Ma'lumotlar bazasi̇ni̇ rejalashti̇ri̇sh, loyi̇xalash va admi̇ni̇stratsi̇yalash (ma'ruza - №6)

1.

MA'RUZA-№6
MA'LUMOTLAR BAZASİNİ
REJALASHTİRİSH, LOYİXALASH
VA ADMİNİSTRATSİYALASH

2.

REJA:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ma'lumotlar bazasi loyixasi talablari
MB ni loyixasining hayot tsikli
Ma'lumotlar bazasini ishlab chiqishni rejalashtirish
Tizim talablarini aniqlash
Foydalanuvchilar talablarini yig'ish va taxlili
MB ni loyixalash bosqichi
MBBT va boshqa dasturiy vositalarni tanlash
Ma'lumotlar bazasi tizimini ishlab chiqishning hayot
tsikli bosqichlari. (davomi)
9. Ma'lumotlar administratsiyasi va ma'lumotlar bazasi
administratsiyasi

3.

MA'LUMOTLAR BAZASİNİ YARATİSH
BOSQİCHLARİ
Ma'lumotlar bazasi axborot tizimlarining fundamental komponenti
bo'lib, uni ishlab chiqarish tashkilotning eng muxim talablarini
inobatga olgan xolda amalga oshiriladi. shuning uchun axborot
tizimlarining hayot tsikli (Information Systems Lifecycle) uning
faoliyatini ta'minlovchi ma'lumotlar bazasini hayo tsikli bilan
bevosita bog'liq.
Axborot tizimlarining hayot tsikli odatda bir qancha bosqichlardan
tashkil topadi: rejalashtirish, talablarni yig'ish va tahlili,
loyig'alash, prototiplarni yaratish, amalga oshirish, testlash,
ma'lumotlarni o'girish va qo'llab quvvatlash.

4.

MA'LUMOTLAR BAZASİNİ REJALASHTİRİSH
Ma'lumotlar
bazasini rejalashtirish –
axborot
tizimlarni
yaratishdagi
nisbatan
murakkab va eng ma'suliyatli masalalardan biri
bo'lib, bu foydalanuvchilar talablariga mos
ma'lumotlar bazasi strukturasini (sxemasi)
ishlab chiqish jarayonidir.

5.

1. MA'LUMOTLAR BAZASİ LOYİHASİGA
QO'YİLGAN TALABLAR
MB ni loyixalash jarayonining asosiy maqsadi
quyidagi talablarni qanoatlantiradigan loyixani
yaratishdan iborat:
Ma'lumotlar bazasi (mb) loyixasi qanoatlantiradigan
asosiy talablar:
• 1. MB ning xatosiz sxemasi.
• 2. Xisoblash tizimidagi resurslar cheklovlarini ta'minlash.
• 3. Ish unumdorligini ta'minlash.
• 4. Ma'lumotlar himoyasini ta'minlash.
• 5. O'zgarishlarga moslanuvchanlik.
• 6. Foydalanishdagi soddalik va qulaylik.
Dastlabki 4 ta talabni qanoatlantirish loyihani qabul qilish
muhim ahamiyatga ega.

6.

MB ni loyixalash
MBBTni tanlash (shart5
bo'lmagan)
MB ni i/ch ni rejalashtirish
1
tizim talablarini aniqlash
2
foydalanuvchilar talablarini
yig'ish va taxlil
3
MB ni kontseptual (infologik)
loyihalash
4
MB mantiqiy (datalogik)
loyixalash
ilovalarni loyixalash
va yaratish
6
amalga oshirish
8
MB ni fizik loyixalash
prototiplarni yaratish7
(shart bo'lmagan)
slayd: 2. MB ni loyixalashni hayot tsikli
bosqichlari
Ma'lumotlar bazasi ilovalarining hayot
tsikli bosqichlari
ma'lumotlarni
9
o'zgartirish va yuklash
testlash
10
ekspluatatsiya va
11
quvvatlash

7.

