Балалар мен жасөспірімдер тамақтануы

1. Балалар мен жасөспірімдер тамаҚТАНУЫ

БАЛАЛАР МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕР
ТАМАҚТАНУЫ

2. Жоспар;

ЖОСПАР;
ДҰРЫС ТАМА ҚТАНУДЫ Ң ма ңызы
Балалар мен жас өспірімдер тама ғы,оларды ң ма ңызы
Заңдылы қтар ға сəйкес балалар та ғамын өндіру
Балаларға арнал ған азы қ-т үліктер балаларды ң жас шамасына байланысты
бөлініуі
Тамақтанудың тәртібін д ұрыс ұйымдастыру
Қолданылған әдебиеттер тізімі

3. ДҰРЫС ТАМАҚТАНУДЫҢ маңызы зор;

ДҰРЫС ТАМАҚТАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ ЗОР;
Адам – өмір бойы психологиялы қ к өмек ке з әру.
Қазақта «Баланы ң бас ұстазы – ата-анасы» деген с өз бар. Ата-ана бала ла рыны ң о қу үлгеріміне
күнделікті назар аударып, қада ғалап отыруы керек. Өкінішке орай, кейбір ата-ана б ұған
жеткілікті мән бер мейді.
Жалпы, бала психологиясына бел гілі психикалы қ ауыр әсерлерді ң т үрлерін атап өтсек:
біріншіден, баланы ң жі ге рін жасытатын үкімді с өздер айтпау (мысалы, «Сен ойнай білмейсі ң»,
«сен дұ рыс с өйлей алмайсы ң», т.б). Осыдан кейін, баланы ң тауы ша ғылып, талабы қайтып
қалатындығы аны қ. Тіпті, о ған б ұдан былай ойнауды ң да, с өйлеуді ң де қиындай беретіндігі
мәлім. Ал керісінше, баланы үнемі к өтермелей жетелеп т әр биелеуді ң психикалы қ м әні зор.
Екіншіден, баланың істеген әрекеттеріне теріс те зілді ба ға берумен қоса, оны ң жеке басы ны ң
намысына тиетін с өздер айтпау. М әселен, «сен ойнай білмейтіні ңмен қоса, ма қтанша қсы ң, өтірік
мақтанасың», т.б. деген с өздер баланы ң б үкіл жан-д үние сін ауыр жаралайды. Сонды қтан да,
балалардың іс-әрекеттерін д ұрыс ба ғаламау, т өмендетіп ба ғалау, оны ң қалыптасу қабілетін т ұ
тылдырумен қо са, ұстамдылы ғы мен парасатына да қаяу т үсіреді. М ұн дай әрекеттер ба ла ны ң
өміршең тал пыныстарын бірден то қтатып, тіпті, тір шіліктен де жиренері ха қ. С өйтіп, оны ң ал
дындағы армандарын да, сенімдерін де жо ғалта бастайды. Үшін шіден, бас қа бір баламен
салыстырмау керек. М ұндай әрекеттер ар қылы, баланы ң бойына қыз ғанушылы қ пен
өзімшілдікті қалай сі ңір гендігі ңізді бай қамай да қаласыз. Мі не, т әрбиедегі психологиялы қ
әдістерді білмеудің салдары осындай аса қиын жай сызды қтар ға әкеп со ғады екен.

4.

Балалар мен жасөспірімдер тама ғы. Д ұрыс дайындал ған тама қты ң
балалар мен жасөспірімдердін денесі мен а қылыны ң бір қалыпты
дамуы үшін мәні зор. Тама қты ң жетіспеуі балаларды ң бойыны ң өсуі
мен дамуын кешеуілдетіп, организмні ң әр т үрлі аурулар ға
қарсыласуын төмендетеді, ал арты қ тама қтану — зат алмасу процесін
бұзып, астың қорытылуына зиянын тигізеді. Тиімді тама қтану балалар
мен жасөспірімдерді ң жасына қарай организмні ң негізгі н әрлі заттарды
қажетсінуін және оларды ң ара қатынасын ескере отырып
ұйымдастырылуы қажет

5.

