Ta'lim sifatini baholash bo‘yicha PISA, PIRLS, TIMSS xalqaro tadqiqotlari

1.

А.АВЛОНИЙ НОМИДАГИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ МУАММОЛАРИНИ ЎРГАНИШ ВА
ИСТИҚБОЛЛАРИНИ БЕЛГИЛАШ ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ
TA'LIM SIFATINI BAHOLASH BO‘YICHA
PISA, PIRLS, TIMSS XALQARO TADQIQOTLARI
dotsent Ergasheva Malohat
Tursunovna

2.

15 yoshli o‘quvchilarning maktabda egallagan
bilim, ko‘nikma va malakalarini hayotiy
muammoli vaziyatlarni hal qilishda qo‘llay
olishlari, ya’ni kompetensiyalarini baholaydi.
IHTT ga
a’zo davlatlar
IHTT ga hamkor davlatlar
79 ishtirokchi mamlakatlar va iqtisodiyotlar; 600 000 nafar o‘quvchi

3.

PIRLS - boshlang‘ich 4-sinf
o‘quvchilarining matnni o‘qish va
tushunish darajasini baholaydi

4.

TIMSS - 4 va 8-sinf
o‘quvchilarining matematika va
tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan
o‘zlashtirish darajasini
baholaydi

5.

XALQARO TADQIQOTLARDA
ISHTIROKCHILAR
FAN METODISTLARI, INSPEKTORMETODISTLAR
МАLAKA
OSHIRISH TIZIMI
МАКТАB
RAHBARIYATI
FAN
O‘QITUVCHILAR
I ОTAОNALAR
O‘QUVCHI

6.

Tabiiy fanlar bo‘yicha
savodxonlik deganda
shaxsning tabiiy fanlarga oid
g‘oyalarni bilishi, faol
fuqaro sifatida tabiiy fanlar
bilan bog‘liq muammolarni
hal qila olishi tushuniladi.
Tabiiy fanlar bo‘yicha
savodxon bo‘lgan shaxs
tabiiy fanlar va
texnologiyalarga oid
muammolarni ilmiy
dalillarga asoslangan
holda muhokama qilishda
ishtirok eta oladi.

7.

ILMIY BILISH TURI (BILIM)
Fanning
mazmuniga oid
bilimlar
fandagi asosiy
tushunchalar,
nazariyalar,
qonuniyatlar
01
Metodologik
bilimlar
ilmiy tadqiqot
metodlari va tadqiqot
jarayonlari
02
Episte
mik
biliml
ar
04
ilmiy tadqiqot metodlarining
imkoniyatlari va
tadqiqotlarning ahamiyati

8.

TABIIY FANLAR BO‘YIChA SAVODXONLIK
KOMPETENSIYALARI
Hodisalarni
ilmiy
jihatdan
tushuntirish
01
Ilmiy
tadqiqotlarni
loyihalash va
baholash
02
Ma'lumotlar
va dalillarni
ilmiy talqin
qilish
03

9.

Tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik modeli
Munosabat 03
Bilimlar
Kontekst 01
02
04 Tabiiy fanlar
bo‘yicha
savodxonl
ik
kompetensi
yalari

10.

Tabiiy-ilmiy savodxonlik kompetensiyalari
Hodisalarni ilmiy
jihatdan tushuntirish
tabiiy yo‘nalishdagi
fanlardan tegishli
bilimlarni yodga olish va
ulardan foydalanish;
izohlovchi modellar va
tasvirlarni anglash, yaratish
va ulardan foydalanish;
tegishli prognozlar qilish va
asoslash;
izohlovchi farazlarni taklif
etish.
Ilmiy tadqiqotlarni
loyihalash va baholash
berilgan ilmiy tadqiqotda
o‘rganilayotgan muammoni
aniqlash;
ilmiy tadqiq etilishi mumkin
bo‘lgan savollarni farqlash;
berilgan muammoni ilmiy
tadqiq etish usulini taklif etish;
berilgan muammoni ilmiy
tadqiq etish usullarini
baholash;
maʼlumotlarning obʼyektivligi
va ishonchliligini taʼminlashda
olimlar tomonidan
qo‘llaniladigan usullarni
tavsiflash va baholash.
Ma’lumotlar va dalillarni
ilmiy talqin qilish
maʼlum bir ko‘rinishdagi
maʼlumotlarni boshqa
ko‘rinishda ifodalash;
maʼlumotlarni tahlil va talqin
qilish hamda tegishli xulosalar
chiqarish;
ilmiy adabiyotlardan olingan
matnlardagi faraz, dalil va
xulosalarni aniqlash;
ilmiy dalil va nazariyalarga
asoslangan mulohazalarni
ilmiy bo‘lmagan boshqa
qarashlardan farqlay olish;
turli manbalar (masalan,
gazeta, jurnal, Internet)dan
olingan ilmiy mulohaza va
dalillarni baholash.

