Zarmitan koni rudalaridan oltinni ajratib olishda elektroliz jarayonini tanlash va hisoblash

1.

Mavzu: Zarmitan koni rudalaridan oltinni ajratib
olishda elektroliz jarayonini tanlash va hisoblash
Rahbar:Xurramov .N
2023

2.

Oltin
- oltin rang, sariq, yumshoq metall, yoqlari
markazlashgan kub shakl kristallik panjaraga ega,
boshqa metallardan yengil bolg’alanuvchanligi va
cho’ziluvchanligi bilan ajralib turadi. Bunga ko’ra
oltindan 1/1000 mm yoki 0,0001mm zar qog’oz
(folga) yasash mumkin. 1gr oltinni salkam 3 km
uzunlikka cho’zish mumkin yoki oltin 0,001mm
bo`lgan sim tortish mumkin bo’ladi. Oltinning
issiqlik va tok o’tkazuvchanligi juda yuqori, bunda u
faqat kumush va misdan keyingi 3- o’rinda turadi.

3.

Oltinning muhim fizik xossalari
№
XOSSALARI
OLTIN
1
Atom massasi
196,967
2
Zichligi, g/sm
19,3
3
Atom radiusi, A
1,44
4
Ionliradiusi, A
1,37
5
Erishtemperaturasi, 0C
1063
6
Qaynashtemperaturasi, 0C
2880
7
Erishissiqliksig’imi, kol/g
15,5
8
Bug’lanishissiqliksig’imi, kol/g
415
9
Solishtirmaissiqliksig’imikol/g´grad
0,0306
10
Issiqliko’tkazishsig’imi 0 dan 1000C gachakol/ sm gradsek
0,744
11
Solishtirmaelektro’tkazishi 200 da om/sek
2,25´10
12
Mustahkamlik, qarshilikmoduli kg/mm2
7900
13
Mustahkamlikchegarasikg/mm2
14
14
Qattiqligi (Bryunelcha) kg/mm2
18
15
Qattiqligi (Mooscha) kg/mm2
2,5

4.

Oltin kimyoviy faol bo’lmagan element elektronga nisbatan
olganda eng nodir metalldir. Hatto yuqori temperaturalarda
ham kislorod, azot, vodorod va uglerod bilan kimyoviy
reaksiyaga kirishmaydi. Kimyoviy birikmalarda u bir va uch
valentlidir. Ammo uning birikmalari uncha kuchli bo’lmay,
tezda metall holiga qaytarila oladi.
Suvli suyuq eritmalarda oltinning elektron potensiali:
Au → Au+ + e,
E0 = +1,68 B
Au → Au3+ + 3e, E0 = +1,50 B
Shuning uchun oltin ishqorlarda, kislotalarda (azot, sulfat,
xlor) erimaydi. Biroq oltin kislotalar aralashmasi: xlor bilan
nitrat(sarskaya vodka), sulfat bilan marganes, sulfat bilan
nitratlarda yaxshi eriydi. « Shoharog‘i » deb ataluvchi bir hissa
nitrat va uch hissa xlorid kislotasi aralashmasida oltin quyidagi
reaksiya bo‘yicha eriydi.

5.

Oltin oksidlari Au2O va Au2O3 quyidagi
gidrooksidlarni qizdirish yo’li bilan olinadi: AuOH ва
Au(OH)3
AuO ya'ni oltin ikki oksidi kulrang binafsha tusli
kukun 2000C da elementar moddalarga parchalanib
ketadi. Oltinning kislorodli birikmalari beqarordir.
Ular tez parchalanib ketadilar. Oltinning bir valentli
tuzlari ham beqaror, ular ham tez parchalanadi.
3Au+ = Au 3++ 2Au

6.

Oltin tarkibli eritmadan anod yordamida cho’ktiriladi. Anodlar grafitdan,
katodlar esa titan yoki zanglamas po’latdan tayyorlanadi. Tovar regenerat
elektrolit vazifasini bajaradi. Elektroliz jarayonini 25-30 A/m2 tok
zichligida olib boriladi. Vannadagi kuchlanish 1Vga yaqin bo’ladi.
Oltinni elektrolizlanish sxemasi:
Uglerodli grafitdan tayyorlangan Katod | | [Au(TM)2]2SO4, TM, H2SO4, H2O
qo’shimchalari | Ti (anod).
Katodda quyidagi asosiy qaytarilish reaksiyalar boradi:
Au[SC(NH2)2]2 + е= Au + 2SC(NH 2) 2
Au[SC(NH2)2]3+ + е= Ag + 3SC(NH2)2
2Н++2е= Н2.
Mis, qo’rg’oshin va boshqa qo’shimchalar ham shunday qaytarilishi
mumkin.
Anodda esa quyidagi reaksiyalar sodir bo’ladi va Н+ ioni tiklanadi:
2Н2O – 4е= О2 + 4 Н+.