Қ ырыққабат, саумалды қ (шпинат) ж әне қызылша . Бұл көк өністер ағзада ғы зиянды, улы
заттармен к үресіп, әл сіреуден, т үрлі дерттерден са қтайды. Саумалды қ ж үйке ж үйесін
қалыпқа келтіреді.
Балы қ және теңіз өнімдері . Ба лы қты ң құ рамы фосфор ға, омега-3 қыш қылына бай
екені көпшілікке белгілі. Міне, осы екеуі миды ң ж ұмысына жауап беретін ж әне өте қажетті
минералдар болып та былады. Әсіресе, тунец, лосось, иваси, май шаба қ (кильки) балы қтарын
атауға болады.
Сұлыдан жасалған бот қа. Жас ағзаға күш-қуат беріп, Е,В д әрумендерімен, ка лий, мырыш
элементтерімен толы қтырып отырады. Интелектуальды қ белсенділігін де арттырады. С ұлы
ұнынан құймақ, күл ше де пісіруге болады.
Жаңғ ақ. Шы ғыс данышпандары жа ңға қты «а қылды өнім» деп ата ған. Өйткені,
жаңғ ақтың қай түрі де е ң алдымен ми қызметін жа қсартып, оны қажетті ми нералдармен
«азы қтандырады». Бас-ми қызметіне қатысатын қан тамырлары үшін грек жа ңға ғыны ң
құрамындағы заттарды ң з әрулігі ерекше. Ұмытша қты қты ң алдын алатын да бірден-бір
жидек осы грек жа ңға ғы екен. Жа ңға қ д әнінде калий, каль ций, магний, фосфор, темір,
тағы басқа химиялы қ элементтер өте к өп. Бас қа да жа ңға қтар бала а ғзасына өте
пайдалы.

6.

Бал мен қара шоколад. Бұл екеуі де ми мен ж үйке ж үйесіні ң
жұмысына пай далы. Жидектер. Қан та мырларын тазалап, қан
құрамындағы холес теринді қуатын өнім – жидектер. Егер а ғзада
қан ай налымы жа қсы болса, онда ми ға да қанмен бірге оттегі қа
жетті мөл шерде ба рады деген с өз. Барлы қ жидектер есту, к өру,
есте сақтау м үшелерін жа қсартып, оларды т үрлі сыр қаттардан
сақтайды. Мектеп жасында ғы бала үшін пайдасы өте зор. Жидекті
үнемі пайдалан ған жа ғдайда баланы ң әдеттегіден к өңілді әрі
сергек ж үргендігі бай қала бастайды. О қу ға деген құлшыныстары
арта түседі.
Есте сақтау қабілетін жа қсарту үшін:
СӘБІЗ мидың зат алмасуын жа қсарту ар қылы, кез келген н әрсені
жаттаған кезде жа қсы к өмектеседі. Жатар алдында бір т әрелке
ұнтақталған, маймен араластыр ған с әбіз жеу керек.
МАЙЛЫ БАЛЫ ҚТЫ Ң құра мын да, жүйке ж ұмысыны ң д ұрыс
жұмыс жа сауына керекті омега-3 бар, сонымен қатар, балы қта йод
бар.
АСҚАБАҚ ШЕМІШКЕЛЕРІНІ Ң құра мында мырыш бар, ол миды ң
ойлау жыл дамды ғын ұл ғайтады, есте са қтау қабілетін
жақсартады.
Зейінді жақсарту үшін:
ПИЯЗ мидың мөлшерден тыс, психикалы қ шарша ған кезінде к ө
мектеседі. Қанды с ұйы қтандырады, миды оттегімен қамтамасыз
етеді. М өлшері, к үнде 1 пиязды ң жартысынан кем емес.

7.

ҚАРА ЖҮЗІМ– допамин гормоныны ң де ңгейін
көтереді, бұл есте сақтау қабілетін жа қсартып, ми
жұмысын ынталандырады. Та ңерте ң 1 ста қан шы
рын, ал кешке ж үзімні ң 1 талын жесе әр т үрлі ми
қатырғыш сөзжұмбақтарды оңай шешуге
көмектеседі.
МЕЙІЗ– құ рамында борды ң қосын дысы бар, б ұл
есте сақтау қабілетті арттырады.
ГРЕК ЖАҢҒАҒЫ – құ рамында лецитин бар, б ұл
мидың жұмысын жақсартып, есте са қтау қабілетін
бел сендіреді. К үніне бес жа ңға қ жеу керек, б ұл С
дәруменінің тәуліктік нормасы.
Баланың оқу үлгерімі төмендесе, ми ж ұмысын
арттыратын азықтарды пай далан ған ж өн.
Балалардың немесе жас өспірімдерді ң тама қ құ
рамы оның күнделігіндегі ба ғалар ға әсер ететінін
есте ұстаңыздар.Ұсы ныл ған ке ңестерді
ұстанымыңызға айналдырса ңыз екі- үш ай
көлемінде өз нәтижесін берері с өзсіз.

8.

