Ёшлар ўртасида соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш ҳамда уларни никоҳга тайёрлашнинг долзарб масалалари

1. ТТА Урганч филиали 421-а гурухи толиби Мадрахимов Полвон

2.

Мавзу: Ёшлар ўртасида соғлом
турмуш тарзини тарғиб қилиш
ҳамда уларни никоҳга
тайёрлашнинг долзарб
масалалари

3.

• Одамзотнинг соғлиги кўп жиҳатдан
авваломбор унинг ўзига боғлик.
Бунинг учун у ўз ҳаётини оқилона
йўлга
қўйиши,
ҳар
қандай
касалликлардан
азобланишини
олдини олиш учун соғлом турмуш
тарзи
ва
турмуш
маданияти
талабларига амал қилиб яшаши
лозим.
И.А.Каримов

4.

• Саломатлик – нафақат
касаллик ёки жисмоний
нуқсонларнинг йўқлиги,
балки тўлик жисмоний,
руҳий, ижтимоий
хотиржамлик ҳолатидир.
(ЖССТ, 1958 йил)

5.

Халк соғлиги жамият
ривожланишининг асосий
кўрсаткичидир.
Бугунги кунда тиббиёт ходимларининг
ўз олдиларига қўйган мақсадлари, бу
инсонларда саломат бўлиш ва соғлом турмуш тарзига амал қилиш
кўникмаларини ҳосил қилишдир.

6. ЖССТнинг таъкидлашича, инсон саломатлиги қуйидаги омилларга боғлиқ:

Тиббий
ёрдам
Ирсий (биологик, наслий)
Турмуш тарзи

7.

Соғлом турмуш тарзининг асосий
йўналишлари:
Тўғри
овқатланиш
Тиббий
кўрикнинг
аҳамияти
Атроф муҳит
ва
саломатлик
Психогигиена ва
психопрофилактика
Соғлом
турмуш
тарзининг
асосий
йўналишлари:
Зарарли
одатлардан
воз кечиш
Жисмоний
фаоллик ва
чиниқиш
Шахсий
гигиена
Кун тартибига
амал қилиш

8. Соғлом овқатланиш

• Овқат рационида қуйидаги
озиқ моддалар: оксиллар,
ёғлар, углеводлар,
витаминлар ва минерал
моддалар етарли даражада
бўлиши керак.

9.

ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШ
Оксиллар – «гавда ғиштчалари»
Ҳайвонот
оксиллари
Гўшт, балиқ,
парранда гўшти
Сут
маҳсулотлари
(сир, творог)
Ўсимлик
оксиллари
Ёнғоқ,
арахис
Дуккаклилар
(соя, нўхат,
ловия,мош)
Катталар учун овқат рационида бир суткада – 100-120 гр

10.

ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШ
ЁҒЛАР
Ёғ маҳсулотлари
организм учун энергия
манбаи бўлиб
ҳисобланади
Ўсимлик ёғлари таркибида
холестерин моддаси
бўлмайди, шунинг учун енгил
ҳазм бўлади
Ҳайвон ёғлари таркибида
юқори даражада холестерин
моддаси бўлади.
Катта одамларнинг
кундалик меъёри 100-120 гр

11. Углеводлар

ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШ
Углеводлар
Углеводлар - энергиянинг
асосий манбаи.
Қора нон, ловия, нўхат, макаронлар,
ёрмалар, картошка, сабзи, қизил
лавлаги, хурмо, узум, анор, ўрик
Катталар учун овқат рационида бир суткада 400 -500 гр.

12.

ТЎҒРИ ОВҚАТЛАНИШ
Витаминлар - ҳаёт заррачалари
Биологик фаол моддалар бўлиб,
моддалар алмашинуви жараёнларида
иштирок этади
Минерал тузлар
Минерал тузлар тўқима, тўқима суюклиги,
қон, плазма ва суякларнинг таркибий
қисмини ташкил этади.

