру және сау топтардың геніне талдау
жүргізілді, нәтижелер кестеде келтірілген
Мутацияның
болуы
Мутацияның
болмауы
Науқастар тобы
а=332
b=164
496
Бақылау тобы
c=230
d=262
492
562
426
988
Барлығы
Барлығы

17.

Мүмкіндіктер қатынасы есептеу және
түсіндіру мысалы
Шешуі.
1) Науқастар тобында мутацияны табу мүмкіндігін (М1) есептеу:
a 332
М1
2,02
b 164
2)Бақылау тобында мутацияны табу мүмкіндігін (М2) есептеу:
с 230
M2
0,88
d 262
3)Мүмкіндіктер қатынасын (МҚ) есептеу:
a / b М 1 2,02
МЌ
2,3
c / d М 2 0,88
МҚ>1 дегеніміз - болжанған қауп-қатер факторы (геннің
мутациясы) маңызды, яғни оқиға (ауру) жоғарғы
ықтималдылықпен орын алуы мүмкін.

18. Салыстырмалы қауіп-қатер немесе мүмкіндіктер қатынасы?

Мүмкіндіктер қатынасы және салыстырмалы
қауіп-қатер анықтағанда зерттеудің сипатын
ескеру өте маңызды!
Проспективтік зерттеу – бұл науқастар тобынын
емдеу нәтижесін ұзақ уақыт бойы бақылау.
Проспективтік зерттеулерде (зерттелетін топтар
деректерді жинаудан бұрын қалыптасады)
салыстырмалы қауіп-қатер есептеледі.
Ретропективтік зерттеу – бұл алдын ала
жүргізілген клиникалық зерттеулердің нәтижесін
талдау.
Ретроспективтік
зерттеулерде
(зерттелетін топтар деректерді жинаудан кейін
қалыптасады), мүмкіндіктер қатынасы есептеледі.

19.

Бақылау сұрақтары:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Қандай көрсеткіштер ұқсастық шаралары
деп аталады?
Қауіп-қатер деген не?
Салыстырмалы қауіп-қатер нені көрсетеді?
Салыстырмалы
қауп-қатерді
қалай
түсіндіруге болады?
Мүмкіндік деген не?
Мүмкіндік қатынасы нені көрсетеді?
Мүмкіндік қатынасын қалай түсіндіруге
болады?
Қандай жағдайда салыстырмалы қауіп-қатер
қолданылады?