Заңдылықтарға сəйкес балалар та ғамын
өндіру мына заттар бол ғанда ғана м үмкін:
1) балалар тағамын өндіруге санитарлы қ-эпидемиологиялы қ
қорытынды;
2) мемлекеттік санитарлы қ-эпидемиологиялы қ қада ғалау
органдарымен бекітілген ж əне келісілген өндірісті ба қылау
бағдарламалары;
3) бекітілген т əртіп бойынша келісілген техникалы қ құжаттар.

9.

Балалар тағамын өндіру үшін қолданылатын шикізат санитарлы қэпидемиологиялық талаптар ережелері мен нормаларына сай болуы керек;
Санитарлы қ-эпидемиологиялы қ ережелер мен нормативтерге
сəйкес келесі аталатын шикізат т үрлерін қолдану ға болмайды:
1) қышқылды ғы 150º Тернерден ас қан а қ ірімшік;
2) өзге қосындылармен u1078 ж əне нан қорларыны ң зиянкестерімен
ластанылған соя ұны, д əндер ж əне д əндік та ғамдар;
3) ж үрек, бауыр ж əне тілден бас қа к өжелік ішек- қарындар;
4) үшінші ж əне т өртінші категориялы қ сиыр еті;
5) д əнекер ж əне майлы тіндерді ң массалы қ үлесі 9% астам бірінші
жəне екінші категориялы қ шандырлы сиыр еті;
6) д əнекер ж əне майлы тіндерді ң массалы қ үлесі 12% астам
шандырлы ш ұжы қты қ сиыр еті;
7) д əнекер ж əне майлы тіндерді ң массалы қ үлесі 20% астам
шандырлы котлеттік сиыр еті;
8) үшінші ж əне т өртінші категориялы қ шош қа еті;
9) шандырлы шош қа еті;
10) шандырлы ш ұжы қты қ шош қа еті;

10.

Балаларға және жасөспірімдерге арнал ған та ғамдарды ң
қаптамасы жəне этикетка ға жазылатын а қпарат
• Тұтынушылар құқ ығын қорғау саласында ғы за ңдылы қтарды ң қа ғидаларына
сəйкес, оның ішінде Қаза қстан Республикасыны ң « Қаза қстан Республикасыны ң
халқының санитарлық-эпидемиологиялы қ аман-саулы ғы туралы» та ғамдарды ң
қаптамасы айналымны ң барлы қ кезе ңінде қауіпсіздік пен та ғамды қ құндылы қты
бұлжытпай қамтамасыз етуге тиіс.
• Балаларға арнал ған та ғамдар ға қаптама ретінде бекітілген т əртіп бойынша
балалар тағамына жанасу ға р ұқсат етілген материалдарды ғана пайдаланылады
• Ерте жастағы балалар ға арнал ған та ғамдар, əдетінде ауа кірмейтін қаптамаларда
ұсақ күйде дана-дана етіп шы ғарылады; ерте жаста ғы балалар ға арнал ған
тағамдар сұйық күйде м өлшері 0,35 л аспайтын қаптамада шы ғарылады.
• Балалар тағамыны ң этикеткасына жазылатын а қпарат қа талаптар т ұтынушы ға
қажетті ақпаратты этикетка ға жазу ға регламенттелінген іс ж үзіндегі за ңды ж əне
нормативтік құжаттар бойынша бекітіледі.
• Қазақстан Республикасыны ң за ңдарыны ң қа ғидаларына с əйкес балалар ға
арналған тағамдарда ғы а қпаратта қолданылу аясы ж əне жас шамасына
байланысты ке ңестер жайлы м əліметтер болуы керек.

11.

Балаларға арналған азық-түліктер балаларды ң
жас шамасына байланысты б өлініп есептелінеді.
Осыған орай балалар мына топтар ға б өлінеді:
• 1) ерте жастағы балалар – туыл ғаннан бастап 3
жасқа дейін;
• 2) мектеп жасына дейінгі балалар – 4-тен 6 жас қа
дейінгі балалар;
• 3) мектеп жасындағы балалар – 7-ден 16 жас қа дейінгі
балалар.

12.

Нәресте кезіндегі с әби балаларды ң (1 жастан 3 жас қа дейін) тама ғында а қуыз ға бай
сүт және сүт өнімдері, ет, ж ұмырт қа болуы тиіс. Балаларды ң к үн т әуліктік рационында
кем дегенде 600—800 мл с үт, ал мектеп жасында ғы балаларды ң рационында 400—500
мл сүт болуы тиіс. С әби балаларды ң майды қажетсінуін өсімдіктерден алынатын
(күнбағыс, жүгері майы) маймен қамтамасыз ету керек, өйткені оларды организм жа қсы
сіңіре алады. Өсімдік майын к өк өніс пюресі мен салат қа қосып беру керек. Балаларды ң
тамағына жидек, жемістердегі ж әне оларды ң өңделген өнімдеріндегі организмге тез
сіңетін көмірсуларды ң болуыны ң м әні зор. С әби балалар мен ересек балаларды ң
тамағындағы белоктар, майлар мен к өмірсуларды ң ана ғұрлым қолайлы ара қатынасы
сәбилер үшін 1:1:3, ересектерге 1:1:4 болуы тиіс. М ұндай ара қатынастан ед әуір ауыт қу
тамаққ а жетерліктей м өлшерде н әрлі заттар мен витаминдерді ң енгізілуіне қарамастан
денсаулыққ а зиянын тигізуі м үмкін.

