Hayot kelib chiuqishi

1.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NAVOIY VILOYAT O’RTA MAXSUS KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
NAVOIY VILOYAT O’RTA MAXSUS KASB-HUNAR TA’LIMI BOSHQARMASI
NAVOIY KONCHILIK KOLLEJI
MAVZU: “Hayot” tushunchasi.
Hayotning kelib chiqishi haqida asosiy nazariyalar.
“ANIQ VA TABIIY FANLAR”KAFEDRASI O’QITUVCHISI: Fuzaylova Aziza Ubaydullayevna
NAVOIY-2016 YIL

2. MAVZU: “Hayot” tushunchasi. Hayotning kelib chiqishi haqida asosiy nazariyalar.

DARS MAQSADI: Ta’limiy- Hayot tushunchasi, tirik organizm va o’lik organizmlarning bir-biridan farqi,
hayotning kelib chiqishi haqidagi farazlarni ilmiy asosda tushuntirish va shu mavzu bo`yicha bilim,
ko`nikma va malakalarni shakllantirish.
Tarbiyaviy- O`quvchilarni biologiya fanlarga qiziqishini uyg’otish, kuzatuvchanlikka va o`zaro taqqoslashni
o`rgatish bilan bir qatorda ekologik, vatanparvarlik, estetik tarbiyani amalga oshirish.
Rivojlantiruvchi- O`quvchilarni erkin fikrlash, ilmiy izlanuvchanlik, mustaqil va ijodiy
shakllantirish.O’quvchilarni mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish.
faoliyatni
DARSDA KUTILAYOTGAN NATIJALAR: O’quvchilar hayot tushunchasi, tirik organizm va o’lik
organizmlarning bir-biridan farqi, hayotning kelib chiqishi to’g’risida kreotsionizm, transformizm, panpermiya,
kimyoviy evolyutsiya, biologik evolyutsiya kabi faraz va nazariyalar hamda F.Redi va L.Paster tajribalari
to’g’risida bilimlarga ega bo’ladilar.
TA’LIM METODLARI: “Internet”, “Korrekatura”, “Pinboard”, “Biologik loto”, “BBB”, “Blits-so’rov”,
“Qarorlar shajarasi”. “Zakovatli zukko”.

3.

BAHOLASH METODLARI: 5 ballik sistemada, mezonga asoslangan.
AXBOROT MANBALARI VA TEXNIK VOSITALAR: kompyuter, videoproyektor, slaydlar, kartochkalar,
doska, stend, videofilm,
O’TILAYOTGAN DARSGA AJRATILGAN VAQT: 80 daqiqa
UYGA VAZIFA: Mavzuni takrorlash, mavzu yuzasidan har bir nazariya bo’yicha konspekt va slayd
taqdimotini ishlab chiqish.
OQUV JARAYONINING MAZMUNI: DARSNING BORISHI
1. Tashkiliy qism-5 daqiqa
a) O’quvchilar bilan salomlashish
b) Davomatni tekshirish
v) Xona tozaligiga e’tibor berish
g) Fan yangiliklari bilan tanishtirish
2. O’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini tekshirish: 20 daqiqa
a) O’quvchilar bilan savol javob
b) “Internet” o’yini
v) “Korrekatura” metodi
d) “Blits- so’rov” ,

4.

3. Yangi mavzu bayoni: 35 daqiqa
a) “Hayot tushunchasi”, Tirik organizmlar va ularning xususiyatlari.
b) Kreotsionizm, Transformizm.
v) Hayotning o’z o’zidan paydo bo’lishi.
g) Panspermiya, biokimyoviy evolyutsiya
4. Yangi mavzuni mustahkamlash: 15 daqiqa
a) “BBB” , “Biologik loto”
b) “Zakovatli zukko”
v) “Qarorlar shajarasi” plakat taqdimoti.
5. Dars yakuni: 5 daqiqa
a) O’quvchilarni bilimini baholash
b) O’quvchilarni rag’batlantirish
v) Uyga vazifalarni e’lon qilish

5.

Биология фанининг муаммолари
Одамнинг пайдо
бўлиши билан
боғлиқ бўлган
баъзи муаммоларни
ҳал қилиш.
Организмлар
тарихий
ривожланишини
аниқлаш
Организмлар
шахсий
ривожланишидаг
и ирсият
механизмлари
Бир ва кўп
ҳужайрали
организмларнинг
ривожланишини
тартибга солиш
механизмини билиш
Биология фанининг
муаммолари
Ерда ҳаётнинг
пайдо бўлиши
муаммосини
ечиш ва
тажрибада
исботлаш
Молекулаларнин
г тузилиши ва
функциясини
аниқлаш
Инсонларнин
г табиатга
кўрсатадиган
ижобий ва
салбий
таъсирини
билиш

6.

