Dengizlarning omillari va ularning organizmlari

1.

MAVZU:Dengizlarning omillari va ularning
organizmlari.
Bajardi: Saburov A
Tekshirdi:Baxtiyorova z

2.

1.Oʻzbekistonda atmosferaning ifloslanishi va
uning oldini olish muammolari
2.Oʻzbekistonda suvdan foydalanish shartlari
3.Orol va orolboʻyi muammolari
4.Oʻzbekistonda yer yesurslaridan foydalanish
muammolari
5.Oʻzbekistonda mineral resurslardan foydalanish
6.Oʻzbekistonda oʻsimlik va hayvonlarni
muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanish
7.Oʻzbekistonning ekologiya sohasidagi halqaro
hamkorligi

3.

Dengiz — Dunyo okeanining [bir] qismi; okeandan
quruklik yoki orollar, yarim orollar va suv osti
relyefining koʻtarilgan joylari bilan ajralib turadi.
Oʻzining gidrologik, meteorologik va iqlimiy rejimi
bilan okeanning ochiq qismidan farq qiladi. Dengiz
quruqlik bilan qancha kup uralgan bulsa, okeandan
tafovuti shuncha kup buladi. Okeanlarning ayrim
ochiq qismlari shartli ravishda Dengiz deyiladi, mas,
Sargasso Dengiz va Filippin Dengiz Aslida kul (mas,
Orol, Kaspiy, Oʻlik dengizlari), lekin maydoni ancha
katta bulganligidan Dengiz deb atalgan, baʼzi
Dengizlarga esa qoʻltiq deyiladi (mas, Gudzon
qoʻltigʻi, Fors qoʻltigʻi). Dengizlar geografik oʻrni va
gidrologik rejimi xususiyatlariga koʻra 3 guruhga
boʻlinadi: materiklar orasidagi Dengizlar, materik
ichkarisidagi Dengizlar va chekka Dengizlar.

4.

5.

Materiklar orasidagi Dengizlar juda chuqur
buladi. Bularga Oʻrta dengiz, Avstraliya va
Osiyo orasidagi Dengizlar, Karib dengizi va
Qizil dengiz kiradi. Materikdagi Dengizlar
biron materikning ichkarisida joylashgan
boʻladi. Bularga Oq dengiz, Boltiq dengizi,
Qora dengiz, Azov dengizi va boshqa kiradi.
Chekka Dengizlar okean va materiklarning
chekkalarida boʻladi. Bularga Barens dengizi,
Kara dengizi, Sharqiy Sibir dengizi, Chukotka
dengizi, Bering dengizi, Yapon dengizi,
Shimoliy dengiz va boshqa kiradi.

6.

7.

Dengiz atrofidagi qurukdik Dengizning iqlimi, suv
rejimi va suv osti yotqiziqlariga uz taʼsirini koʻrsatadi.
Bunday taʼsir materik ichkarisidagi va materiklar
orasidagi Dengizlarda ayniqsa katta buladi. Dengiz
atrofidagi daryolar Dengizga chuchuk suv bilan birga
loyqa (oqiziq) jinslarni keltiradi. Dengizlar geologik
nuqtai nazardan yosh hosillardir. Ular uchlamchi
davrda vujudga kelgan, toʻrtlamchi davrda toʻliq
shakllangan. Eng chuqur Dengizlar Yer pustining
upirilgan — yorilgan joylarida hosil boʻlgan. Mac,
Oʻrta dengiz (eng chuqur joyi 5121 m), Karib dengizi
(eng chuqur joyi 7090 m) va boshqa Sayoz Dengizlar
materik chekkalarining choʻkkan qismlarini okean
suvining bosishidan yoki okean sathining
koʻtarilishidan paydo boʻlgan. Bunday Dengizlar
koʻpincha materik sayozliklarda joylashgan
(qarang Shelf). Mac, Sharqiy Sibir dengizi, Shimoliy
dengiz va boshqa.

8.

