Ішкі секреция бездерінің ауруларының визуальді диагностикасы

1. СӨЖ

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Факультеті: Жалпы медицина
Кафедра:
СӨЖ
І Ш К І С Е К Р Е Ц И Я Б Е ЗД Е Р І Н І Ң АУ РУЛ А Р Ы Н Ы Ң В И ЗУА Л ЬД І Д И А Г Н О С Т И К АС Ы
Қабылдаған:
Орындаған:Сәбит І.
Тобы:ЖМ-522

2. ЖОСПАР:

І.Кіріспе
Ішкі секреция бездеріне анықтама
ІІ.Негізгі бөлім
1.Ішкі секреция бездеріне жататын аурулар
2. Кеңінен қолданылатын зерттеу әдістері
3. ВД кезіндегі аурулардың ерекшеліктері
ІІІ.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

3. Ішкі секреция бездері

Адам ағзасында көптеген процесстер тек жүйке жүйесімен
шектеліп қана қоймай, эндокринді жүйемен де қамтамасыз
етіліп отырады. Денедегі барлық құрылымдар арасында
үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен
тетіктер арқылы үнемі кең көлемде мәлімет алмасу
гуморалды жолмен жүріп отырады.
Қызметтерді гуморалды реттелуінде маңызды рольді ішкі
сөлініс бездері атқарады. Олардың қызметтерінің өнімі
гомондар болып табылады.

4. Организмдегі ішкі секреция бездері

1. Гипофиз
2. Эпифиз
3. Қалқанша безі
4. Қалқанша маңы бездері
5. Айырша без
6. Бүйрекүсті безі
7. Ұйқы безі
8. Жыныс бездері

5. Гипофиз

Гипофиз немесе мидың төменгі қосалқысы- эндокриндік жүйенің орталық бөліміне жатады және
гипоталамуспен байланысқан болып келеді.
Қызметтері:-аденогипофизге тәуелді эндокриндік бездердің реттелуі;
вазопрессин және окситоциндердің жинақталуы;
пигментті және май алмасуын реттеу;
организмнің өсу гормонды өндіру.
Бөлінетін гормондар:
Алдыңғы бөлігі
Ортаңғы бөлігі
Артқы бөлігі
1. Соматотропин немесе өсу гормоны
(СТГ); (лютейіндеуші, лютеотроптық,
фоликулстимулдеуші горомондар)
1. Меланотропин (МТГ)
1. Вазопрессин;
2. Тиреотропин (ТТГ);
3. Адренокортикотропин (АКТГ)
4. Гонадотропиндер
2. Окситоцин
-

6. Гипофиз жұмысымен байланысты аурулар

Гипофиз өзінен бірнеше гормондарды
бөліп шығарады. Соның бірі (өсу
гормоны-соматотропин) адамның
бойының өсуіне әсер етеді. Өсу
гормонының жеткіліксіздігі кезінде,
адамның бойының өсуі баяулайды,
кейде ересек адамдардың дене
ұзындығы 120см-ден аспайды. Ең
қызығы, сол гормонның жеткіліксіздігі
кезінде, адамның ойы жасына
байланысты дамиды.

7. Эпифиз

Паренхиматозды мүше, капсуласы борпылдақ талшықты дәнекер тіннен
тұрады.
Қызметтері:-физиологиялық белсенділіктің жарықпен
байланысты(серотонин мен мелатонин) тәуліктік ырғағын реттейді.
-Қатерлі ісік дамуын тежейді.
-≈40пептидті гормондарды өндіреді:
Са алмасуын реттейтін гормон;
Артериалардың тонусын және ФБГ және ЛГ секрециясын төмендеуын
реттейтін аргинин – вазотоцин;
антигонадотропин;
либериндер мен статиндер.

8. Эндокриндік бездер қызметінің бұзылысы

Патогенетикалық жолдары: бездердің орталық реттелу
механизмдерінің бұзылыстары; бездердің өзінде болатын
патологиялық үрдістер;
гормондардың безден тыс және шеткері әсер ету
механизмдерінің бұзылысы.
Эндокриндік бездер қызметінің бұзылысы эндокринопатиялар
деп аталады.

9.