11.

PISA topshiriqlari - tadqiqotning baholash vositasi
Topshiriqning har bir savoli quyidagi toifalar bo‘yicha
tasniflanadi:
Kompetensiya
Bilim – Sistema
fizik
biologik
Yer va fazo
Kontekst
Kognitiv daraja
Savol formati

12.

Mazmun sohasi
Fizik
sistemalar
Yer
va fazo
sistemalari
Tirik
sistemalar

13.

KONTEKSTLAR
Shaxsiy
Mahalliy / milliy
Global

14.

KOGNITIV
(topshiriqning qiyinchilik darajasi, bilish
DARAJALAR
darajasi)
Kognitiv darajalar
quyidagicha
farqlanadi
Yuqori
O‘rta
Ўр
Quyi
Quyi. Bir bosqichli
amallarni bajarish,
masalan, dalillar,
terminlar,
tamoyillar yoki
tushunchalarni
anglash
O‘rta. Hodisalarni
tavsiflash va
tushuntirishda ma'lum
bilimlardan foydalana
olish va qiyoslay olish,
ikki yoki undan ortiq
bosqichli faoliyatni
talab qiladigan tegishli
amallarni tanlay olish
Yuqori. Murakkab
ma'lumotlarni tahlil
qila olish, dalillarni
umumlashtra olish,
xulosalarni asoslash,
muammoni hal qilish
uchun reja ishlab
chiqish

15.

16.