Dengizning atmosfera bilan o’zaro ta’siri
Yerdagi ob-havo sharoiti va iqlimning shakllanishiga
katta ta’sir ko’rsatadi.
Dengiz suvi turli mineral moddalarga
boy chuchuk suv olish manbai sifatida xizmat qiladi.
Dunyo dengizi – juda katta
miqdordagi osh tuzi zahirasiga ega bo’lib, unda 180
mingga yaqin
organizm turlari –
kichik bakteriyadan tortib, yirik kitlargacha
panoh topgan. Dengizda
yashovchilarning biomassasi tadqiqotchilarning ma’lu
motiga ko’ra 60 milliard tonna (quruqlikda
yashovchilarning umumiy biomassasi taxminan 10 mill
iard tonna). Bugungi kunda inson oziqovqatidagi oqsillarning 10% iga
yaqini dengizlardan olinadi. Ko’pgina mamlakat
axolisi uchun
dengiz mahsulotlari asosiy taom hisoblanadi.

9.

10.

Insoniyatning bu
“go’sha” si “jahon” “axlatxona”siga aylanib
bormoqda. Chunki ummonga
inson faoliyati oqibatida
to’planadigan chiqindilar tashlanmoqda. Kimyovi
y sintez sanoati paydo
bo’lgunga qadar bu “tabiiy axlatxona” ga nima
tashlansa, ularning barchasi biologik siklga
qo’shilib, tarqab ketardi. Biroq
insonning turli sun’iy moddalar ishlatishi tufayli,
dengiz tabiiy
muhitining buzilishi jarayoni,
ifloslanishi va zaharlanishi toboro ortib
bormoqda.

11.

12.

Dunyodagi dengizlarning ifloslanishi ko’plab
mamlakatlar neft mahsulotlarini dengiz orqali
tashishni keng yo’lga qo’yishi bilan
ham bog’liqdir.
Suvning neft va uning mahsulotlari bilan
ifloslanishi hayvonot va o’simlik dunyosi uchun
juda xatarlidir. Neft, mazut bilan qoplangan
Atlantika
okeani, O’rta Yer dengizi, Fors ko’rfazi va boshqa
dengizlarda o’n va hatto yuz minglab
qushlar halok bo’ladi. To’g’ri,
odamlar ularga yordam berishib, yuzlab qushlarni
qutqarishga
muvofiq bo’lishadi, ammo minglab jonzotlar
qirilib ketadi.

13.

14.

Ilgarigi vaqtlarda
iflos suvlar dengizga quyilsa, u dengiz muhitia
erib tozalanadi, degan tushuncha
mavjud edi. Haqiqatan, dengiz iflos suvlarni to
zalash qobiliyatiga ega. Bu jarayonda
dengiz organizmlari, masalan, mallyuskalarnin
g har xil turlari katta
rol o’ynaydi. Ammo dengizning o’zo’zini tozalash qobiliyati ham cheksiz emas.

15.

Dengizni ifloslantirayotgan asosiy manba
nimalardan iborat? Birinchidan, dengizga daryo
suvlari orqali sanoat va
qishloq xo’jaligi chiqindilari tashlanadi va
shahar oqava suvlari quyiladi. Bu
taxminan ifloslantiruvchilarning 40% ini tashkil eta
di. 30% ifloslantiruvchilar dengiz transport
vositalari ulushiga
to’g’ri keladi. Bunda dizel yonilg’isi chiqindilari, k
emalarni yuvish, tozalash,
ballistic quyilmalarni to’kish va
boshqalarni eslab o’tish kifoyadir. Ayniqsa, neft va
neft
mahsultolari yuklangan tankerlarning halokati,
dengiz tubiga o’rnatilgan neft quvurlari, suv osti
atom kemasining ishdan chiqishi, dengizdan neft q
azib olish katta zarar keltiradi.

16.

17.

Hozirgi vaqtda Orol, Boltiq, Qora, Yapon,
Oq va boshqa dengizlarda juda murakkab
ekologik holat yuzaga kelgan.
Bugungi kunda dengizlardagi ekologik
holatlarni yaxshilashning bir
necha yo’llari ma’lum: dengiz qirg’oqlarida chiqindisiz ishla
b chiqarishni tashkil etish, zaruriy
miqdorda tozalash inshootlarini qurish, antropogen
ta’sirlarni kamaytirish va boshqalar.
Dunyo dengizlarining qirg’oqlariga yaqin joylashgan sanoat
ishlab chiqarish chiqindilari va
unga
quyiladigan daryolar suvi bilan ifloslanishi ahvolni yanada
qiyinlashtiradi. Ba’zi taraqqiy
etgan mamlakatlar dunyo dengizlarining tubiga
atom ishlab chiqarishidan hosil bo’lgan faolligi
yuqori chiqindilarni ko’madilar
(AQSH, Angliya, Germaniya). Holbuki, dengiz tubidagi
chuqurliklar ham seysmik jihatdan ishonchli emas, u joylard
a konteynerlarning chirish-buzilishi
ham ehtimoldan holi emas.

