Ma’lumotlar bazasi modellari. Mohiyat-aloga modeli. Mavzu-3

1.

30.01.2023
REJA
1.Ma’lumot modeli tushunchasi.
2.Ierarxik (shajara) ma’lumot modeli.
3.Tarmoqli ma’lumot modeli.
4.Mohiyat-aloqa modeli

2. Ma’lumot modeli tushunchasi.

30.01.2023
Ma’lumot modeli tushunchasi.
Zamonaviy MBBT lari datalogik bosqichda xilma–xil
ma`lumotlar bazasi bilan ishlashni ta’minlaydi. Hozirgi kunda
eng ko‘p o‘rganilgan va keng ishlatiladigan ma’lumot modellari
mavjud. Ma’lumot modeli bu ma`lumotlar bazasini ma’lumot
elementlari to‘plami orasidagi bog‘lanish strukturalarini
tasvirlovchi umumiy sxemadir. Ma’lumot modelini 3 ta kerakli
komponentasi mavjud:
1. Mavjud bo‘lgan ma’lumot strukturalarini aniqlash vositalari
majmuasi;
2. Ma’lumotlarni qidirish va takomillashtirish uchun MB
xolatiga qo‘llaniladigan amallar to‘plami.
3. Oshkor holda MB holatini aniqlovchi va bir butunligini
ta’minlovchi vositalar to‘plami.

3. Hozirgi kunda ma`lumotlar bazasida 3 ta ma’lumot modeli ko‘p ishlatiladi:

30.01.2023
Hozirgi kunda ma`lumotlar bazasida 3 ta
ma’lumot modeli ko‘p ishlatiladi:
Ma`lumotlar bazasi modellari
Asosiy modellar
Ierarxik
Tarmoqli
Relyatsion

4. Ierarxik modellar.

30.01.2023
Ierarxik modellar.
Ierarxik modellarda yozuvlar daraxtsimon strukturali
ko‘rinishda bo‘ladi. MBBTlardan ba’zi birlari faqat ierarxik
tuzilishga ega bo‘lganlari bilan ishlatiladi. Ierarxik tuzilishli
ma’lumotlar sodda yaratiladi. Bu ko‘pincha tadbiqlarda qulay,
lekin ma’lumotlarni ko‘plari daraxtsimon strukturali bog‘lanish
tabiatiga ega emas.
Ierarxik modelda ma`lumotlar strukturasi daraxtsimon formada
bo`ladi.
Eng yuqori satxda bitta ob`yekt bo`lib u ildiz deb nomlanadi.
Ushbu ob`yekt ikkinchi satx ob`yektlari bilan bog`lanadi.
Ikkinchi satx ob`yektlari faqat uchinchi satx ob`yektlari bilan
bog`lanadi

5.

30.01.2023

6.

30.01.2023
Tarmoq ma’lumotlar modeli
Agar munosabatdagi joriy element bir necha berilgan
elementga ega bo`lsa, bunday bog`lanishlarni ierarxik
strukturalar bilan tavsiflab bo`lmaydi.
Bunday tuzilmalar tarmoqli graflar bilan tavsiflanadi.
Tarmoqli strukturalarda element ixtiyoriy boshqa element
bilan boglanishi mumkin. Ya’ni, tarmoqli bir necha kichkina
ob’ektlardan to`plangan yirik ob’ekt deb qarash mumkin.
Ushbu
chizmada
boglanishlarni
tarmoqli
modelda
tasvirlanishi keltirilgan.

7.

30.01.2023
Tarmokli MB turida ma’lumotlar bilan kuyidagi ishlarni
bajarish mumkin.
MB yozuvlarini qidirish
Yangi yozuvni yaratish
Joriy yozuvni olib tashlash
Joriy yozuvni tiklash
Yozuvni bog`lanishga qo`shish
Yozuvni boglanishdan olib tashlash
Bog`lanishlarni o`zgartirish

8.

30.01.2023
PS – predmet soha;
ILM – infologik model;
DLM – datalogik model;
MFM – ma’lumotlarni fizik modeli;
AT – axborot tizimi;

9.

30.01.2023
Infologik model diagrammasini qurish
Bu shakl yordamida diagramma ob`yektlari belgilanadi.
ob’ekt atributlari belgilanadi. Ular ob’ektlar bilan
yo‘nalishsiz chiziqlar yordamida birlashtiriladi.
ob’ektlar orasidagi aloqalarni belgilanadi.
A va B ob`yektlar orasida 1:1 bog‘lanish bo‘lsa
yo‘nalishsiz chiziq bilan bog‘lanadi.
<<
> (М:1) bog`lanishlarni ko`rsatish uchun ishlatiladi.
<
>> 1 : M (birga ko`p) bog`lanishlarni ifodalaydi.
<<
A va B ob’ektlar o‘rtasida M: N bo‘lsa ularni ulovchi
>>
chiziq orqali bog‘lanadi.

10.

30.01.2023
Ульман –Чен диаграммаси

11.

Nazorat savollari
Ma’lumot baza modeli nima
Ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli va uning
asosiy xarakteristikalari
Tarmoqli model ma’lumot va uning asosiy
xarakteristikalari
Mashqlar.
Ierarxik modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing.
Tarmoqli modelga misol ketiring va uni sxemasini
chizing.
Berilgan ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli
jadval ko‘rinishda tasvirlang