1. “Hayot” tushunchasi. Hayotning ta’rifi
2. Tarixda olimlarning tiriklik kelib chiqishi
haqidagi fikrlari
REJA:
3. Kreotsionizm va transformizm
4. Panspermiya va hayotning o’z o’zidan
paydo bo’lishi haqidagi faraz.
5. Biokimyoviy evolyutsiya

7.

HAYOTNING KELIB CHIQISHI TO’G’RISIDA 5 ta faraz:
KREOTSIONIZM
Hayotning ilohiy kuch ishtirokida yaratilganligi haqidagi nazariya
HAYOTNING ABADIY MAVJUD BO’LGANLIGI
Hayot rivojlanishdan kelib chiqmagan , balki u mangu bo’lib hozirgi kungacha
o’zgarmay saqlanib kelganligi yohud qisman darajada o’zgargan bo’lishi haqidagi
nazariya.
HAYOTNING O’Z-O’ZIDAN O’LIK TABIATDAN KELIB CHIQQANLIGI
Hayotning ,tirik organizmlarning tuproq, tosh, suv, havo, balchiq kabi unsurlardan
kelib chiqqanligi haqidagi nazariya.
PANSPERMIYA
Hayotning manguligini ifodalaydi.Hayot kosmosda paydo bo’lganligi va uni bir
sayyoradan ikkinchi sayyoraga ko’chib yurishi haidagi nazariya.
BIOKIMYOVIY EVOLYUTSIYA
Hayotning avval kimyoviy evolyutsiya asosida paydo bo’lib so’ngra esa biologik
evolyutsiya asosida rivojlanishi haqidagi nazariya.

8.

Yerda hayotning paydo bo’lishi to’g’risida
biokimyoviy evolyutsiya farazi
Olimlardan А. I. Oparin 1924 yili, Хоldeyn 1928 yili yerda
hayotning qanday paydo bo’lganligi haqida abiogen
nazariyani yaratdilar. А. I. Oparin hayot paydo bo’lishi
haqidagi gipotezani yaratishda astrofizika, astroximiya,
geologiya, bioximiya va boshqa fan yutuqlarini inobatga
oldi. Akademik Oparin o’z gipotezasida yerdagi hayot
boshqa planetalardan ko’chib kelmaganligini, balki
materiyaning milliard yillar davom etgan rivojlanishi
natijasi ekanligini qayd qildi.

9.

BIOKIMYOVIY EVOLYUTSIYA
Yer bundan taxminan 4,5—5 milliard yillar oldin paydo bo‘lgan. Dastlab Yer
changsimon holatda, harorati juda yuqori (4000—8000°C) bo‘lgan. Asta-sekin
sovish jarayonida og‘ir elementlar sayyoramizning markaziga, yengillari esa
periferik qismiga joylasha boshlagan. Yerda eng qadimgi oddiy tirik organizmlar
taxminan 3,5 milliard yil avval paydo bo‘lgan deb taxmin qilinadi. Hayot avval
kimyoviy, keyin esa biologik evolutsiyaning mahsulidir. Kimyoviy evolutsiya
Yerning birlamchi atmosferasi tarkibidagi N, H, C, O o‘zaro reaksiyaga kirishib
ammiak, metan, uglerod oksidlari, vodorod sulfid, suv bug‘lari kabi oddiy
organik birikmalarni hosil qilgan. Dastlabki juda kam miqdordagi erkin kislorod
birikmalar tarkibiga kirib tamom bo‘lgan. Biologik monomerlar abiogen usulda
sintezlangan.
Yerning sovishi natijasida birlamchi okeanlar hosil bo‘lgan. Suvdagi kislorod
hisobiga oddiy organik birikmalar oksidlanib spirtlar, aldegidlar, aminokislotalar
hosil bo‘lgan, birlamchi okean murakkab organik moddalar bilan to‘yinib
borgan.

10.

Bundan 3,5 milliard yil oldin yerda tirik organizm kelib chiqqan,
unda tirik vao’lik organizmni bir biridan farqlovchi xususiyatlari mavjud
bo’lgan.
Tarkibidagi kimyoviy elementlari..
Tashqi muhit bilan energiya almashinuvi.
Ko’payish va o’z-o’zini hosil ilish.
Irsiyat.
O’zgaruvchanlik.
O’sish va rivojlanish.
Ta’sirlanish.
Barcha bir hujayralilardan tortib to odamlargacha bo’lgan barcha organizmlarda
irsiy informarsiyani saqlaydigan birikma bu DNK va RNK dir

11.

S.Miller birinchi bo’lib yer sharoitining
modelini yaratdi. U qizdirilgan metan,
ammiak, vodorod va suv bug’lariga
elektr uchqunita’sir qilib
aminokislotalarni sintezlaydi.
(asparagin , glutamin, glitsin)

12.