Daraja
Chegara ball
6
708
5
633
4
559
3
484
2
410
1a
335
1b
261
6-darajada o‘quvchilar fizika, hayot, Yer va fazo sohasidagi bir-biri bilan bog'liq ilmiy g'oyalar va tushunchalarga
tayangan holda notanish tabiiy hodisa-jarayonlarni izohlovchi farazlarni taqdim etish yoki prognoz qilish uchun fanning
mazmuniga oid, metodologik va epistemik bilimlardan foydalanishlari mumkin. Ma'lumotlar va dalillarni izohlashda ular
mavzuga tegishli va tegishli bo‘lmagan ma'lumotlarni ajrata oladilar va maktab o'quv dasturidan tashqarida egallagan
bilimlariga tayanishlari mumkin. Ular ilmiy dalil va nazariyalarga asoslangan ma’lumotlarni boshqalaridan ajrata olishdi.
6-darajaga erishgan o‘quvchilar tadqiqotlar, kompyuter simulyatsiyalari va murakkab tajribalar o‘tkazishning muqobil
yo‘llariga baho bera olishadi hamda o‘z qarorlarni asoslay olishadi.
5-darajada o‘quvchilar ko‘pgina sabab-oqibat aloqalarni o'z ichiga olgan hodisa-jarayonlarni izohlashda abstrakt ilmiy
g'oyalar yoki tushunchalardan foydalanishlari mumkin. Ular tajribalarning muqobil loyihalarini baholashda murakkabroq
epistemik bilimlardan foydalana olishadi hamda o‘z tanlovlarini asoslay olishadi, ma’lumotlarni talqin qilish yoki
prognoz qilish uchun nazariy bilimlarni qo‘llay olishadi. 5-darajada o‘quvchilar berilgan savolni ilmiy tadqiq etish
usullarini baholay olishadi va ma'lumotlar to'plamini talqin qilishda cheklovlar, jumladan, manbalar va ilmiy
ma'lumotlardagi noaniqlikning ta'sirini aniqlay oladilar.
4-darajada o‘quvchilar o‘zlariga tanish bo‘lmagan yoki yetarlicha murakkab bo‘lgan hodisa-jarayonlarni izohlash uchun
fanning mazmuniga oid murakkabroq yoki abstrakt bilimlardan foydalana olishadi. Ular cheklangan kontekstda ikki yoki
undan ko'p mustaqil o'zgaruvchili tajribalarni o'tkazishlari mumkin. Ular metodologik va epistemik bilimlarga asoslanib,
tajriba loyihasini asoslay oladilar. 4-daraja o‘quvchilar o'rtacha qiyinlikdagi ma'lumotlar to'plami yoki unchalik tanish
bo'lmagan kontekstdan olingan ma'lumotlarni talqin qila olishadi, ushbu ma'lumotlar tahliliga asoslangan holda tegishli
xulosalar chiqara olishadi hamda o‘z tanlovlarini asoslay olishadi.
3-darada o‘quvchilar tanish hodisa-jarayonlarning izohini aniqlash yoki izoh berish uchun o‘rtacha murakkablikdagi
fanning mazmuniga oid bilimlardan foydalanishlari mumkin. Ular unchalik tanish bo‘lmagan yoki murakkabroq
vaziyatlarda tegishli yordam yoki belgi-ishoralarga asoslangan holda izoh berishlari mumkin. Ular cheklangan
kontekstda oddiy tajriba o'tkazish uchun metodologik yoki epistemik bilimlarlaridan foydalanishlari mumkin. 3-darajada
o‘quvchilar ilmiy va ilmiy bo'lmagan savollarni farqlay oladilar va ilmiy fikrni tasdiqlovchi dalillarni aniqlay olishadi.
2-darada o‘quvchilar tabiiy fanlar mazmuniga oid hamda metodologik asosiy va kundalik bilimlardan foydalangan
holda tabiiy fanlarga oid oddiy bilimlar va asosiy metodologik bilimlariga asoslangan holda tegishli ilmiy izohni aniqlay
olishladi, ma’lumotlarni talqin qilishadi, oddiy ilmiy tadqiqotda tadqiq etilayotgan savolni aniqlay olishlari mumkin. Ular
oddiy ma'lumotlar to'plamidan to'g'ri xulosa chiqarish uchun tabiiy fanlarga oid asosiy yoki kundalik bilimlaridan foydala
olishlari mumkin. 2-darajada o‘quvchilar ilmiy jihatdan tadqiq etilishi mumkin bo'lgan savollarni aniqlay olish orqali
epistemik bilimlarini namoyish etishadi.
1a darajada o‘quvchilar oddiy, tabiiy hodisa-jarayonlarning izohlarini bilishadi va aniqlay olishadi. Ko‘rsatmaga
asoslangan holda, ular oldingan loyihalangan, o‘zgaruvchisi ikkitadan ortiq bo‘lmagan ilmiy tadqiqotlarni amalga
oshirishlari mumkin. u
1b darajada o‘quvchilar o‘ziga tanish bo‘lgan yoki oddiy hodisa-jarayonlarning jihatlarini aniqlashda tabiiy fanlardan
egallagan asosiy bilimlaridan foydalana olishadi. Ular keltirilgan ma’lumotlardagi oddiy qonuniyatlarni anglashadi,
tabiiy fanlarga oid atamalarni bilishadi va tajribalarni bajarishda berilgan ko‘rsatmalarga amal qilishlari mumkin.

17.

Savol formati
Bitta to‘g‘ri javob tanlanadigan
Bir nechta to‘g‘ri javob tanlanadigan
“Ha/Yo‘q”
Tanlang
Javobi yoziladigan

18.

