Mustaqil ish

1. O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta maxsus ta`lim Vazirligi Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti Ijtimoiy

fanlar fakulteti
Amaliy psixologiya yo`nalishi
MUSTAQIL ISH
Fan nomi :O`zbekistonning eng yangi tarixi
Bajardi: 1-kurs talabasi Murodillayeva Solixa
Toshkent-2022

2. Mavzu:Toshkent shahri

3. Reja:

1
Toshkent tarixi
2
Toshkentning ayrim muzeylari
3
Tarixiy va arxitektura yodgorliklari

4.

• Toshkent – O‘zbekiston poytaxti, Markaziy Osiyodagi eng yirik
shahar. Toshkent, O‘zbekistonning ko‘plab shaharlari singari,
qadimiy shahardir. Uning yoshi 2000 yildan oshadi. Yozma
manbalarda Toshkent tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Bu
joy mahalliy talaffuzga ko‘ra Choch deb nomlangan. Asosiy shahar
Choch, ya’ni Chochkent yoki Shoshkent deb nomlangan.
Keyinchalik bu so‘zning ma’nosi o‘zgardi va Toshkentga aylandi.
Taxminan miloddan avvalgi 2-asrning oxiri – 1-asrning boshlarida
Xitoy solnomalarida Chirchik vodiysida Yuni viloyatining shahri
borligi haqida ma’lumotlar mavjud bo‘lgan. Olimlarning fikricha,
Yuni shahri hozirgi Toshkent hududida joylashgan bo‘lgan.
• VI-VII asrlarda Toshkent hududi Choch davlatining tarkibiga kirgan
bo‘lib, bu yerda turkiy hokimlar yashagan. 713-yilda birinchi arab
qo‘shinlari Shoshga kirdi. Istilo juda zaif edi va shundan keyin
o‘nlab yillar davomida Shoshni maliklar boshqargan. Faqat 751yilda arablar va xitoylar o‘rtasidagi katta jangdan so‘ng, Shoshni
egallashga harakat qilgan arablar o‘z g‘alabasini mustahkamladi.
O‘sha davrdan Toshkentda bitta noyob yodgorlik – Hazrati Imom
maqbarasi saqlanib qolgan.

5.

• IX-X asrlarga kelib, shahar savdo va hunarmandchilik markaziga aylandi.
Bu yerda tepaliklarda joylashgan qal’a va ichki shahar – shahriston
qurilgan bo‘lib, hozir u “Chorsu” eski bozorining markazidir. Qal’aning
devorlari ortida saroy va qamoqxona bor edi. Qadimgi qal’a devorining
minora qismi Toshkent sirki yonidan yaqin vaqtgacha ko‘rinib turardi.
Qal’aning bitta darvozasi shahar chekkasi – rabotga, boshqasi
shahristonga olib borardi. Oxirgisi mustaqil devor sifatida topilib, uchta
darvozaga ega bo‘lgan.
• 1220-yilda Chingizxon boshchiligidagi mo‘g‘ullar O‘rta Osiyoni zabt
etdilar. Mo‘g‘ullar istilosi paytida mo‘g‘ullar va yangi turkiy
ko‘chmanchilar mahalliy aholi bilan aralashib ketdi.
• 14-asr oxiri va 15-asr boshlarida Toshkent bu kurashning tavsifida juda
tez-tez tilga olinib, uning natijasida Amir Temur davlati avval rivojlanib,
keyinchalik parchalanib ketadi. Toshkentda saqlanib qolgan ba’zi
me'morchilik yodgorliklari, masalan, Shayxontohur mozori yonidagi
inshootlar majmuasi ushbu davr bilan bog‘liqdir. Ular orasida
Yunusxonning maqbarasi bo‘lib, uning ichki qismi o‘ymakor, tosh yarim
ustunlari bilan ko‘rkam qilib ishlangan.
• XVI asr boshlarida Toshkent Shayboniyxon tomonidan asos solingan
davlat tarkibiga kirdi. XVI asrning ikkinchi yarmida buxorolik Abdullaxon
Toshkentni qamal qilishni boshladi va uni egallab oldi. 1723-yilda
Toshkent qalmiqlarga bo‘ysundirildi.