13. Клетчатка (полисахарид)га бой озиқ-овқат маҳсулотларини кўпрок истеъмол қилинг

14. Ҳаракатли турмуш тарзи ва бадантарбия

• Ҳаракат – бизнинг баданимизни
шакллантиради
• Жисмоний тарбия интизом, ирода, уюшқоқлик,
мехнатсеварлик, юксак ақлий эътиқод ва
бошқа ижтимоий аҳамиятга молик қимматли
фазилатларни шакллантиради. Организмнинг
биологик имкониятларини оширади.

15.

16. ЧИНИҚТИРИШ

Организмни чиниқтириш – уни
ноқулай иқлим шароитлари,
яъни иссиқ ёки совуқ таъсирига
чидамлилигини ошириш тадбирлари
йиғиндисидир.
Касал бўлмайлик

17. Атроф муҳит ва саломатлик

Атроф муҳит хавфсизлиги аҳоли
саломатлигини сақлашнинг асосий
омили ҳисобланади.
Тоза ҳаво ва тоза сув – инсон
саломатлигини сақлаш, унинг яшаши
учун озиқ-овқат ҳамда бошпанадан ҳам
муҳимрок омилдир.

18.

Кун тартибини биологик
қонуниятлар асосида ташкил этинг
Яхши дам мехнатга ҳамдам
• Уйқу меъёри 7,5 соатдан кам бўлмаслиги
керак

19. Психогигиена ва психопрофилактика

• Стресс ва салбий омиллар – барча
касалликларнинг сабабчиси.
• Асабийлашиш ва руҳий зўриқишдан ўзингизни
эҳтиёт қилинг.
Соғлом тана – соғлом
аклнинг маҳсулидир

20.

ШАХСИЙ ГИГИЕНА
Шахсий гигиена бу инсон ўз танасини озодалик ва покликда
тутишидир.
Саломатликнинг олтин қоидаси:
Кўчадан уйга киргандан кейин, ҳожатхонадан
чиққандан сўнг, овқатланишдан олдин
албатта қўлларни совунлаб ювиш.

21. Тиббий кўрик назоратини доимий эсда тутинг!

• Тиббий кўрикдан ўз вақтида ўтиб туриш,
касалликларнинг олдини олишда ва уларни
барвақт аниқлашда муҳим аҳамиятга эга.

22. Зарарли одатлар:

Тамаки ва нос чекиш
Алкоголизм

23. Кимлар чекувчи ҳисобланадилар?

Бир кун давомида бир донадан сигарета
чекаётган шахслар чекувчи ҳисобланадилар.
Чекиш– бу бевақт касаллик ва ўлимга олиб
келадиган зарарли одатдир

24.

Cиз нима чекяпсиз?
Сигарета тутини таркибида 4000 дан ортиқ
кимёвий моддалар бўлиб
улардан 400 дан ортиғи
ўта захарли, 43 га яқини
одам организимига рак
келтириб чиқарадиган
(концероген) моддалардир.
Никотин – энг кучли
захарлардан бири.
Ўпка туқимасига
киргач, 7 секунддан
кейин бош мияга
етиб боради.

25. “Пассив чекиш” нима?

• Сигарета чекилган хонада бўлган шахслар пассив
чекувчи ҳисобланадилар.
• Пассив чекувчилар, актив чекувчилар каби
зарарланадилар.
• Ота-онаси чекувчи болаларнинг
зарарланиши актив чекувчиларга
нисбатан юқоридир.
• Тадқиқотлар шуни кўрсатадики,
тамаки тутунини 20% чекаётган
одам, 80% эса унинг атрофидагилар
ютар экан

26. «Пассив чекиш»нинг болаларга таъсири

• Ота-онанинг биронтаси уйда чекса, бола
организмида ҳам никотин йиғилади.
• Чекувчиларнинг болаларида ўпка
касалликларига чалиниш 2 баробар юқори.
• Бундай болалар мажбуран аввал пассив
чекувчи, кейинчалик эса актив чекувчиларга
айланади.

27. Алкоголизм

• Алкогол мия қон томирларида қон
айланишини секинлаштиради ва мия
ҳужайралари кислород билан етарли
таъминланмайди. Бунинг оқибатида хотира
пасаяди ва уйкусизлик бошланади.
• Алкоголдан захарланиш юрак-қон томир
тизими фаолиятининг бузилишига олиб
келади.
• Алкоголизм оқибатида бутун организмда
тиклаб бўлмайдиган ўзгаришлар кузатилади
ва инсон психик деградацияга учрайди.