18.

19.

Nitsedagi Biologik markaz ma’lumotlariga
ko’ra, Atlantika okeandan tutilgan
baliqlardagiga qaraganda, O’rta Yer
dengizi baliqlarida simob miqdori uch marta ko’p
ekan. Jahon
Sog’liqni saqlash tashkiloti ma’lumoti bo’yicha
O’rta Yer dengiziga har yili 12 million tonna
organik chiqindilar tashlanadi, u oqar suvlari orqal
i har yili 1 million tonna rux, 2,5 ming tonna turli
radioaktiv moddalar
bilan ifloslanadi. Shuning uchun bu
dengizning qator qirg’oqlarida cho’milish
man etilgan va
u yerdagi hududlardan tutilgan baliqlar
iste’mol uchun yaroqsizdir.

20.

Tabiatda har xil ekotizimlar, ularning
xususiyatlariga va ular joylashgan muhitga qarab
farqlanadi. Ekotizimlardan biri dengizdir. Dengiz
ekotizimlari - bu katta miqdordagi hayotga ega
bo'lgan va o'simliklar, hayvonlar,
mikroorganizmlar va molekulalarning biologik
xilma -xilligining xilma -xil va ulkan manbai.
Garchi tashqi ko'rinishi dengiz ekotizimlari Bu bir
hil bo'lib tuyulishi mumkin, bu sayyoradagi eng
xilma -xil ekotizimlardan biridir. Butun dunyodagi
qutblardan tortib to tropikgacha har xil
xususiyatlarga ega. Bu ekotizimlarda millionlab
tirik mavjudotlar jamoalari yashaydi va ular
hayotga to'la joylarni tashkil qiladi.

21.

22.

Dengiz ekotizimi - suv ekotizimining bir turi
bo'lib, uning asosiy komponenti sifatida sho'r suv
borligi bilan ajralib turadi. Dengiz ekotizimlari
turli ekotizimlarni o'z ichiga oladi,
masalan dengizlar, okeanlar, sho'r botqoqlar,
marjon qoyalari, sayoz qirg'oq suvlari, daryolar,
qirg'oq sho'r suvli lagunlar, qoyali qirg'oqlar va
qirg'oqbo'yi hududlari.
Biz tasavvur qilganimizdek, dengiz
ekotizimlarining xilma -xilligi o'simlik va
hayvonlarning hayratlanarli xilma -xilligini qo'llab
-quvvatlaydi. Keyingi qismda biz qaysi dengiz
o'simliklari va dengiz hayvonlari guruhlari bu
ekotizimlarning biologik xilma -xilligini va ularni
belgilaydigan asosiy fizik -kimyoviy
xususiyatlarini ko'rib chiqamiz.

23.

24.

Barcha dengiz ekotizimlari to'plami er yuzining 70
foizini egallaydi. Dengiz ekotizimlari turli
biogeografik mintaqalarda tarqalgan. Ular suv
ekotizimlari guruhiga kiradi. Ular asosiy
komponent sifatida erigan tuzli suvdan iborat.
Tuzli suvning zichligi boshqa chuchuk suvli
ekotizimlarga qaraganda yuqori, bu suv zichligiga
moslashgan dengiz o'simliklari va hayvonlarining
omon qolishini kafolatlaydi.
Quyosh nurini olishiga qarab, ikki xil maydon
mavjud. yorug 'va yoritilmagan joylarni farqlash.
Dengiz ekotizimlarining normal ishlashi asosan
okean oqimlariga bog'liq, okean oqimlarining
funktsiyalari turli xil ozuqa moddalarini safarbar
qilish va tashishga asoslangan, shuning uchun bu
murakkab ekotizimlarda yashovchi flora va
faunaning rivojlanishi va omon qolishi mumkin.