2. MB Nİ LOYİXALASHNİ HAYOT TSİKLİ BOSQİCHLARİ.
MB ilovalarini loyixalashning hayot tsiklining har bir bosqichida bajariladigan asosiy
amallar
etap
MB ni yaratishni rejalashtirish
Tizim talablarini aniqlash
opisanie
Tizim hayot tsikli bosqichlarini amalga oshirishning eng samarali usullarini
rejalashtirish
Ma'lumotlar bazasi ilovalarini amal qilish qilish diapazoni va chegara-larini,
foydalanuvchilar tarkibini va qo'llanilish sohasini aniqlash
Foydalanuvchilar talablarini yig'ish Barcha qo'llaniishi soxasidagi foydalanuvchilar talablarini yig'ish va taxlil qilish
va taxlili
MB ni loyixalashni tashkil qiluvchi to'liq tsikl polnыy tsikl razrabotki vklyuchaet
MB ni loyixalash
kontseptualnoe, logicheskoe i fizicheskoe proektirovanie bazы dannыx
MBBT ni tanlash (shart bo'lmagan Ma'lumotlar bazasi ilovaari uchun mos MBBT ni tanlash
bosqich)
Ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlardan foydalanadigan va qayta ishlaydigan
Ilovalarni yaratish
foydalanuvchilar va amaliy dasturlar interfeyslarini aniqlash
Prototiplarni yaratish (shart
bo'lmagan bosqich)
Amalga oshirish
Ma'lumotlarni o'zgartirish va
yuklash
Testlash
Ekspluatatsiya va qo'llab
quvatlash
Yaratuvchilar va foydalanuvchilarga tizimning tugal ko'rinishi va ish faoliyatini
tasavvur etish va baholash imkoniyatini beruvchi mMB ilovalarining ishchi
modelini yaratish
Ma'lumotlar bazasi va amaliy dasturlarning tashqi, kontseptual va ichki tavsiflarini
yaratish
Eski tizimdagi ma'lumotlarni (va amaliy dasturlarni) o'zgartirish va yuklash
Ma'lumotlar bazasi ilovalarni xatolarni aniqlash va foydalanuvchilar talblariga
mosligini aniqlash maqsadida testlanadi
Bu bosqichda ma'lumotlar bazasi ilovalari to'liq iyaratilgan va amalga oshirilgan
xisoblanadi. keyinchalik butun tizim muntazam kuzatuv ostida bo'ladi va qo'llab
quvvatlanadi. zarur xollarda amaldagi ilovalar yangi talalblarga mos o'zgartiriladi

8.

2. MB LOYİXASİNİNG HAYOT TSİKLİ BOSQİCHLARİ
BOSQİCHLARNİ AMALGA OSHİRİSHDAGİ MUTAXASSİSLAR
Analitiklar (predmet soxasini tadqiq qiluvchi mutaxassislar).
Foydalanuvchilar – at qo'laniladigan soha xodimlari.
Loyixalovchilar (ma'lumotlar bazasi ishlab chiquvchilar).
Administratorlar (tizim, ma'lumotlar bazasi, xavfsizlik va b.)
Dasturchilar (dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilar).

9.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ
REJALASHİRİSH
Bu - ma'lumotlar bazasi ilovalari hayot tsiklini maksimal
mumkin bo'lgan samaradorlik bilan amalga oshirishga imkoniyat
yaratuvchi tayyorgarlik amallaridir.
Ma'lumotlar bazasini ishlab chiqishni rejalashtirish tashkilotning
axborot tizimini ishlab chiqish strategiyasi bilan bevosita bog'langan
bo'lishi kerak. bunday strategiyani ishlab chiqishda quyidagi asosiy
masalalarni echish kerak:
Tashkilotning biznes reja va maqsadlarini, axborot texnologiyalariga
bo'lgan talablarini aniqlash;
Kuchli va ojiz tomonlarini aniqlash maqsadida mavjud axborot
tizimlarining ko'rsatgichlarini baholash;
Konkurentlarga nisbatan afzalliklarga erishish maqsadida axborot
texnologiyalarini qo'llashdagi imkoniyatlarni baholash

10.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ
REJALASHİRİSH. TEXNİK TOPSHİRİQ.
Ma'lumotlar bazasini rejalashtirishdagi dastlabki muxim qadamlardan
biri ma'lumotlar bazasining texnik topshiriqini yaqqol aniqlab olishdan iborat.
texnik topshiriqda ma'lumotlar bazasi ilovalarining asosiy maqsadlari
aniqlanishi kerak. Texnik topshiriqni ishlab chiqishda, qoidaga ko'ra,
ma'lumotlar bazasi loyixasini tashabbuskorlari (masalan, direktor yoki
tashkilot egasi) ishtirok etadi.
Texnik topshiriq ma'lumotlar bazasi loyixasining maqsadini va
vazifasini aniqlashtirishga imkoniyat yaratadi va samarali ma'lumotlar
bazasini yaraish yo'llarini belgilab beradi. texnik topshiriq tayyorlangandan
keyin texnik talablarni aniqlash zarur. texnik talablar ma'lumotlar bazasi
yordamida echiladigan aniq masalalarning ro'yxatidan iborat bo'ladi.
Bu jarayonda shundan kelib chiqish kerak, texnik topshiriqdagi maqsadlarga
ma'lumotlar bazasi yordamida texnik talablardagi masalalarni echish orqali
erishiladi. texnik topshiriq va texnik talablarni asoslash uchun ma'lum
qo'shimcha ma'lumot tayyorlanishi kerak. Bu ma'lumot umumiy xolda
maqsadga erishi uchun qanday ishlar bajarilishi va qanday resurslar,
jumladan moliyaviy resurslar kerakligini baholshga imkoniyat yaratadi.
[konnoli]-379-str primer.