Патология түрлері
Этиология
Клиникалық көріністері
Тоталды гипопитуитаризм
Гипофизарлы кахексия, Симмондс
ауруы
Аденогипофиздің белсенсіз гормоналдық
аденомалары,босанғаннан кейінгі
некроздар,аденогипофиз тамырларының
тромбозы,қан ұюлар т.б.
Күрт жүдеу,ерте қартаю,ауыр алмасутрофикалық бұзылыстар,шеткері гипофизге
тәуелді эндокриндік бездер қызметінің
бұзылысы,артериалды гипертензия
Шихен ауруы
Босану кезінде айқын қан
жоғалтулар,аденогипофиз тамырларының
спазмның туындауы және олардың некрозы
Симмондс ауруы кезінде сияқты, бірақ
аздап айқындалған
Парциалды гипопитуитаризм
Гипофизарлық ергежейлік
Анада жүктілік кезінде патологиялық
үрдістердің дамуынан,жатыр ішілік даму
сатысында соматотропин және
гонадотропиндердің түзілуінің
жеткіліксізідігінен дамиды
Бойдың өспеуы,физикалық дамудың ерте
тоқтауы,бетті әжімнің басуы, қарт әлпетті
жасөспірім сырт бітімі, жыныс жүйесінің
дамымауы
Гипофизарлы гипогонадизм
Гипоталамус және гипофиз деңгейінде
болатын әр түрлі патогендік әсерлер
Ерлерде-евнухоидизм,әйелдердегипофизарлы инфантилизм
Нейроэндокриндік семіру
Липотропин биосинтезінің төмендеуінен
туындайтын,гипофиздік және
гипоталамустық орталықтың зақымдалуы
Іш бөлімінде,арқада және қол-аяқтың
проксималды бөлімдерінде майдың артық
жиналуы,иықта және балтырда
салыстырмалы түрде майлардың
жетіспеушілігі

10.

Патология түрлері
Этиология
Клиникалық көріністері
Гиперпитуатуризм
Гипофизарлы гигантизм
Соматотропиннің артық өндірілуінен
туындайтын және ағзаның ерте даму
сатысында туындайтын гипофиздің
алдыңғы бөлімнің эозинофилді
жасушаларының гиперплазиясы немесе
эозинофилді аденомасы
Түтік тәрізді сүйектерді үзарту есебінен
бойдың өсуі,ішкі мүшелерінің мен жұмсақ
тндердің көлемінің
ұлғаюы,гипергликемия,гипогенитализм,бед
еулік,интелекттің төмен болуы,ұйқының
бұзылуы.
Акромегалия
Сырқат ересектерде пайда болған жағдайда
гипофизарлы гигантизм кездегідей болады
Сүйектердің периостальды өсуінің
күшеюі,олардың қалыңдауы және
деформациясы,бет әлпетінің іріленуі,қол
аяқтың дисталды бөлімдерінің үлкеюі,бас
сүйегінің қалыңдауы,қабақ үсті,бет сүйек
доғасының, мұрын,құлақ ұлғаюы.
Иценко-Кушинг ауруы
Гипофиздің базофилді
аденомасы,кортикотропиннің
гиперпродукциясын туындатады
Артериалды гипертензия,көбіне
бетті,мойынды және дененің жоғары
бөлімдерін май басуы,инфекцияларға
төзімділігі нашарланған,қант диабетінің
симптомдары көрінеді,терісінде жолақ
сызықтар пайда болады.
Ерте жыныстық жетілу
Аралық мидың өспесі,инфекциялық
энцефалиттер,дегенеративті
энцефалопатиялар
Ұл балаларда сперматогенез
байқалады,қыз балалардафолликулдар жетіледі, овуляция
және етеккір пайда болады.

11.

Гипофиздік ергежейлік

12. Гигантизм

Акромегалия
Гигантизм

13.

Аддинсон ауруы
Иценко – Кушинг
синдромы

14. Зерттеу әдістері

Рентгенография
Компьютерлік томография
Магнитті-резонанстық томография

15.

Бас сүйегінің рентгенограммасы
1
2
3
4

16. Қалыпты жағдайдағы гипофиздің МРТ: а-фронталді бағыт;б-сагиттальді бағыт

17.