UYGA VAZIFA
Mavzuni qayta o’qish, konspekt
yozish va nazariyalarning biri bo’yicha
slayd taqdimotini ishlab chiqish.

13.

14.

САВОЛЛАРИНГИЗ БОРМИ?

15.

“Korrekatura” metodida o’qituvchi o’tilgan mavzu
yuzasidan tayyorlangan matn qog’ozini
o’quvchilarga tarqatadi.O’quvchilar matndagi
xatoliklarni aniqlab tagiga chizadilar.

16.

Bilaman
Bilishni xohlayman
Bilib oldim
So’ngra o’qituvchi o’quvchilardan yangi mavzu borasida qanday
tushunchalarga ega ekanliklarini so’raydi,ular tomonidan bayon
etilgan tushunchalarni “Bilaman” nomli bandga yozadi. O’quvchilarda
fikrlash qobilyatini cheklab qo’ymaslik uchun ushbu harakatda
o’quvchilarning noto’g’ri fikrlari ham yoziladi.
O’qituvchi o’quvchilardan yangi mavzu yuzasidan yana nimalarni
o’zlashtirishni hohlashlarini so’raydi va o’ylashga da’vat
etadiO’quvchilar tomonidan aytilgan tushunchalar “Bilishni
xohlayman” nomli bandga yozib boriladi.Har ikkala bandda ham
faoliyat yakunlangach, o’qituvchi yangi mavzuni slaydlar yordamida
bayon etadi.O’quvchilar o’qituvchini eshitib bo’lishgach, yana
nimalarni bilib oldim ?“ degan savolga javob topishlari lozim
bo’ladi.Guruhlardagi o’quvchilar o’zaro fikrlashib,yangi tushunchalarni
bayon etdilar.

17.

O’quvchilar bayon etgan yangi tushunchalarni
o’qituvchi yozuv taxtasidagi “Bilib oldim” nomli
bandiga yozib boradi va umumlashtirib mavzu haqida
o’z fikrlarini bayon qiladi.
Bilaman
Bilishni
xohlayman
Bilib oldim

18.

“Zakovatli zukko” metodi.Bunda o’qituvchi
tomonidan har bir guruhlarga to’tttadan tezkor
savollar beriladi. Guruhlardagi o’quvchilar
savollarga qisqa muddatda aniq va to’g’ri javob
berishlari zarur.

19. “INTERNET O’YINI”

Bunda kompyuterda videoproyektor orqali
o’quvchilarga ko’rsatilayotgan raqamlar ketma
ketligidagi yachiykalardan har bir guruh 1 tadan
tanlab oladi.
O’sha raqam ruknidagi savolga javob beradi.
Sichqoncha o’ng tugmasini yana bosganda o’sha
savolning javobi ekranda chiqadi.

20.

Pinbord metodi
( inglizchadan: pin - mustahkamlash, board - doska)
Bu o’qitish metodining mohiyati shundan iboratki, unda
munozara yoki o’quv suhbati amaliy metod bilan bog’lanib
ketadi. Uning afzallik funksiyalari- rivojlantiruvchi va
tarbiyalovchi vazifadir: o’quvchilarda muloqat yuritish va
munozara olib borish madaniyati shakllanadi, o’z fikrini faqat
og’zaki emas, balki yozma ravishda bayon etish mahorati,
mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi rivojlanadi.

21. “BIOLOGIK LOTO”

Stol ustidan guruh o’quvchilar savolni oladi.
Olgan savolli kartochkaning orqasida biologiya
fanidagi biologik terminlarga tegishli rangli rasmning
bir qismi boladi.
O’quvchilar o’z guruhining plakatidagi to’g’ri javob bor
yacheykaga javobni aytib rasmni bir qismini
yopishtirib qo’yadi.
Shu tariqa asosiy tushunchaga oid terma terminning
to’liq rasm holati chiqadi.

22. “BLITS-SO’ROV”

Bu metod ketma- ketlik va izchillik yaratishga
asoslangan.
Buning uchun guruh o’quvchilaridan vakil doskaga
chiqib o’tgan mavzuga tegishli bo’lgan tushunchalar
keltirilgan so’z birikmalarida nuqtalar (………………. )
o’rnida yashiringan so’zlarni topadilar.
Har bir guruh 2 vakili plakatda keltirilgan so’z
birikmalarida nuqtalar o’rnini to’ldiradilar.

23. “QARORLAR SHAJARASI”

Buning uchun har bir guruhga toza A1 qog’oz va 3 xil
rangdagi markerlar , yangi mavzuning qisqacha asosiy
matni va stikerlar tarqatiladi.
O’quvchilar ulardan foydalanib ijodiy fikrlab guruh
o’quvchilarining mavzu haqida tasavvurlar ini xulosa
o’rnida taqdimot qiladilar.
Taqdimotda guruhning 2 ta vakili ishtirok etadi.