6.

• 20-asrning boshlarida shahar o‘zgara boshladi, chunki o‘ziga
xos "Yangi shahar" barpo etildi. Toshkent ikki – eski va yangi
qismlarga bo‘lindi. Biroq 1940-yilga kelib, rejalashtirish
loyihasi tuzilib, unga ko‘ra, shaharning ikki qismini
birlashtirish ko‘zda tutilgandi. Qayta qurish ishlari natijasida
rivojlangan infratuzilmaga ega bo‘lgan ixcham hudud yuzaga
keldi. Shahar obodonlashtirildi, taassurot qoldiradigan
me’moriy inshootlar, xozirgi kungacha ko‘rish mumkin
bo‘lgan xiyobonlar, istirohat bog‘lari barpo etildi.
• So‘nggi yillarda Toshkent yangilanish va qayta qurishni
boshdan kechirdi. Bugungi Toshkent – bu qadimiy va boy
tarixga ega zamonaviy industrial va iqtisodiy megapolisdir.

7.

• Temuriylar tarixi davlat muzeyi
• Mashhur Temuriylar tarixi muzeyi - Toshkentning diqqatga sazovor
joylari sirasiga kirib, sayohatchilarning diqqat markazida turadi.
• U 1996- yilda butun dunyo bo‘ylab taniqli bo‘lgan buyuk sarkarda
Amir Temur tavalludining 660 yilligi sharafiga ochilgan. Muzeyning
uch qavatli yumaloq binosi gumbaz bilan klassik sharqona uslubda
bezatilgan. Binoning ichki qismi marmar, noyob rasmlar, betakror
naqshlar va oltin suvi bilan bejirim bezatilgan. Zallar devorlarida
Amir Temurning hayoti, shuningdek o‘sha davrlarning
atmosferasini aks ettiruvchi rasmlar freska tarzida aks etgan.
Muzeyning eng maftunkor qismi - balandligi 8,5 metr bo‘lgan
billur qandil bo‘lib, undagi 106 ming marjon ko‘zlarni qamashtiradi.

8.

• O‘zbekiston tarixi davlat muzeyi
• Toshkentning markazida joylashgan O‘zbekiston tarixi
davlat muzeyi Markaziy Osiyodagi birinchi muzeylardan
biridir. U 1876- yildan beri faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.
• Muzeyda 250 mingdan ortiq qadimiy buyumlar,
topilmalar va artefaktlar mavjud bo‘lib, ular O‘zbekiston
hududida yashagan O‘rta Osiyo xalqlarining tosh asridan
to hozirgi kungacha bo‘lgan tarixini bilib olishga imkon
beradi.

9.

• O‘zbekiston geologiya muzeyi
• Muzeyda 40 mingdan ortiq turli xil eksponatlar
mavjud. Muzeyning o‘zi 12 xonadan iborat bo‘lib,
ularda mineralogiya, paleontologiya, O‘zbekiston
geologiyasi tarixi, O‘zbekistonning qadimiy konchilik
va geologik tadqiqotlari mavzulari yoritilgan.

10.

• O‘zbekiston davlat tabiat muzeyi
• O‘zbekiston davlat tabiat muzeyi Toshkentda joylashgan bo‘lib, nafaqat
O‘zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyodagi eng qadimiylaridan biridir. U
1876- yilda ochilgan bo‘lib, shundan beri muzey hayvonot va o‘simliklar dunyosi
vakillaridan, shu jumladan, O‘zbekiston hududida yashab o‘tgan qadimgi
odamlarga tegishli eksponatlar bilan to‘ldirildi. Ayni paytda muzey fondida 400
mingdan ortiq zoologik va geologik materiallar mavjud.
• Muzey to‘rt bo‘limga bo‘lingan bo‘lib, ularda hayvonot va o‘simliklar hayotiga
oid ekspozitsiyalar joylashtirilgan. Ehtimol, eng g‘ayrioddiy va noyob eksponatlar
- bu mamontlarning qoldiqlari, turli xil hayvonlarning mutantlari, embrionlar,
shuningdek, yer yuzida yo‘qolish arafasida turgan qushlar va hayvonlar
ko‘rgazmalaridir.

11.