18. МРТ.Гипофиздің аденомасы

Гадолинимен контрастылаған
гипофиздің МРТ.
Супраселлярлы өсінді
түріндегі үлкен ісік

19. Қалқанша без

Қалқанша безі — ағзадағы кішкентай органдардың
бірі болғанымен, одан шығатын гормондар ағзадағы
барлық зат алмасу процестерін реттеп отырады.
Қалқанша безі екі түрлі гормон
бөліп шығарады. Оның бірі — трийодтиронин (Т3),
екіншісі — тироксин (Т4) деп аталады. Ағзаға аса
қажетті йод микроэлементі осы гормондарда болады.
Жалпы адам қанында 95% тироксин мен мен 5%
трийодтиронин гормондары жүреді.

20.

21.

22. Гипотиреоз

қалқанша безінің гипофукнциясымен
және қан сарысуында тиреоидты
гормондардың азаюымен сипатталатын
синдром.

23. Гипертиреоз

Тиротоксикоз(гипертиреоз) синдромы – бұл әр
түрлі
ауруларда немесе тиреоидты гормонның экзогенді жолмен көп
түсуінен қанның құрамында тиреоидты гормонның
жоғарылауынан болатын синдром. Диффузды токсикалық
жемсауда, көп түйінді токсикалық жемсауда, тиротоксикалық
аденомада, жеделдеу тиреоидитте (алғашқы 1-2
аптада), босанғаннан кейінгі тиреоидитте,аутоиммунды
тиреоидитте (гипертиреоидты
«хаситоксикоз» фазасы).

24. Гипотиреоз Гипертиреоз

25. Жемсау (зоб) ауруы

Көп жағдайда зоб диетада, аста йодтың
жетіспеушілігінен пайда болады Жүкті әйелдің
организмінде йодтың жетіспеушілігі баланың
өлі тууына немесе ақыл-есі кем, мылқау боп тууына
себепші болуы мүмкін. Мұндай жағдай анасы жемсау
боп ауырмаса да болуы мүмкін. Зоб пен кретинизм
ауруы көбіне жердің қойнау қабатында,су мен аста
йод құрамы аз болып келетін таулы аймақтарда жиі
кездеседі. Таулы аймақ тұрғындары үнемі бір өңкей
азықпен мәселен, маниока сияқты организмді зоб
ауруына шалдықтыруға бейім тағамдармен көп
тамақтанбауы қажет.

26. Базедов ауруы

Бұл аурудың өзіне тән белгілері болады.
Без көлемі ұлғайып (зоб), тахикардия
пайда болады, көз шарасынан шығып
(экзофтальм), зат алмасу қарқыны
жоғарылайды, дене қызуы көтеріліп,
адамның жұмыс қабілеті төмендейді.
ТТГ тоқтаусыз болінуі иммундық жүйеге
де әсерін тигізіп, оның қалыпты
қызметін өзгертеді. Организімнің жүдеуі
байқалады.

27. Базедов ауруы

Қалқанша без қызметінің гипо –немесе
гиперсекреция жағдайларында түрлі ауытқулары салдарынан
әртүрлі патологиялық жағдайлар және аурулар пайда болады.
Гребс ауруы деп аталатын синдром көптен және баршаға белгілі. Аталған ауру
көпшілік жағдайларда психикалық жарақат негізінле пайда болады. Ми
қыртысынан келіп жататын импульстар енді аденогипофизде
түзелатін тиреотропты гормондардың үздіксіз бөлінуін туғызады. Бұл процесс кері
байланыс принципіне қарама-қарсы жүретіндіктен, қалқанша
без гормондарының түзелуі мен секрециясы күшейе түседі. Гипертиреоздың
асқынған формасын тиреотоксикоз немесе Базедов ауруы деп атайды.

28. Қалқанша безде зерттеу жүргізілетін аспаптар

Ультрадыбысты зерттеу және түрлі-түсті допплерлік
визуализация
УДЗ
Радионуклидті әдіс(сцинтиграфия)
Қалқанша бездің жіңішке инелі аспирациялық биопсиясы
Рентгенологиялық зерттеулер

29. Без бөлігінің сегментарлы орналасуы. Қалқанша безінің сол жақ бөлігі

1-жоғарғы полюс;2-ортаңғы сегменттің жоғарғы бөлігі;3-ортаңғы сегменттің
орташа бөлігі:4-ортаңғы сегменттің төменгі бөлігі;5-төменгі полюс

30. Қалқанша безінің оң бөлігі

Қалқанша безі бөліктерінің өлшемдерін өлшеу:а-бөліктің қалыңдығы; в- бөліктің ені , сбөліктің ұзындығы

31.

