Каспий аймағындағы төтенше жағдайларға жер-үсті ғарыштық мониторинг жасау және төгілген жерлердің көлемі

1. Каспий аймағындағы төтенше жағдайларға жер-үсті ғарыштық мониторинг жасау және төгілген жерлердің көлемі

КАСПИЙ АЙМАҒЫНДАҒЫ ТӨТЕНШЕ
ЖАҒДАЙЛАРҒА ЖЕР-ҮСТІ ҒАРЫШТЫҚ
МОНИТОРИНГ ЖАСАУ ЖӘНЕ ТӨГІЛГЕН
ЖЕРЛЕРДІҢ КӨЛЕМІ
Орындаған: Қуатбек.А.Т
Тексерген: Тукенова.Х.Т

2.

• Жоспар:
• 1 КАСПИЙ АЙМАҒЫНЫҢ ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ ҒАРЫШТЫҚ
МОНИТОРИНГІН ТАЛДАУ
• 2 Нейрон құрылысы
• 3 Радиотолқындардың таралуы
• Сұрақтар:
• 1 Автоматтандырылған ғарыштық мониторингі?
• 2 Нейрондық жүйенің генерация схемасы?
• 3 Радиолокациондық ғарыштық жүйенің соңғы үлгілері?

3. 1 Автоматтандырылған ғарыштық мониторингі?

1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ҒАРЫШТЫҚ МОНИТОРИНГІ?
• Табиғи жəне техногенді төтенше жағдайлардың жəне апаттардың ғарыштық мониторингі соңғы
жылдары дамыған мемлекеттердің төтенше жағдай жөніндегі ұлттық қызмет орындарын ақпараттық
қамтамасыз етуде маңызды жəне міндетті құрамдас бөлігіне айналды. Төтенше жағдайлардың
ғарыштық мониторингінің технологиясы қазіргі кезде Қазақстанда да дамуда.
Каспий аймағының жер-үсті ғарыштық мониторингін жасаудың мақсаты – солтүстік-шығыс
Каспий аймағында теңізге мұнай жайылуы, топырақтың құнарлы қабатына мұнай төгілуден
туындайтын төтенше жағдайдың алдын алу жəне оларды анықтауға мүмкіндік беретін, сондай-ақ
акватория мен жағалау аймағында мұнаймен ластануға алып келетін көздерді бақылауға алатын
базалық элементтерді құру болып табылады. Бұл орайда, теңіз бетінде болатын төтенше
жағдайлардың алдын алу жəне жою саласында ғарыштық суреттерді нақты пайдаланудың басты
бағыттары ретінде: теңіздің мұнайлы ластануының мониторингі;

4.

• Каспий аумағында мұнай əсерінен болатын өрттерді анықтау жəне бақылау;
Каспийдегі мұздың жай-күйінің мониторингі əдістемесі
жасалынған. Осыған байланысты, түрлі дерек көздерінен алынған əр түрлі мəліметтерді бір жерге
топтауға жəне талдауға мүмкіндік беретін жүйе ретінде географиялық ақпараттық жүйе (ГАЖ)
құрылған. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігіндегі базалық ГАЖ векторлық қабаттардан тұрады
олар: жағалау бойы, жағалау бойы гидрографиясы (өзендер мен көлдер), елді мекендер, мемлекеттік
шекаралар, кеме қатынасы жолдары, батиметрия. Каспий теңізі солтүстік-шығыс бөлігінің жəне
жағалау аймақтарының толық семантикалық
жинақталып, оның бағыты белгіленген.
1
2
3

5.

• Жүйке жасушалары (нервные клетки, нейроны, нейроциты); (гр. neuronum,
neurocytus; neuron — жүйке, kytos -жасуша) — жүйке ұлпасының негізгі
морфологиялық және қызметтік құрылымдық бөлігі. Жүйке жасушалары
(нейроциттер) — өсінділі жасушалар. Олар нейролеммадан (плазмолемма),
нейроплазмадан (цитоплазма), ядродан және жасуша денесінен (перикарион)
таралатын өсінділерден құралған. Жүйке жасушаларының нейроплазмасында
базофильді түйіршіктер (хроматофильді зат) және нейрофибриллалар болады.

6. 2 Нейрондық жүйенің генерация схемасы?