• Islom Karimov muzeyi
• Muzeyning eski nomi - "Oqsaroy Rezidensiyasi" ("Oq saroy"), bu yerda
Islom Karimov bir paytlar siyosiy faoliyatini olib borgan va ishlagan.
• Muzey eksponatlari rezidentsiya zallarida joylashgan. Birinchi zalda siz
fotosuratlar, hujjatlar va hatto prezidentning shaxsiy buyumlarini
ko‘rishingiz mumkin. Ikkinchi xonada siz Islom Karimov asarlari
to‘plamlari bilan tanishasiz. Qizig‘i shundaki, prezidentning o‘zi hech
qachon rassomlar va fotosuratchilar uchun suratga tushmagan.

12.

• O‘zbekiston amaliy sanʼat muzeyi
• Muzey birinchi marta 1927- yilda mamlakatimiz
hunarmandlarining asarlari ko‘rgazmasi sifatida ochilgan va
"Hunarmandchilik muzeyi" deb nomlangan. Biroq, 1977yilda u davlat maqomini oldi va hozirgi amaliy sanʼat
muzeyiga aylantirildi.
• Muzey kolleksiyasida XIX asr boshidan hozirgi kunga qadar
7 mingdan ortiq eng yaxshi ustalarning asarlari, shu
jumladan sopol buyumlar, zargarlik buyumlari, oltin
kashtalar, milliy kiyimlar, so‘zanilar, gilamlar, do‘ppilar,
miniatyuralar va yog‘och rasmlari, chinni buyumlar, musiqa
asboblari va boshqa ko‘plab narsalar o‘rin olgan.

13.

• Madrasalar
• Mustaqillik yillarida Toshkentdagi islom madaniyati obidalarining aksariyati, jumladan,
Koʻkaldosh, Abulqosim, ayniqsa, Hazrati Imom mavzeida joylashgan Moʻyi Muborak,
Baroqxon madrasalari qayta taʼmirlanib, ilgarigiday mahobatli manzara kashf etdi.
Ular bir paytlar minglab talabalarni oʻz bagʻriga olgan gavjum goʻshalar boʻlib, rus
istilosi davrida bir muddat kimsasiz, xarobaga ham aylantirildi.
• XIX asrda Toshkentda taʼlim-tarbiya sohasi Toshkent-Buxoro, Toshkent-Qoʻqon
madaniy-maʼnaviy aloqalar tizimida rivojlanib borgan. Bu jarayonda Toshkent
madrasalari va mudarrislarining oʻrni katta boʻlgani tabiiy.
• Turkiston general-gubernatorligi Maorif boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, 18901893-yillarda gubernatorlikda jami 214ta madrasa boʻlib, shundan 21tasi Toshkentda
joylashgan edi. Chorizm istilosining dastlabki yillarida madrasalarda taʼlim va oʻqitish
ishlari anʼanaviy qoidalar asosida olib borilgan boʻlsa, keyinchalik ularning faoliyatini
nazorat qilish va oʻquv ishlarini tartibga solishni oʻlka maorif boshqarmasi oʻz qoʻliga
olgan. Bu paytda Toshkent madrasalaridan Abulqosimxon madrasasida 120, Xoja
Ahror madrasasida 80, Beklarbegi madrasasida 150, Koʻkaldosh madrasasida 80,
Sharifboy madrasasida 20, Shukurxon madrasasida 20 nafar talaba oʻqigan. Lekin
oldingidek, aksariyat talabalar Toshkent madrasalari bilan qanoatlanmay, Buxoro,
Samarqand, Qoʻqon madrasalarida bilimlarini oshirib qaytganlar.
• Toshkent madrasalari toʻgʻrisidagi arxiv manbalari, oʻsha davr matbuoti yoki ana shu
yillarda Toshkentda boʻlgan rus oʻlkashunoslarining maʼlumotlari, ayniqsa, madrasalar
soni borasida har xil xabarlar beradi. Xususan, 1865-1868-yillari Toshkentda boʻlgan
A.Xoroshxin „Ocherki Tashkenta“ nomli kundaligidagi maʼlumotda ayrim
madrasalarning nomini, vaqf mulklarini keltirib oʻtgan boʻlsa, N. Maev 1876-yili
Toshkentda jami 11 ta madrasa mavjudligini taʼkidlaydi. „Turkistanskie vedomosti“
gazetasining 1876-yilgi 48-sonida bosilgan rasmiy maʼlumotda esa 13 ta madrasa tilga
olingan.