7.

1—tok yetkazuvchi; 2—yo’g’on elektr sim(shina); 3 — quti; 4 — yo’naltirgich; 5 —
planka-metall taxtacha; 6 —katod; 7 — shtuser; 8 — katolit va anolitni chiqarish uchun
qisqa quvurlar; 9 — membrana; 10 — anod; 11 — viniplast to’r.
Nodir metallarni tiomachevinali eritmalardan elektrolitik cho’ktirish usulida ajratishda
elektrolizyorlar qo’llaniladi. Elektrolizyor EU-1, katod uglerodli grafitdan anod esa
platinadan tayyorlangan (chizma- 34), qutidan iborat bo’lib, 11 ta anod va 10 ta katoddan
tashkil topgan. Anolit va katolit vannaga alohida (kallektor) yig’uvchi yordamida beriladi.

8.

Katod bo’linmalar soni, dona………............................………..................... 10
Anod bo’linmalar soni, dona.................................................................... 11
Katod va anod bo’linmalari orasidagi masofa, mm kamida……..………..... 8
Katod bo’linmasi o’lchami, mm ……............................................330x450x5
Katodning geometrik yuzasi, mm………........................................254x374x2
Katod bo’linmasi ishchi foydali yuzasi, mm ……………...................20—25
Elektrolizyor ish unumdorligi, m3/kunlik……......................................20—25
Eritmadan oltinni ajralish darajasi, %........................................................97,0
Elektrolizyordagi qarshilik, V……………....................................................3-4
Elektrolizyor orqali o’tadigan elektr toki, А….........................................1000
Eritma harorati, °С……........................................................................40—50
Katolitning aylanish tezligi, m3/s………................................................8—10
Uglerod grafitli mahsulotning birdaniga yuklanadigan miqdori, g….. 1,0—1,5
Anolitdagi sulfat kislota konsentratsiyasi, g/l……..................................5—50
Anolitdagi TM miqdori, g/l kamida..niyТМvanolite, г/л, не …...............0,5
Aniolit aylanma tezligi, m3/s………...................................................0,15-0,
Elektrolizyor o’lchamlari, mm…..............................................805x955x1320
Ishchi holatdagi elektrolizyor og’irligi, kg…………....................................308

9.

1 — elektroliz vannasi; 2 — anod bo’linmasi; 3 — katod bo’linmasi; 4
— oltin tarkibli elyuat saqlanadigan elektr isitgichli idish; 5 —
anolit idishi; 6 — qayta ishlangan elyuat uchun nasos; 7 — qayta
ishlangan anolitni yig’uvchi idish; 8 — qayta ishlangan anolit
uchun nasos.

10.

Bitiruv malakaviy ishida Zarmitan koni rudalardan oltini ajrati b
olishda eliktroliz jaryoni tanlash va hisoblash. Amalda mavjud
texnologiya asosan solishtirish yo’li bilan oltintarkibli rudalarni
qayta ishlashning mukammal texnologik jarayonlar sxemasi ishlab
chiqildi. Loyihada texnik va texnologik hisob kitoblar olib borildi,
asosiy va yordamchi dastgoxlar tanlandi va hisoblandi, shuningdek
loyixaning umumiy reja hajmi hisob kitobi ishlab chiqildi va ular
loyixani iqtisodiy jihatdansamaradorligini va ekologik jihatdan
xavfsizligini ko’rsatadi.
Qurilishning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlari shuni ko’rsatdiki ayni
loyihani joriy qilish uchun investitsiya o’zini 2 yilda qoplaydi.
Mahsulotning rentabelligi 90 % ni tashkil qildi. Asosiy texnik
iqtisodiy ko’rsatkichlar loyihani iqtisodiy jihatdan samaradorli deb
ko’rsatadi va investitsiya kiritishga munosib sanaladi.