11.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ REJALASHİRİSH
PREDMET SOHASİ
Predmet sohasi real dunyoning ma'lumotlar bazasi
qo'llaniladigan qismi.
Predmet sohasi tavsifi quyidagilardan iborat bo'ladi:
maqsad, vazifasi, tashkilot yoki firmaning asosiy
funktsiyalari, foydalanuvchilar;
faoliyatda foydalaniladigan kirish va chiqish hujjatlari
tavsifi;
barcha qo'llaniladigan va yaratiladigan ma'lumotlar
elementlarining tavsifi;
foydalanuvchi masalalari va so'rovlari, hamda ularning
xarakteristkalarini aniqlash;
kelajakdagi taraqqiyot yo'nalishi.

12.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ REJALASHİRİSH
TEXNİK TOPSHİRİQ
Texnik
topshiriqda MB ilovalarining asosiy maqsadlari
va texnik talablar aniqlanishi lozim.
Texnik talablar MB orali amalga oshiriladigan aniq
masalalar ro'yxatidan iborat bo'lishi kerak.
Texnik topshiriqni ishlab chiqishda MB tashabbuskorlari
ishirok etishi muxim ( direktor yoki tashkilot rahbari).

13.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ REJALASHİRİSH
TEXNİK TOPSHİRİQNİ SHAKLLANTİRİSH
Raxbar va xodimlar bilan intervyu o'tkazish
• “Sizning kompaniyangiz vazifasi nimadan iborat?"
• «Sizningcha ma'lumotlar bazasi nima uchun zarur?"
• «Nima uchun ma'lumotlar bazasi sizning muammolarni
echishiga ishonayapsiz?«
texnik topshiriq fragmentiga misol

14.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ REJALASHİRİSH
TEXNİK TALABLARNİ SHAKLLANTİRİSH
14
•«Sizning lavozim vazifalaringiz nimalardan
iborat?"
•«Siz echadigan kundalik masalalar nimalardan
iborat?"
•«Odatda qanday turdagi ma'lumotlar ustida
ishlaysiz?"
•«Qanday turdagi xisobotlar bilan ishlaysiz?"
•«Qanday tipdagi ishlarni nazorat etasiz?"
•«Sizning
kompaniya
mijozlarga
qanday
xizmatlarni ko'rsatadi?"

15.

3. MA'LUMOTLAR BAZASİNİ İSHLAB CHİQİSHNİ REJALASHİRİSH
TEXNİK TALABLARNİ SHAKLLANTİRİSH
Обработка (ввод модификация и удаление) данных Выполнение поиска по клиентам.
по отделениям.
Выполнение поиска по осмотру недвижимости.
Обработка (ввод, модификация и удаление) данных
Выполнение поиска по договорам об аренде.
по персоналу.
Обработка (ввод, модификация и удаление) данных Выполнение поиска по объявлениям в газетах.
Контрол состояния дел по объектам недвижимости,
по объектам недвижимости, сдаваемых в аренду.
сдаваемым в аренду. Контрол состояния дел по
Обработка (ввод, модификация и удалений данных
клиентам, желающим арендоват недвижимост ,
по владелцам недвижимости. Обработка (ввод,
контролсостойния дел по договорам об аренде.
модификация и удаление) данных по клиентам,
Обработка (ввод, модификация и удаление) данных Формирование отчетов по отделениям.
по осмотру недвижимости. Обработка (ввод,
Формирование отчетов по персоналу.
модификация и удаление) данных по договорам об
Формирование отчетов по объектам недвижимости,
аренде. Обработка (ввод, модификация и удаление)
сдаваемым в аренду. Формирование отчетов по
данных по объявлениям в газетах.
владелцам недвижимости.
Выполнение поиска по отделениям.
Формирование отчетов по клиентам, формирование
Выполнение поиска по персоналу.
Выполнение поиска по объектам недвижимости,
сдаваемым в аренду.
Выполнение поиска по владелцам недвижимости.
отчетов по осмотру недвижимости.
Формирование отчетов по договорам об аренде.
Формирование отчетов по объявлениям в газетах.

16.