14.

• Biroq XIX asrda Toshkentda yashab ijod etgan muarrix Muhammad Solihxoja esa oʻzining „Tarixi
jadidayi Toshkand“ asarida Toshkentdagi 20 ta madrasa toʻgʻrisida birmuncha batafsil maʼlumot
berib oʻtgan.
• Ular orasida eng qadimiysi — Xoja Ahror jome masjidining shimolida pishiq gʻisht va yoʻnilgan
toshdan qurilgan Xoja Ahror madrasasi boʻlib, u yigirmata hujra, bitta darsxona va masjidni oʻz
ichiga olgan. U erda Toshkent va boshqa hududlardan tahsil talabida kelgan saksondan ziyod
talabalar oʻqishgan.
• Shayxontohur dahasidagi madrasalardan yana biri Koʻkaldoshdir. Muhammad Solihxojaning
yozishicha, bu madrasa Baroqxonning oʻgʻli Darvishxon tomonidan bunyod etilgan. 1735-yil
Ufada boʻlgan toshkentlik savdogar N. Alimov maʼlumotlariga koʻra, XVIII asr oxiriga kelib,
madrasa karvonsaroyga aylantirilgan. Toshkent tarixi tadqiqotchilaridan A. Dobrosmislov
Koʻkaldosh madrasasi dastlab uch qavatli, oʻttiz sakkizta hujrali boʻlganini taʼkidlaydi. Keyinchalik
madrasaning faqat bir qavati saqlanib qolgan. Muhammad Solihxoja Koʻkaldosh madrasasi 1868
va 1886-yillarda Toshkentda yuz bergan zilzilalardan qattiq zarar koʻrganini yozadi.
• Shuningdek, XIX asrning 30-yillarida Muhammad Alixon buyrugʻi bilan bunyod etilgan Azimota
madrasasi ham Chorsu yaqinida boʻlgan. Lekin bu madrasa haqida maʼlumotlar juda kam.
• „Tarixi jadidayi Toshkand“ asarida batafsil tavsiflangan va eng koʻp tilga olingan madrasa
Eshonquli dodxoh madrasasidir. Bu madrasa 1256 (1838) yili Toshkent hokimi Lashkar
Beklarkegining oʻgʻli Eshonquli dodxoh tomonidan qurdirilgan boʻlib, Yunusxon madrasasining
janubi-sharqida joylashgan va katta koʻchaga tutash boʻlgan. U erda 1920-yil Vaqf shoʻʼbasi
qaramogʻidagi madrasada Murodxoʻja Solihxoʻja oʻgʻli isloh qilingan diniy va dunyoviy darslar
tashkil etadi. Xarobaga aylangan Eshonquli dodxoh madrasasining oxirgi qoldiqlari 1964-yilda
surib, tekislab tashlangan.
• Muhammad Solihxoja 1274 (1857) yili Toshkent hokimi Ahmad qushbegi (1856-1857) tomonidan
Qaffol Shoshiy maqbarasi janubida Moʻyi Muborak madrasasi qurilganini yozadi.

15.

• Tarixchi oʻsha davrlarda madrasa oʻrnini aholi Xoja Ahror
tugʻilgan joy deb tushungani bois „Xoja Ahror maydoni“ deb
ataganini taʼkidlaydi. Asarda keltirilishicha, madrasaning
alohida bir gumbazi boʻlib, unda Paygʻambarimiz
(alayhissalom)ning soch tolalari — moʻyi muborak saqlangan.
• Yuqorida tilga olinganlardan Koʻkaldosh madrasasi bugungi
kunda ham oʻz faoliyatini davom ettirib, koʻplab talabalar
taʼlim oladigan dargoh sifatida ishlab turibdi. Qolganlari esa,
yurtimizning yorqin maʼnaviy qiyofasini oʻzida aks ettiruvchi
muborak tarixiy obidalar qatorida munosib oʻrin egallab
kelmoqda.