Asalari oilasining nobud bo‘lish
sindromi
Savol 1/5
O‘ng tomondagi “Asalari oilalarining
nobud bo‘lish sindromi” ga qarang.
Savolga javob yozing.
Asalarichilik bilan shug‘ullanadigan va
asalarilarni o‘rganadigan odamlar uchun
asalari oilalarining nobud bo‘lish
sindromini tushunishlari muhimdir.
Asalari oilalarining nobud bo‘lish
sindromi asalarilardan boshqa
organizmlarga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Kungaboqar o‘simligi asalarilar hamda
ayrim turdagi qushlar uchun ozuqa
manbaidir. Asalarilar kungaboqarning
nektari bilan oziqlansa, qushlar ularning
urug‘lari bilan oziqlanadi.
Ushbu bog‘liqlikni inobatga olgan holda,
nima sababdan asalarilarning yo‘q bo‘lib
ketishi qushlar populyatsiyasining
kamayishiga olib kelishi mumkin?
ASALARI OILALARINING NOBUB BO‘LISH
SINDROMI
Butun dunyodagi asalari oilalariga xavfli hodisa tahdid
solmoqda. Ushbu hodisa asalari oilalarining nobud bo‘lish
sindromi deb ataladi. Bu hodisa asalarilar o‘z uyalarini tark
etishi bilan ifodalanadi. Uyadan ajralib chiqqan arilar o‘ladi,
shunday qilib, asalari oilalarining nobud bo‘lish sindromi o‘n
milliardlab asalarilarning o‘limiga sababchi bo‘ldi.
Tadqiqotchilarning fikricha, asalari oilalari nobud
bo‘lishining bir nechta sabablari bor.

19.

Topshiriq tasnifi
Savolning tartib
CS600Q01
raqami
Kompetensiya
Hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish
Bilim – Sistema Fanning mazmuniga oid – Tirik
Kontekst
Mahalliy/Milliy – Atrof-muhit
Kognitiv daraja O‘rta
Savol shakli
Javobi yoziladigan – Ekspert tomonidan
kodlanadi

20.

Tabiiy yo‘nalishdagi fanlar mazmuniga oid bilimlar
Fizik sistemalar
(fizika va kimyo)
Moddalarning
tuzilishi
Moddalarning
fizik xossalari
Moddalarning
kimyoviy
xossalari
Harakat va kuch,
masofadan taʼsir
ko‘rsatish
Energiya va
uning
transformatsiyasi
Energiya va
materiyaning
o‘zaro taʼsiri
Tirik sistemalar
(biologiya)
Yer va fazo sistemalari
(geografiya va astronomiya)
Hujayralar
Organizmlarning
tuzilishi
Odamlar (salomatlik,
oziq-ovqat, ovqat hazm
qilish organlar
sistemasi va b.)
Populyatsiyalar (turlar,
evolyutsiya, bioxilmaxillik, genetik
o‘zgarishlar)
Ekosistemalar (oziq
zanjiri, modda va
energiya almashinuvi)
Biosfera
(ekosistemalar-ning
faoliyati, barqarorlik)
Yer qatlamlarining tuzilishi
Energiya
Yerdagi
o‘zgarishlar
Yer tarixi
Yerning koinotdagi o‘rni
Koinot
ko‘lami
va
uning tarixi

21.

Ekstremal kasblar
Topshiriq 4 / 5
bajarilganlik 23% (RTA)
O‘ng tomonda joylashgan
matndan foydalanib, savolga
javob yozing.
Odam chuqurlikdan
yuqoriga ko‘tarilganda uning
qonida kechadigan jarayonlar
hamda gazlangan suv solingan
idish endigina ochilganda
kuzatish oson bo‘lgan
jarayonlar o‘rtasidagi
o‘xshashlik nimada?
Javob:
Kesson kasalligi g‘avvoslarning kasb kasalligi sanaladi. U quyidagi
sabablarga ko‘ra yuzaga keladi.
Yer atmosferasi tarkibida 80 % ga yaqin azot bor. Azot qonda
doimiy ravishda erigan holatda bo‘ladi, ammo hech qanday kimyoviy
reaksiyalarga kirishmaydi. G‘avvos chuqurlikka tushayotganda unga
ta’sir etayotgan yuqori gidrostatik bosim sharoitida u nafas olayotgan
havoning bosimini oshirishga to‘g‘ri keladi. Buning natijasida
g‘avvosning qonida odatdagi sharoitga nisbatan ko‘proq azot eriydi.
Odam yuqoriga tez ko‘tarilganda va u nafas olayotgan gazlar
aralashmasining bosimi tez pasaytirilganda, Kesson kasalligi yuzaga
keladi. Bunda odam qonida gazlangan suv solingan idish endigina
ochilgandagi kabi jarayonlar sodir bo‘ladi.