Жаңа туылған баланың
қалыпты және гипотиреоз
кезіндегі қалқанша безі: а,бқалыпты; в-гипотиреоз
Диффузды токсикалық
жемсау

32. Қалқанша без түйіндері (белгі) (а-е)

Қалқанша бездің
сцинтиграфиясы:
а,б,в,г-қалыпты нұсқалары

33. Айырша без

Айырша без желбезек қапшығының 3-және 4-жұптарынан дамиды. Ол
көкірек қуысында жүрекке жақын жатқан ірі тамырлардың вентральдық
бетін ала орналасады. Айырша без тек жыныстық жетілу кезеңінде ғана
өсіп дамиды да, одан кейін өз қызметін тоқтатып, инволюция (кері даму)
процесіне үшырайды.
Айырша без әртүрлі қызмет атқаратын күрделі орган. Оның ретикулярлы
торшалары тимозин гормонын түзеді. Безге лимфоциттер түзу қабілеті де
тән, сондықтан әлі күнге дейін оның ішкі секреция безіне жататыны немесе
лимфоидтық ағза екені толық анықталған жоқ.

34.

35.

36.

37. Айырша без УДЗ

38. Бүйрекүсті безі

Бүйрекүсті безі — бүйректің ішкі және жоғарғы (адамда — артқы)
жағында орналасқан, пішіні бүйрекке ұқсас, бірақ мөлшері тіптен майда,
жұп ішкі секреция (эндокринді) безі.
Атқаратын қызметтері:судың және тұздардың алмасуын реттейтін
минералокортикоидтардың синтезі;
майлар мен нәруыздардың глюкозаны түзу есебінен оның мөлшерін
арттыратын, қабыну және иммундық реакциялырды тежейтін
глюкокортикоидтарды түзу;
стресс гормондарын,негізінен андрогендерді өндіру;
милық затында стресс кезінде катехоламиндер-адреналин гормоны және
нейромедиатор норадреналин түзіледі.

39. Гиперкортицизм синдромы

Бүйрек үсті бездердің қыртысты қабаты гормондарының
артық мөлшерінің ағзаға созылмалы түрде ұзақ
әсерінен,қандағы гормондар мөлшерінің жоғарылауынан
туындатқан себепке тәуелсіз дамитын аурулар тобы.

40. Бүйрек үсті безінің милы қабатының гиперфункциялық жағдайы

Патология түрлері
Этиология
Клиникалық көрінісі
Біріншілік альдостеронизм, Конн
синдромы
Гормональды-шумақты аймақта
өспенің болуы
Бүйректе кальцийдің жоғалуы және
натрийдың ұсталып қалуы,артериялық
гипертензия,жүрек ырғағының
бұзылысы,бұлшықеттің
әлсіреуы,қалтырау,полиурия
Екіншілік альдестеронизм
Патологиялық жағдай кезінде
аурулардың салдарынан
гиповолемия,бүйрек ишемиясы және
бүйрек қызметінің бұзылыстары
дамиды
Конн синдромы кезіндегідей
симптомдар.Бірақ қанда ренин және
ангиотензиннің жоғарылауы және
ісінулер пайда болады
Иценко-Кушинг синдромы
Гормоналды-шумақты аймақтың ісігі
Иценко-Кушинг ауруынағыдай
симптомдар
Адреногениталды синдром
Генетикалық ауруларға тән.Қыртысты
қабат гормондары синтезінің
бұзылыстары салдарынан
адрогендендердің артық өндірілуі
Қыз балаларда вирилизация белгілері:
ұл балаларда ерте екінші жыныстық
белгілердің сперматогенездің
тежелуінде дамуы
Жүре пайда болған түрі КГС
Гормоналды-бүйрек үсті безінің торлы
қабат аймағында ісіктің белсенуінен
Туа пайда болған КГС кезіндегідей
белгілер