4. TİZİM TALABLARİNİ ANİQLASH
Tizim talablarini aniqlash. ma'lumotlar bazasi ilovalarining
masalalari va amallar diapazonini, foydalanuvchilari va
qo'llanilish sohasini aniqlash.
Ma'lumotlar bazasi ilovalarini loyixalashga kirishishdan oldin
tizimning masalalarini aniqlash va ilovalarning tashkilot axborot
tizimining boshqa qismlari bilan aloqalaini o'rnatish muxim. bu
masalalar faqat joriy foydalanuvchilar ishi va tizimni qo'llanish
soxasini inobatga olishi bilan birga kelajakdagi o'zgarishlarni ham
nazarda tuishi kerak. navbatdagi slaydda DreamHome o'quv
loyixasi ma bazasi ilovalarining masalalar tarkibi va qo'llanish
soxalarini aniqlovchi sxema. ma'lumotlar bazasi ilovalarini
qo'llanish soxasi bilan birga asosiy foydalanuvchilar tasavvurlarini
aniqlash lozim.

17.

4. TİZİM TALABLARİNİ ANİQLASH
DreamHome rieltorlik kompaniyasi ma'lumotlar bazasi ilovalar
tizimini masalalari

18.

4. TİZİM TALABLARİNİ ANİQLASH
FOYDALANUVCHİLAR TASAVVURLARİ
Foydalanuvchilar
tasavvurlari.
aniq
kategoriyadagi
foydalanuvchilarning (menedjerlar yoki inspektorlar)va ashkilot
bo'limlarining (maketing bo'limi yoki ta'minot bo'limi)
ma'lumotlar bazasi illovalariga bo'lgan talablarini aniqlash.
Ma'lumotlar
bazasi
ilovalarida
bir
yoki
bir
nechta
foydalanuvchilar asavvurlari ko'rilishi mumkin. foydalanuvchilar
tasavvurlarini aniqlash ma'lumotlar bazasi ilovalarini ishlab
chiqishda muxim tarkibiy qism xisoblanadi. chunki bu yangi ilova
talablarini
ishlab
chiqishda
xech
bir
kategoriyadagi
foydalanuvchilar
tasavvurlarini
istisno
qilinmasligini
kafolatlaydi. Foydalanuvchilar tasavvurlari ayniqsa nisbatan
murakkab ma'lumotlar bazasi ilovalarni ishlab chiqishda qulaylik
yaratadi, chunki ma'lumotlar bazasiga bo'lgan barcha talablar
to'plamini oson taxlil etiladigan guruxlarga ajratadi.

19.

4. OPREDELENİE TREBOVANİY K SİSTEME
POLZOVATELSKOE PREDSTAVLENİE.
Ixtiyoriy bir foydalanuvchilar tasavvurlari ma'lumotlar bazasiga
bo'lgan talablarni aniqlaydi. foydalanuvchi tasavvuri talabi faqat joriy
tasavvurga tegishli bo'lishi yoki boshqa tasavvurlar talablari bilan mos
kelishi mumkin.

20.

5. FOYDALANUVCHİLAR TALABLARİNİ YİG'İSH VA
TAXLİLİ
PREDMET SOHASİ HAQİDA FAKTLARNİ YİG'İSH USULLARİ
Tashkilotning yaratilayogan ma'lumotlar bazasi yordamida qo'llab
quvvatlanadigan qismi haqidagi ma'lumotlarni yig'ish va taxlil
etish jarayoni bo'lib, bu ma'lumotlar har bir foydalanuvchining
tizimga bo'lgan talablarini aniqlashga xizmat qiladi.
Ma'lumotlarni yig'ishni ko'pgina usullari mavjud bo'lib, ular
umumiy xolda faktlarrni yig'ish metodlari deb ataladi:
Xujjatlarni o'rganish;
Suhbatlashish;
Tashkilot faoliyatini kuzatish;
Tadqiqot o'tkazish;
Anketa o'tkazish.

21.

5. FOYDALANUVCHİLAR TALABLARİNİ YİG'İSH
VA TAXLİLİ
Bir nechta foydalanuvchilarga ega ma'lumotlar bazasi ilovalariga
bo'lgan talablarni aniqlash uchun quyidagi yondoshuvlardan biri
tanlanadi.
• Markazlashgan yondoshuv. har bir foydalanuvchi tasavvuriga
bo'lgan talab ma'lumotlar bazasining umumiy talablar to'plamiga
birlashtiriladi.
Tasavvurlarni
integratsiyalash
metodi.
har
bir
foydalanuvchi tasavvuriga mos talablar alohida ma'lumotlar
modelini qurish uchun qo'llaniladi. ma'lumotlar bazasini loyixalash
davomida bu ma'lumotlar modellari birlashtiriladi.
• Ikkala yondoshuv birgalikda qo'llaniladi.