22.

Tabiiy-ilmiy jihatdan fikrlashni tavsiflovchi savollar
Nima
uchun?
Biz buni
qayerdan
bilamiz?
Qanday
qilib?

23.

Tabiiy-ilmiy savodxonlikni shakllantiruvchi
metodika qanday bo‘lishi zarur?
o‘quvchilarga tizimli ravishda
o‘z bilimlarini yangi, real
vaziyatlarda qo‘llashga imkon o‘quvchilarni savollar
berish, bunday vaziyatlarni
berish va o‘z tadqiqot
hayotdan «olish»
rejasini taklif qilishga
rag‘batlantirish
bajarilgan vazifalar
va yuzaga keladigan
muammolarni
muhokama qilishni
tashkil etish

24.

Singapur ta’lim standartlari
o‘quvchi – tadqiqotchi
o‘qituvchi –
tadqiqotga boshlovchi
axborotning yagona manbayi emas

25.

Kuzatish
Savollar
qo‘yish
Xalqaro mezon bo‘yicha
o‘rtacha ball
Ilmiy tadqiqot
metodlari
Farazlarni
ilgari surish
60
0
553
500
493
560
493
556
493
490
48
0
489
486
484
470
Hodisalarni
ilmiy jihatdan
tushuntirish
Tajriba
o‘tkazish
Ilmiy tadqiqotlarni Ma’lumotlar va
dalillarni ilmiy
loyihalash va
talqin qilish
baholash
Singapur
IHTTga a’zo mamlakatlar
Natijalarni
tahlil qilish
Rossiya Federatsiyasi
Xulosa
chiqarish
Taqdimot
qilish

26.

PISA ga tayyorgarlik ko‘rishda:
2020-2021-o‘quv yilida
maqsadli sinflar:
8-sinf (PISA-2022)
PISA tadqiqotida ba’zi
maktablar ishtirok etadi.
Ammo bu boshqa
sinflarda tabiiy-ilmiy
savodxonlikni
shakllantirmaslik kerak
degani emas!
Barcha maktablarda
tabiiy yo‘nalishdagi
fanlarni o‘qitish
metodikasini
takomillashtirish zarur!

27.

Tabiiy fanlarni
o‘rganishga ijobiy munosabatda bo‘ling!
Yodda tuting:
Qiziquvchan bo‘ling.
Nima uchun shunday
ekanligini aniqlash
uchun savollar bering.
Ijodkor bo‘ling.
Muammoni hal
qilishning yangi
yo‘llarini taklif qiling.
Rostgo‘y bo‘ling.
Kuzatish va natijalarni
o‘zgartirmasdan qayd
eting.
Xolis bo‘ling.
Aniqlaganlaringizni
isbotlash uchun
ma’lumot yoki
dalillarni qidiring.
Mas’uliyatli bo‘ling.
Аtrof-muhit haqida
qayg‘uring.
Qat’iyatli bo‘ling.
Muammoning
yechimini
topmaguncha, uning
ustida ishlang.
Ochiq fikrlaydigan bo‘ling.
Boshqalarning fikrini qabul qiling. Agar biror
narsa siz o‘ylaganingizdan boshqacharoq ekanligi
aniqlansa, o‘z fikringizni o‘zgartirishga tayyor
turing.

28.

XULOSA
Odatda, PISA
topshiriqlari muayyan
o‘quv dasturi yoki
o‘quv dasturining
qaysidir mavzusiga
qat’iy bo‘g‘lanmagan.
PISA ga maqsadli tayyorlashda
PISA ga o‘xshash topshiriqlar ustida
ishlash uchun sinfdan tashqari
mashg‘ulotlar tavsiya etiladi.Bu
funksional savodxonlik bo‘yicha
fanlararo maxsus kurs bo‘lishi ham
mumkin.
O‘qituvchilar o‘quv fanidan
chetga chiqadigan yangi
vaziyatlarni o‘quvchilar bilan
birgalikda ko‘rib chiqishga
“qo‘rqmasliklari” kerak.
Tabiiy yo‘nalishdagi har qanday
fanlardan bo‘ladigan darslarda
o‘quvchilarga o‘z bilimlarini yangi
vaziyatlarda qo‘llash imkoniyatini
beradigan metodikadan
foydalanishdir.