2 НЕЙРОНДЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ГЕНЕРАЦИЯ СХЕМАСЫ?
• Нейрон құрылысы

7. Нейрон құрылысы

НЕЙРОН ҚҰРЫЛЫСЫ
• Нейрондар бір-бірімен синапстар арқылы байланысады. Синапстар арқылы қозу бір нейроннан
екінші нейронға, бұлшық етке немесе бездерге өтеді. Нейрондар бір-бірімен байланысқан кезде бір
нейронның ақсоны екінші нейронның дендриттерімен байланысады. Екінші нейронның дендриті
қозуды қабылдап өзінің денесіне əкеледі, қозу ары қарай аксонның бойымен жылжып кете береді.
Егер синапс нейронмен бұлшық етті немесе без жасушаларын байланыстыратын болса, нейроннан
келген қозу бұлшық еттің жиырылуына, ал бездің секреттің бөлініп шығуына əкеліп соғады.
• Құрылысы мен атқаратын қызметіне қарай нейрондар 3 түрлі болады:
• 1 cезгіш (бұлар рецепторлер қызметін атқарып қозуды сезім мүшелерінен орталық жүйке жүйесіне
жеткізеді)
• 2 байланыстырғыш (қозуды сезгіш нейрондардан қозғалтқыш нерондарға өткізеді)
• 3 қозғалтқыш (қозуды орталық жүйке жүйесінен бұлшық еттер мен бездерге жеткізеді)

8. 3 Радиолокациондық ғарыштық жүйенің соңғы үлгілері?

3 РАДИОЛОКАЦИОНДЫҚ ҒАРЫШТЫҚ ЖҮЙЕНІҢ
СОҢҒЫ ҮЛГІЛЕРІ?
• Радиотолқындардың таралуы
• Радиотолқындардың таралуы Радио және телехабарларда, радиобайланыста,
радиолокация мен радионавигацияда қолданылатын электромагниттік
толқындарды радиотолцыпдар деп атайды. Радиотолқындарды төменде
көрсетілгендей бірнеше диапазондарға бөледі.

9.

Толқындардың аталуы
Толқын ұзындықтарының диапазоны,
Аса ұзын толқын
> 10000
Ұзын толқын
10000 ÷ 1000
Орташа толқын
1000 ÷ 100
Қысқа толқын
100 ÷ 10
Ультрақысқа толқындар: метрлік
10 ÷ 1
Ультрақысқа толқындар: дециметрлік
1 ÷ 0,1
Ультрақысқа толқындар: сантиметрлік
0,1 ÷ 0,01
Ультрақысқа толқындар: миллиметрлік
0,01 ÷ 0,001

10.

• Толқын ұзындықтары әр түрлі диапазондарда қолданылатын антенна түрлерінің
ерекшелігі бар. Радиохабарларды тарататын ұзын, орташа, қысқа толқындарды
вертикаль бағытталған өткізгіш вибраторлар шығарады. Қабылдау қашықтығын
арттыру мақсатында антенналарды мүмкін болғанынша биік орнатуға тырысады.
Радиолокация, ғарыштық радиобайланыс және телехабарлар үшін ультрақысқа
толқындарды пайдаланады. Ұзындығы жарты толқын ұзындығына тең вибратор
немесе бірнеше осындай вибраторлардан құралған антенна бағытталған метрлік
электромагниттік сәуле шығарады. Сантиметрлік және дециметрлік диапазондағы
радиосәулелерін шығару үшін параболалық шағылдырғыштар қолданылады.

11.

• Қазіргі кезде радиолокацияны қолдану саласы аумақты, соның ішінде еліміздің
қорғаныс мақсатында: зымырандарды, ұшақтар мен кемелерді байқап, анықтап
отырады. Радарлар бірнеше жүздеген километрге дейінгі қашықтықтағы
нысаналарды байқай алады. Аэропорттағы операторлар ұшақтардың ұшуы мен
қонуы, әуе жолындағы қозғалысын радиолокаторлар арқылы бақылайды және
тиісті нұсқаулар беріп, ұшу қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Құрғақ және ылғалды
жер бедері, қалалық ғимараттар, транспорттық коммуникациялар, су
радиотолқындарды түрліше шағылдырады.
• Ұшақтан радиолокациялык құралдар арқылы ұшқыш жерге дейінгі қашықтықты,
ұшу жылдамдығын ғана біліп қоймайды, сонымен бірге жер бетінің
радиолокациялық картасын көріп отырады. Ол бұндай информацияны күндіз де
алып отырады.

12.

• Радиолокация ғарыштық зерттеулер мен астрономияда қолданылады.
Радиотелескоптар (3.28-сурет) арқылы шалғайдағы ғарыш денелері
шығаратын көрінбейтін кең диапазондағы электромагниттік
толқындарды қабылдай отырып, әлемнің құрылысын зерттеу мүмкін
болды. Радиолокациялық әдіс негізінде Жерден Айға және Меркурий,
Шолпан, Марс, Юпитер планеталарына дейінгі қашықтықтар дәл
анықталды.
• Ғарыштық кемелердің барлығы бірнеше радиолокатормен
жабдықталған. Олар тікелей планеталардың бет түрінің қыртысын
көрсете алады, аспан денелері туралы көп мағлұматтар береді.