22.

5. FOYDALANUVCHİLAR TALABLARİNİ YİG'İSH
VA TAXLİLİ
1-3 foydalanuvchilar tasavvurlarini boshqarishning marazlashgan
yondoshuviga misol. har bir foydalanuvchi tasavvuriga bo'lgan
talab ma'lumotlar bazasining umumiy talablar to'plamiga
birlashtiriladi.

23.

5. Ko`p sonli foydalanuvchilar tasavvurlarini
(ammallarini) markazlashtirish.

24.

5. FOYDALANUVCHİLAR TALABLARİNİ YİG'İSH
VA TAXLİLİ
Foydalanuvchilar tasavvurlarini integratsiyalash metodiga misol.
har bir foydalanuvchi tasavvuriga mos talablar alohida
ma'lumotlar modelini qurish uchun qo'llaniladi.

25.

5. foydalanuvchilar tasavvurlarini integratsiyalash
metodiga misol

26.

6. MB Nİ LOYİHALASH JARAYONİ
Ma'lumotlar
bazasini loyixalash. tashkilot
faoliyatini qo'llab quvvatlovchi va qo'yilgan
maqsadlarni amalga oshirishga imkoniyat
yaratuvchi ma'lumotlar bazasini loyixalash
jarayoni.
Ma'lumotlar bazasini lloyixalash yondoshuvlari.
ma'lumotlar
bazasini
loyixalashning
2
ta
yondoshuvi mavjud quyidan yuqoriga (bottomup) va yuqoridan quyiga (top-down).

27.

6. MB Nİ LOYİHALASH JARAYONİ
Quyidan yuqoriga (bottom-up) yondoshuvi
Quyidan
yuqoriga
(bottom-up)
yondoshuvda
ish
artibutlarning (ya'ni, mohiyat va aloqalarning xossalari) eng quyi
darajasidan boshlanadi. ular orasidagi mavjud aloqalarni taxlil
etish asosida munosabat tiplarini va ular orasidagi aloqalarni
tasvirlovchi
munosabatlarga
(jadvallarga)
guruxlanadi.
normallashtirish – quyidan yuqoriga yondoshuv variantlaridan
biridir. unda talab etilgan atributlarni identifikatsiyalash va
ulardan navbati bilan atributlar orasidagi funktsional
bog'lanishlarga
asoslangan
normallashtirilgan
jadvallar
yaratiladi.
Quyidan yuqoriga yondoshuvi ko'proq atributlar soni nisbatan
kam bo'lgan oddiy ma'lumotlar bazasini loyixasini uchun qulay.

28.

6. MB Nİ LOYİHALASH JARAYONİ
Yuqoridan quyiga (top-down) yondoshuvi.
Bu yondoshuv yuqori darajadagi bir qator mohiyat va
aloqalarning
ma'lumotlar
modelini
qurishdan
boshlanadi va keyin ish quyi darajadagi mohiyatlar,
aloqa va ularning atributlarini aniqlashtirish shaklida
davom etadi. yuqoridan quyiga yondoshuvi «mohiyataloqa» kontseptsiyasiga mos keladi. bunda dastlab ish
muxim bo'lgan mohiyatlar va ular orasidagi aloqalarni
aniqlashdan
boshlanadi.
keyin
mohiyatlarni
atributlari aniqlanadi.

29.

6. MB Nİ LOYİXALASH JARAYONİ
MB ni loyixalash jarayoniga quyidagi bosqichlar kiradi:
1. Kontseptual (infologik) loyixalash.
1.
Axborot tizimi faoliyatini tashkil qiluvchi operatsion
xolat talablari aniqlanadi.
2.
Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimini (MBBT) va
boshqa instrumental dasturiy vositalarni tanlash.
2. MB ni mantiqiy (datalogik) loyixalash.
3. MB ni fizik loyixalash.

30.

6. MB Nİ LOYİXALASH JARAYONİ
Kontseptual
(infologik)
loyixalash.
tashkilotda
ishlatiladigan ma'lumotlarni fizik tasvirlash jixatlariga bog'liq
bo'lmagan xolda modeli quriladi. infologik loyixalashning
asosiy vazifasi predmet sohasini aniqlash va MB ning bo'lguchi
foydalanuvchilari nazaridagi qarashlarini, ya'ni predmet
soxasining infologik modelini yaratishdan iborat.
Kontseptual loyixalash – tashkilotda ishlatiladigan barcha
ma'lumotlarning modelini konstruktsiyalash. bunda MB ni
yaratishning quyidagi jixatlari e'tiborga olinmaydi: MBBT,
amaliy dasturla, dasturlash tillari, apparat platformasi va
boshqalar. foydalanuvchilar talablari asosida quriladi.