29.

PIRLS xalqaro tadqiqotining
mazmun-mohiyati, topshiriq
namunalari hamda ularni bajarish
yuzasidan tavsiyalar

30.

PIRLS NIMA?
Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro
assotsiatsiyasi
(IEA) tomonidan
har 5 yilda bir
marotaba o‘tkaziladi.
Tadqiqot boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning erishgan
yutuqlarini o‘rganishda barcha o‘quvchilardan emas,
balki ushbu qatlamning vakillari sifatida tanlab olingan
o‘quvchilardan obyektiv testlarni o‘tkazish orqali
baholaydi.
Shuningdek, maktab direktorlari, o‘qituvchilar,
o‘quvchilar, hattoki ota-onalardan so‘rovnomalar
o‘tkazilib, taʼlim sifatiga taʼsir etuvchi omillarga doir
qimmatli maʼlumotlar to‘planadi.

31.

PIRLS TADQIQOTIDA ISHTIROK ETGAN MAMLAKATLAR
2021
60 ta
2016
50 ta
2011
45 ta
2006
40 ta
2001
35 ta

32.

PIRLS 2016 NATIJALARI
(top 10 talik)
585
581
580
576
575
570
565
560
555
550
545
540
569
567
566
565
565
559
559
559

33.

O‘QISH SAVODXONLIGI
MAQSADI
Badiiy tajriba
orttirish
Axborot olish
va undan
foydalanish

34.

Diqqatni
jamlash va aniq
ko‘rsatilgan
ma’lumotni
topish
To‘g‘ridan
to‘g‘ri
xulosalar
chiqarish
MATNNI
O‘QIB-TUSHUNISH
JARAYONI
G‘oyalar va
axborotni talqin
qilish hamda
uyg‘unlashtirish
Kontent va
matn
elementlarini
baholash va
tanqid qilish

35.

PIRLS VA ePIRLSDA HAR BIR O‘QISH MAQSADLARI
VA TUSHUNISH JARAYONLARINING ULUSHI
O‘QISH SAVODXONLIGINING MAQSADI
PIRLS ePIRLS
Badiiy tajriba orttirish
50%
0%
Axborot olish va undan foydalanish
50%
100%
TUSHUNISH JARAYONI
Diqqatni jamlash va aniq ko‘rsatilgan ma’lumotni topish
PIRLS ePIRLS
To‘g‘ridan to‘g‘ri xulosalar chiqarish
G‘oyalar va axborotni talqin qilish hamda uyg‘unlashtirish
Kontent va matn elementlarini baholash va tanqid qilish
20%
20%
30%
30%
30%
30%
20%
20%

36.

LEONARDO DA VINCHI
O‘z davridan ilg‘orlab ketgan inson
Ko‘pchilik odamlar Leonardo da Vinchi
ismini eshitsa, uning mashhur surati «Mona
Liza»ni yodga oladilar. Bu surat Parijdagi
badiiy san’at muzeyida saqlanadi. Har yili
millionlab sayyohlar uni ko‘rish uchun keladilar.
Biroq Leonardo nafaqat rassom, balki
iste’dodli ixtirochi, muhandis, arxitektor va
haykaltarosh ham bo‘lgan. U ko‘plab yangi va
g‘aroyib g‘oyalarga boy edi.
Leonardo da Vinchi 1452-yilda Italiyaning Vinchi shahri yaqinida
joylashgan otasining shahar tashqarisidagi uyida tug‘ilgan. Uning bolaligi
tabiat qo‘ynida o‘tgan. U o‘zining atrofidagi hayvonlar va hasharotlarni doim
kuzatar edi.
Keyinchalik Leonardo otasi bilan Florensiya shahriga ko‘chib keladi.
U yerda Verrokkiyo ismli taniqli rassom va haykaltarosh qo‘lida hunar
o‘rganib, ishlay boshlaydi.
U Verrokkiyoning qo‘lida ishlagan vaqtida o‘z zamonasidagi texnikalar
haqida juda ko‘p ma’lumotga ega bo‘ladi.

37.