13.

Көмірсуларды ң арты қ болуы да зат алмасуын б ұзып, семіртеді, ал т әттіні м өлшерден
арты қ пайдалану балалар мен жас өспірімдерде диабет ауруыны ң өрістеуіне әкеліп со ғады.
Балалар мен жас өспірімдерді ң тама ғы әр т үрлі болуы тиіс, ал біркелкі тама қ балаларды ң
тәбетін нашарлатады. Майлы етті тек мектеп жасында ғы ересек балалар ға (14—17
жастағы) беруге р ұқсат етіледі. Шала қуырыл ған немесе ыстал ған с үр етті бала
организмі нашар сі ңіреді ж әне о ған уланып қалу не ішек құрты ж ұғуы м үмкін. Сонды қтан
оларды бала ға бермеген д ұрыс. Сондай-а қ т ұзы к өп немесе б ұрыш, қыша, сілті к өп
қосылған ет ж әне балы қ та ғамдары 8—10 жаста ғы балаларды ң тама қтану рационынан
алынып тасталуы керек. Алкоголь ішімдіктерді ң барлы қ т үрі (сыра, үй наливкасы,
тұнбасы) балалар мен жас өспірімдерді ң организміне зиянды әсерін тигізеді. Ащы кофе,
какао, шай ішсе, сондай-а қ шоколадты к өп жесе, әсіресе, 3 жас қа дейінгі балалларды ң
нервісі қозады. Балалар мен жас өспірімдер т өрт мезгіл, оны ң өзінде т өмендегідей
мөлшерде тама қтану ға тиіс: та ңерте ңгі ас—30%, т үскі тама қ—40—45%, т үстік—10%,
кешкі тама қ—15—20%. Егер бала яслиге, балалар ба қшасына немесе бас қадай балалар
мекемесіне барып т өрт мезгіл тама қ ішетін болса, онда үйде қосымша тама қ беруді ң
қажеті жоқ. Ал бала барып ж үретін балалар мекемесі тама қты екі немесе үш рет беретін
болса, үйден қосымша тама қтандыру керек. Со ңғы тама қ ұйы қтардан 1,5-2 са ғат б ұрын
ішілуі тиіс

14. Балалардың тамақтануының рационалды болуы, тамақтанудың тәртібін дұрыс ұйымдастырғанда ғана мүмкін. Ол үшін төменде көрсетілген шаралар

БАЛАЛАРДЫҢ ТАМАҚТАНУЫНЫ Ң РАЦИОНАЛДЫ БОЛУЫ,
ТАМАҚТАНУДЫҢ ТӘРТІБІН Д ҰРЫС ҰЙЫМДАСТЫР ҒАНДА
ҒАНА МҮМКІН. ОЛ ҮШІН Т ӨМЕНДЕ К ӨРСЕТІЛГЕН
ШАРАЛАРДЫҢ ОРЫНДАЛУЫ ҚАЖЕТ:
• Тамақтану уақытын және уақыт аралы қтарын қатал
сақтау;
• Тамақ қабылдаудың физиологиялық рационалдылы ғы;
• Жеке тамақтану уақыттарына с әйкес, та ғамды м өлшері
мен сапасына байланысты дұрыс б өлу;
• Балалардың тамақтану жағдайы ж әне тама қтану кезіндегі
балалардың тәртібі.

15. Қолданылған әдебиеттер;

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР;
Білім беру мекемелерінде балалар тама қтануын
ұйымдастыру.Мектептік тама қтануды ұйымдастырушылар ға арнал ған
нормативтік ж əне ғылыми- əдістемелік материалдарды ң жина ғы
«МЕКТЕПТІК ТАМАҚТАНУ» СЕРИЯСЫ АСТАНА-АЛМАТЫ-2008
http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%
B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%B5%D0%BD_%D0%B6%D0%B
0%D1%81%D3%A9%D1%81%D0%BF%D1%96%D1%80%D1%96%D0%BC%D
0%B4%D0%B5%D1%80_%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D2%93%D1%
8B
http://17.astana-bilim.kz/roditelyam?lang=kz