31.

6. MB Nİ LOYİXALASH JARAYONİ
Predmet sohasini infologik loyixalashning asosiy
yondoshuvlari:
MB ni loyihalashga funktsional yondoshuv.
MB ni loyihalashga predmetli yondoshuv.
«Mohiyat-aloqa» metodi yordamida loyihalash.

32.

6. MB Nİ LOYİXALASH JARAYONİ
Ma'lumotlar bazasini mantiqiy loyixalash. ma'lumotlarni
tashkil etishni tanlangan modeli asosida mantiqiy model qurish.
bunda MBBT tipi va amalga oshirishning fizik jixatlari inobatga
olinmaydi.
Oldingi bosqichda yaratilgan ma'lumotlarning kontseptual
modeli
ma'lumotlarning
mantiqiy
modeliga
o'giriladi.
ma'lumotlarning mantiqiy modeli qurishda tanlangan MBBTda
ma'lumotlarni tashkil etish xususiyatlari inobatga olinadi (masalan,
relyatsion model). ya'ni bu bosqichda qanday MBBT qo'llanilishi
ma'lum bo'lishi kerak: relyatsion, ierarxik, tarmoqli yoki ob'ektga
mo'ljallangan.
Ma'lumotlarning mantiqiy modelni yaratishda u doimo
foydalanuvchilar talablariga mosligi tekshirilib boriladi. mantiqiy
modelni to'g'riligini tekshirish uchun normallashtirish metodi
qo'llaniladi. foydalanuvchi tranzaktsiyalarini bajarish imkoniyati
mavjudligi tekshiriladi. yaratilgan mantiqiy model fizik loyixalash
uchun manba vazifasini bajaradi.

33.

6. MB Nİ LOYİXALASH JARAYONİ
Ma'lumotlar bazasini fizik loyixalash. xotira qurilmalarida
ma'lumotlar bazasini yaratishning tavsiflarini tayyorlash
jarayoni: bu bosqichda asosiy munosabatlar, ma'lumotlarga qulay
murojatni ta'minlash uchun fayllar va indekslarni tashkil etilishi,
butunlik cheklovi va ximoya vositalari ko'rib chiqiladi.

34.

6. MA'LUMOTLARNİ MODELLARSHTİRİSH BOSQİCHLARİ VA
ANSI-SPARC ARXİTEKTURASİNİ ELEMENTLARİNİ MOS
KELİSHİ

35.

7. MBBT Nİ VA BOSHQA DASTURİY
VOSİTALARNİ TANLASH
1.
2.
3.
4.
MBBT ni tanlash protsedurasi bosqichlari
Predmet soxasini aniqlash
Tanlanadigan MBBT maxsulotlari sonini 2 yoki 3 gacha kamaytirish
MBBT larni baxolash
Asosli tanlovni o'tkazish va xisobotni tayyorlash
ishlab chiqiuvchilar quyidagi omillar asosida amalga oshiradi:
MBBT qo'llab quvvatlaydigan ma'lumotlar modeli tipi, uning
qaralayotgan predmet soxasi talablarini qanoatlantirish imkoniyati
va mosligi;
MBBTning unumdorlik xarakteristkalari;
AT ni kelajakda rivojlantirish uchun MBBT da funktsional
imkoniyatlarining mavjudligi;
MBB
tizimida
ma'lumotlarni
administra-tsiyalash
uchun
instrumentlar bilan ta'minlanganligi;
MBBT ni ishlatishga qulayligi va ishonchliligi;
MBBT va qo'shimcha dasturiy vositalarning narxi.

36.

8. MA'LUMOTLAR BAZASİ TİZİMİNİ İSHLAB CHİQİSHNİNG
HAYOT TSİKLİ BOSQİCHLARİ. (DAVOMİ)
Ilovalarni loyixalash
– tranzaktsiyalarni loyixalash
tranzaktsiya. ma'lumotlar bazasiga murojaat vakolati bo'lgan
bitta foydalanuvchi (yoki amaliy dastur) tomonidan bajariladigan
bir yoki bir nechta amallar ketma-ketiligi.
Foydalanuvchi ilovalarini protoptiplash
Prototip — bu ishchi model bo'lib, u faqat talab etilgan
Funktsiyalarni bir qisminiga bajaradi va tayyor tizimdagi to'liq
funktsiyalarini bajarish xususiyatlariga ega bo'lmaydi.
• MB va ilovalarni yaratish
• Ma'lumotlarni o'zirish va yuklash
• Testlash
• Ekspluatatsiya va qo'llab quvvatlash

37.