LEONARDO DA VINCHI
O‘z davridan ilg‘orlab ketgan inson
U yana har xil bo‘yoqlarni aralashtirib, kerakli ranglar olishni va
haykallar yaratish uchun metaldan foydalanishni o‘rganib oladi.
Leonardo doimo bilimga chanqoqlikni his etar edi. U o‘z atrofidagi
olamni o‘rganar va ko‘rganlarini chizib borar edi. U qo‘liga tushgan
barcha kitoblarni o‘qir, boshqa odamlarning g‘oyalarini tinglar va
ulardan bilib olgan yangi narsalarni yozib borardi. Ayrim
qo‘lyozmalari plakatlardek katta, boshqalari esa belbog‘ida olib
yurishga qulay bo‘lishi uchun kichkina bo‘lgan. U yozganlarining
ko‘pi yo‘qolib ketgan, lekin ayrimlari XIX asr boshida chop etilgan
bo‘lib, ularni hozirgi kunda ham ko‘rish mumkin. Ularda rasmlar va
husnixat bilan yozilgan yozuvlar bor.

38.

LEONARDO DA VINCHI
O‘z davridan ilg‘orlab ketgan inson
Leonardoning qo‘lyozmalarida ixtirolarining tasvirlari bor. Shuningdek, bu qo‘lyozmalar
uning nimalarga va ular qanday qilib ishlashiga bo‘lgan katta qiziqishini ham ko‘rsatadi. Uni
mashinalar qiziqtirar edi, ammo shu bilan birgalikda, unga tirik mavjudotlarning qanday
harakatlanishi, ularning tuzilishi ham qiziq edi. U oqayotgan suv, daraxtdagi barglar,
uchayotgan qushlar va inson tanasini o‘rganar va tasvirlar edi. Atrof-muhitni kuzatish jarayonida
har doim biror yangilikni o‘zi uchun bilib olar edi. Leonardo barcha bilimlarini va boshqalardan
eshitgan g‘oyalarni doim rivojlantirib, takomillashtirib borgan. Natijada uning qo‘lyozmalaridagi
aksariyat tasvirlarda mutlaqo yangi g‘oyalar aks etadi. Ayrimlari kelajak tasvirlariga o‘xshaydi.
Masalan, uning “Uchar mashina” chizmasi osmonda havo sharlari va samolyotlar paydo
bo‘lishidan ancha oldin chizilgan.

39.

LEONARDO DA VINCHI
O‘z davridan ilg‘orlab ketgan inson
Leonardo yangi g‘oyalarga boy bo‘lishiga qaramay, rasmlaridagi tasvirlarning
ko‘pchiligini hayotga tatbiq etmadi. Qo‘lyozmalarining birida parashut bilan tasvirlangan
odamning rasmi bor edi. Faqat bu g‘oya 300 yildan keyin 1783-yili birinchilardan bo‘lib, bir
fransuz yerga parashutda tushgandan keyingina hayotga tatbiq etildi.
Uning boshqa ixtirosi inson tanasini o‘rganish va uning qanday harakatlana olishiga
bo‘lgan qiziqishi asosida yaratilgan. Leonardoda odamning qo‘llari, oyoqlari va boshqa
a’zolari
aks
etgan
rasmlari
ko‘p
bo‘lib,
u,
haqiqatan,
mexanik
odam-robotni
loyihalashtirgan! Bu robot to‘g‘ri o‘tira olar, qo‘llarini silkitar, boshini qimirlatar, og‘zini ocha
olar va yopa olar edi.
Leonardo da Vinchi 1519-yilda vafot etdi. U, haqiqatan ham, o‘z davridan ilgarilab
ketgan inson edi.

40.

MATN YUZASIDAN SAVOLLAR
Leonardo da Vinchi o‘z davridan ilgarilab ketgan inson
1. Leonardo da Vinchi kim bo‘lgan?
A. Fermer.
B. Shifokor.
C. Haykaltarosh.
D. Quruvchi.
2. Leonardo da Vinchining bolalikdagi qaysi tajribasi uning ixtirochi bo‘lib yetishishida
yordam bergan?
A. Otasi bilan Parijga qilgan sayoxati.
B. Hayvonlar va hasharotlarni kuzatgani.
C. Badiiy muzeylarni borib ko‘rishi.
D. Kerakli rangni chiqarish uchun ranglarni aralashtirishi.