41. Бүйрек үсті безінің гипофункциялық жағдайлар

Патология түрі
Этиология
Клиникалық көріністер
Жедел тотальді жеткіліксіздік
Жарақаттар,қан ұюлар,бүйрек үсті
безінің тамырларының тромбозы
Артериялық гипотензия,бұлшықет
әлсіздік,диспепсиялық
құбылыстар,жедел жүрек
жеткіліксіздігі
Созылмалы жеткіліксіздік
Бүйрек үсті безінің екі жақты
туберкулезі,септицемия,токсикалық
зақымданулар
Адинамия,артериялық
гипотензия,айналымдағы қан
көлемінің азаюы,қанның реологиялық
қасиеттерінің
бұзылыстары,гипогликемсиядиарея
Гипоальдостеронизм
Альдостеронның биосинтезінің
генетикалық бұзылуы немесе
альдостеронға бүйрек өзекшелерінің
эпителиінің сезімталдығының
төмендеуі
Тез шарашағыштық,бұлшықеттік
әлсіздік,артериялық
гипотензия,кезеңдік талықсу
жағдайлары,гипонатриемия,гиперглик
емия

42. Бүйрек үсті безін зерттеудің негізгі әдістері:

УДЗ
КТ
МРТ

43.

УДЗ
Жаңа туған баланың өзгерген бүйрек үсті бездері:
а-баланың баланың «шокталған» бүйрек үсті
бездері; б,в-адреногенитальді синдроммен
нәрестенің сол және оң бүйрек үсті безі
Нәрестенің бүйрекүсті безі ісіктерінің
нұсқалары

44.

45.

Қалыпты бүйрек
үсті безінің МРТ
Феохромоцитома

46. Ұйқы безі

Ұйқы безі - ішкі және сыртқы бездердің ең ірісі. Бұл бас, дене және құйрық
бөлімдерден тұрады. Басы ұлтабармен жанасады. Без екі типті
клеткалардан тұрады: біреуі гормондарды (инсулин, глюкагон), басқалары
ішекке ұйқы сөлін бөледі. Оның құрамына маңызды ас қорыту ферменттері,
оның ішінде трипсин, липаза, амилаза және т.б. трипсин белоктар мен
пептидтерді аминқышқылдарға дейін ыдыратады, липаза майларды
глицеринге және май қышқылына, ал амилаза қалған полисахаридтерді
глюкозаға дейін ыдыратады.

47. Инсулин жеткіліксіздігі

Инсулин-адамдар мен
жануарларда ұйқы безінен
бөлінетін ақуызды гормон.
Инсулиннің жетіспеушілігі адам
организміне қантты диабетке
алып келеді.

48.

49.

50.

Жыныс
бездері
Аталық без
Аналық
без

51.

52.

53.

54. Жыныс бездері және олардың патологиясы

түрлері
көріністері
эндогендік
экзогендік
Гипергонадизм
Уақытынан ерте жыныстық
жетілу
1.Эпифиздің зақымдалуы;
2. Жыныс бездерінің
өспелері;
3.Гипоталамо-гипофизарлы
жүйенің бұзылыстары;
4.Бүйрек үсті безінің
қыртысты қабатының
өспелері
Акушерлік және
гинекологиялық патология
Гипогонадизм
1.Ерте дамыған
гипосекреция;
2.Евнухоидизм,
3.Инфантилизм;
4.Ересектердегі
гипосекреция
Туа біткен (жатыр ішілік
дамиды)
1.Нәруыздық ашығу.
2.Гиповитаминоз
3.Жұқпалар
4.Алкоголизм
5.Гипотиреоз
6.Крипторхизм

55.

56. Ішкі секреция (2013-2018жж.)

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Қалқанша без
Жыныс без
Ұйқы без
Бүйрек үсті без
Гипофиз
Эпифиз

57. Қорытынды

Адамның ішкі органдарын тек жүйке жүйесі ғана емес, ішкі секреция бездері де басқаруға
зор үлесін қосуда.Қазіргі таңда ішкі секреция без аурулары бойынша өзекті мәселелерінің
бірі болып табылуда. Және оған шалдыққан науқастар жас таңдамайды.Ішкі секреция
бездерімен байланысты ауыратын науқастар өз беттерінше емес, арнайы дәрігердің
көмегімен емделуі тиіс.

58. Пайдаланылған әдебиеттер:

Р.С.Досмағамбетова «Эндокриндік жүйе» модулі, Қарағанды қ., 2014ж.
yandex.kz
Googlе.kz