9. MA'LUMOTLARNİ ADMİNİSTRATSİYALASH VA
MA'LUMOTLAR BAZASİNİ ADMİNİSTRATSİYALASH
Ma'lumotlarni administratsiyalash – axborot resurslarini boshqarish,
ma'lumotlar bazasini rejalashtirish, standartlarni ishlab chiqish va
qo'llash, cheklanishlanishlarni aniqlash, hamda ma'lumotlar bazasini
kontseptual va mantiqiy loyixalash
Echadigan masalalari:
• ishlab chiqishning ma'qul instrumentlarini tanlash.
• axborot tizimini qurishning korporotiv strategiyalarini ishlab chiqshda ko'maklashish,
axborot texnologiyalarini va biznes-strategiyalarni rivojlantirish.
• loyixani amalga oshirish mumkinligini dastlabki baxolash va ma'lumotlar bazasini
yaratish jarayonini rejalashtirish.
• ma'lumotlarning korporativ modelini ishlab chiqish.
• foydalaniladigan ma'lumotlarga bo'lgan tashkilot talablarini aniqlash.
• ma'lumotlarni yig'ish standartlarini aniqlash va ularni tasvirlash formatlarini
tanlash.
• ma'lumotlar o'lchami va uning oshish extimolligini baholash.
• ma'lumotlarni ishlatish usullari va intensivligini aniqlash
• ma'lumotlar bazasini kontseptual va mantiqiy loyixalash

38.

9. MA'LUMOTLARNİ ADMİNİSTRATSİYALASH VA
MA'LUMOTLAR BAZASİNİ ADMİNİSTRATSİYALASH
Echadigan masalalari (davomi):
• tashkilotning normativ huquqiy me'yorlari asosida ma'lumotlarga murojaat
qoidalarini va xavfsizlik choralarini aniqlash.
• yaratilayotgan ilovalarnin mavjud barcha talablarga mosligini ta'minlash uchun MB
administratori va ilovalar ishlab chiqaruvchilar muloqatda bo'lish.
• foydalanuvchilarni o'qitish — ma'lumotlarni qayta ishlash standartlarini va yuridik
javobgarlik masalalarini o'rgatish.
• biznes-jarayonlarini rivojlanishiga mos xolda axborot tizimi va texnologiyalari
muntazam modernizatsiyalash.
• talab etilgan barcha xujjatlarning to'liqligini ta'minlash, jumladan, korporativ model,
standartlar, cheklanishlar, protseduralar, ma'lumotlar lug'atidan foydalanishish,
foydalanuvchilar ishini boshqarish.
• tashkilotdagi ma'lumotlar lug'atini qo'llab quvvatlash.
• yangi talablar, hamda ma'lumotlarga murojat va unumdorlik bilan bog'liq
muammolarni echish uchun foydalanuvchilar bilan muloqatda bo'lish.
• ximoya qoidalarini ishlab chiqish.

39.

9. MA'LUMOTLARNİ ADMİNİSTRATSİYALASH VA
MA'LUMOTLAR BAZASİNİ ADMİNİSTRATSİYALASH
Ma'lumotlar bazasini administratsiyalash – ma'lumotlar bazasi
ilovalarini fizik jixatdan amalga oshirilishini boshqaradi: ma'lumotlar
bazasini fizik loyixalash va uni amalga oshirish, ma'lumotlar butunligi va
ximoyasini tashkil etish, tizimning joriy unumdorligin kuzatish, zarur
bo'lganda ma'lumotlar bazasini qayta tashkil etish. ma'lumotlar bazasi
administratori texnik faoliyat bo'lib, undan biror MBBT va operatsion
tizimni chuqur bilishi talab etiladi.
Echadigan masalalari:
• MBBT ni tanlash va baholash.
• ma'lumotlar bazasini fizikloyixalash.
• tanlangan MBBT muxitida ma'lumotlar bazasining fizik loyixasini amalga oshirish.
• ma'lumotlar ximoyasi va butunligini qo'llab quvvatlashning talablarini aniqlash.

40.