41.

3 . Verrokkiyo nima bilan mashhur bo‘lgan edi?
1
__________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________
Maqsad: Axborot olish va undan foydalanish.
Faoliyat: Diqqatni jamlash va aniq ko‘rsatilgan ma’lumotni topish.
Javob qabul qilinadi (1 ball): Javobda Verokkiyoning professional tavsiflaridan hech bo‘lmaganda bittasi
aniq keltiriladi.
Masalan:
U o‘z rasmlari tufayli tanilgan.
U o‘zining rassomchilik ishlari (namunalari) bilan taniqli.
Javob qabul qilinmaydi (0 ball): Verokkiyoning professional tavsiflaridan birortasi keltirilmagan bo‘lsa.
Masalan:
U Leonardo da Vinchi bilan ishlagan.
Chunki, u Florensiyada yashagan.
Ixtirolari tufayli.
Chunki, u Leonardoga ranglarni aralashtirib, yangi rang chiqarishga yordam bergan.

42.

9. Matn «O‘z davridan ilgarilab ketgan inson – Leonardo da Vinchi», – deb nomlangan. Leonardo da
Vinchi ixtirolaridan bitta misol keltiring va u qanday qilib o‘z davridan ilgarilab ketganligini tushuntirib
bering.
2
_________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
Maqsad: Axborot olish va undan foydalanish.
Jarayon: G‘oyalar va axborotni talqin qilish hamda uyg‘unlashtirish
To‘liq tushunchaga ega bo‘lish (2 ball): Javobda matnning asosiy g‘oyasi to‘liq keltiriladi, matn mazmuni va
sarlavhaning bog‘liqligi aks ettiriladi.
Masalan:
U odamlar qanday qilib uchishlari mumkinligini o‘ylab topdi. Bu esa uning o‘z davridan ilgarilab ketganligini
ko‘rsatadi, chunki samolyotlar uning vafotidan keyin ancha yillar o‘tib yaratildi.
Qisman tushunchaga ega bo‘lish (1 ball): Javobda matnning asosiy g‘oyasi qisman keltiriladi.
Masalan:
U robotni qanday yaratishni o‘ylab topdi.
U uchar mashinani kashf etdi. Boshqa odamlar undan foydalanishmoqda.
Javob qabul qilinmaydi (0 ball): Javobda matnning asosiy g‘oyasi keltirilmaydi, matn mazmuni va
sarlavhaning bog‘liqligi aks ettirilmaydi.
Masalan:
U haykaltaroshlikda metallardan foydalanadi.
U nima qilgan bo‘lsa, bu uning zamonasidan ilgarilab ketganini ko‘rsatadi.
9 kodi
8 kodi

43.

PIRLS tadqiqotida ishtirok etish
ta’lim sifatini oshirish;
xalqaro miqyosda mamlakatning nufuzini mustahkamlash;
ta’lim tizimini xalqaro talablar darajasiga olib chiqish;
taʼlim olish va investitsion jozibadorligini oshirishga imkon beradi.

44.

TAVSIYALAR
o‘quvchilarda badiiy matnlarda
tasvirlangan voqealar, harakatlar va
oqibatlarni to‘liq tushunish qobiliyatlarini
rivojlantirish
“Xalqaro tadqiqotlarda boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini
baholash” o‘quv metodik qo‘llanmasidan
sinfdan tashqari o‘qish soatlarida
foydalanish
01
04
03
o‘quvchilarda oddiy xulosalar
bilan birga, matndagi g‘oyalar
va axborotlarni talqin qilish,
uyg‘unlashtirish, tafsilotlarni
umumiy mavzular va g‘oyalar
bilan bog‘lay olish
ko‘nikmalarini rivojlantirish
02
o‘quvchilarda ilmiy, tarixiy,
geografik, ijtimoiy va boshqa
turli shakldagi axborot
matnlarini o‘qish ko‘nikmalarini
rivojlantirish

45.

Ta’lim inspeksiyasi huzuridagi Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha
xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi
markaz.tdi.uz
centeroko.ru
oecd.org/pisa/
milliy markaz