9. MA'LUMOTLARNİ ADMİNİSTRATSİYALASH VA
MA'LUMOTLAR BAZASİNİ ADMİNİSTRATSİYALASH
Echadigan masalalari (davomi):
• ma'lumotlar bazasi ilovalarini yaratuvchilari bilan muloqatda bo'lish.
• testlash strategiyasini ishlab chiqish.
• foydalanuvchilarni o'qitish.
• tayyor bo'lgan ma'lumotlar bazasi ilovalarini ekspluatatsiyaga berish
uchun javobgarlik.
• tizimning joriy unumdorligi nazorati va ma'lumotlar bazasini rostlash.
• muntazam zaxira nusxalash.
• qayta tiklashning talab etilgan mexanizmlari va protseduralarini ishlab
chiqish.
• qo'llaniladigan xujjatlarning, jumladan tashkilot ichida yaratilgan
xujjatlar to'liqligini a'minlash.
• qo'llaniladigan dastur va apparat ta'minoti aktualligini ta'minlash, zarur
bo'lganda yangilash paketlarini buyurtma qilish va o'rnatish.

41.

9. MA'LUMOTLARNİ ADMİNİSTRATSİYALASH VA MA'LUMOTLAR
BAZASİNİ ADMİNİSTRATSİYALASH
ma'lumotlar va ma'lumotlar bazasi administratori vazifalarini
solishtirish
ma'lumotlar administratori
ma'lumotlar bazasi administratori
• tashkilotning axborot tizimini strategik • yangi MBBT larni baxolash
rejalashtirishda ishtirok etadi
• uzoq muddatli maqsadlarni aniqlaydi
• maqsadlarga erishish rejalarini bajaradi
• standartlar, qoidalar va protseduralarni tadbiq • standartlar, qoidalar va protseduralarni tadbiq
qilish
qilish
• ma'lumotlarga bo'lgan talablarni aniqlash
• ma'lumotlarga bo'lgan talablarni amalga
oshirish
• ma'lumotlar bazasini kontseptual va mantiqiy • ma'lumotlar bazasini mantiqiy va fizik
loyixalashni bajarish
loyixalashni bajarish
• ma'lumotlarning korporativ modelini ishlab • ma'lumotlar bazasining fizik loyixasini
chiqish va qo'llab quvvatlash
amalga oshirish
• tizimni ishlab chiqishni koordinatsiyalash • ma'lumotlar bazasini joriy nazorat etish va
(boshqarish)
boshqarish
• boshqaruv yo'nalishidagi faoliyat
• texnik yo'nalishdagi faoliyat
• ma'lumotlar
administratorining
ishi • ma'lumotlar bazasi administratorining ishi
tanlanadigan MBBT ga bog'liqmas
tanlanadigan MBBT ga va uning tipiga bog'liq

42.

MUSTAQİL O'QİSH UCHUN
1. Конноли Томас, Каролин Бегг. Базы данных.
проектирование, реализация и сопровождение. теория и
практика. 3-издание - м.
глава 9. Планирование, проектирование и администрирование
базы данных. 331-366 страницы
глава 10. Методики сбора фактов 367-396- страницы.

43.

NAZORAT SAVOLLARİ
1. MB ni loyixalash bosqichini opishite protsess
etish yonddoshuvlari?
proektirovanie bd.
10. Ma'lumotlar
bazasini
2. Ma'lumotlar bazasi qanday
qanoatlantirish kerak?
talabalarni
loyixalashga
yondoshuvlar.
11. Ma'lumotlar bazasini loyixalashning 3 ta
3. MB ni loyixalashning hayot tsikli qanday
bosqichi.
bosqichlardan tashkil topgan? bosqichlar12. MB
ni
kontseptual
(infologicheskoe)
sxemasini kelitirng.
loyixalash. predmet soxasini kontseptual
4. MB ni loyixalashning hayot tsiklining har bir
bosqichini qisqacha ta'riflang.
5. Ma'lumotlar
bazasini
rejalashtiring.
ishlab
(infologicheskoe)
yondoshuvlari.
loyixalashning
asosiy
chiqishni13. MB ni mantiqiy (datalogik) loyixalash.
14. MB ni fizik loyixalash.
6. Ma'lumotlar bazasi loyixasi uchun texnik15. MBBT ni tanlashning asosiy bosqichlarini
topshiriq va texnik talablar qanday tuziladi.
keltiring va «optimal» MBBT ni tanlashning
ularning tarkibi.
tipik yondoshuvini ta'riflang.
7. Ma'lumotlar bazasi ilovalarini yaratishdagi16. Ma'lumotlarni va ma'lumotlar bazasini
foydalanuvchilar
tasavvurlari
nima
administratsiyalashning
maqsad
va
maqsadda qo'llaniladi?
vazifalarini tushuntiring?
8. Ma'lumotlar bazasi ilovalarini yaratishda
foydalanuvchilar talablarini yig'ish va taxlil
etish maqsadlari?
9. Ma'lumotlar bazasi ilovalarini yaratishda
foydalanuvchilar talablarini yig'ish va taxlil