28.

Спиртли
ичимликларни
доимий истеъмол
қилиш айниқса
жигарга кучли
таъсир қилади.
Бунинг натижасида
токсик гепатит ва
жигар циррози
келиб чиқади.

29. Аёл ва алкоголизм

• Аёлларнинг спиртли ичимликларни истеъмол
қилиши, улардан туғиладиган фарзандларига
ҳам салбий таъсир кўрсатади.
• Хомиладор аёлларнинг спиртли ичимликларга
ружу қўйиши эса, ҳомиланинг қонида
алкоголнинг йиғилишига сабаб бўлади.
• Эмизаётган аёл спиртли ичимликларни истеъмол
қилса, у болага ҳам сут орқали ўтади ва унинг
организмига ҳавфли таъсир қилади.

30.

Мамлакатимизда ҳукуматимиз томонидан
оила институтини амалда мустаҳкамлаш,
унинг нуфузини ҳар томонлама ошириш,
ҳуқуқий
асосларини
барқарорлаштириш
масалаларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Бунда никоҳ ёши масаласи алоҳида
бир
долзарблик
касб
этади.
Ўзбекистон
Республикаси “Оила” Кодексининг “Никоҳ
ёши” деб юритилган 15-моддасида никоҳ ёши
эркаклар учун ўн саккиз ёш ва аёллар учун ўн
етти ёш этиб белгиланганлиги эътироф
этилади. Оиланинг мустаҳкамлиги ёшларнинг
оилавий ҳаётга тайёрлик даражаси билан
белгиланади.

31. Ёшларни никоҳга тайёрлашнинг долзарб муаммолари

• Ёшларни никоҳга тайёр эмасликлари (оила, маҳалла, боғча, мактаб,
ўрта-махсус касб-ҳунар ва олий таълим муассасаларда шу масалага
катта эътибор бериш лозимлиги)
• Оила қуришдан олдин тиббий, психологик, иқтисодий, хуқуқий
саводхонликнинг етишмаслиги
• Эрта никоҳлар. Балоғатга етмаганларнинг никоҳга киришининг
олдини олиш, уларнинг соғлигини ҳимоя қилиш мақсадида ҳамда
оилани қуриш учун маълум ҳаётий тажриба, жисмоний ва маънавий
етуклик талаб қилинишини эътиборга олган ҳолда, қонунда никоҳ
ёшини эркаклар учун ўн саккиз ёш, аёллар учун ўн етти ёш этиб
белгиланган.
• Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 22-моддасида
шундай ёзилган: “Фуқаронинг ўз ҳаракатлари билан фуқаролик
ҳуқуқларига эга бўлиш ва уларни амалга ошириш, ўзи учун
фуқаролик бурчларини вужудга келтириш ва уларни бажариш лаёқати
• Гендр маданиятининг пастлиги
• бўлажак ота-оналар репродуктив саломатлиги ва репродуктив
маданияти, оилавий муҳит, ота-онанинг саломатлиги, оиланинг
соғлом турмуш тарзи,

32.

• йигит-қиз балоғат даври, жинсий тарбия
ва гигиена масалаларидан хабардор бўлса,
ўз соғлигини баҳолай олиб, шу
масалаларга кўпроқ эътибор қаратганида
жисмонан, маънан ва руҳан соғлом
ривожланади, келажакда соғлом ҳамда
мустаҳкам оилани қуришга, соғлом
авлодни дунёга келтиришга муяссар
бўладилар

33.

Эрта ҳомиладорликнинг
асоратлари:
• Соғлиқнинг кескин ёмонлашуви
Ҳомиладорлик пайтида
асоратлари:
• Туғруқ пайтида туққан аёл ва чақалоқнинг
ўлими;
• Вақтидан олдинги туғруқ;
• Камқонлик;
• Гестоз (шишлар, А/Б ошиши)
• Бачадондан ташқари ҳомиладорлик
• Бачадон ёрилиши
• Ўлик бола туғилиши
• Бола ташлаш ҳолати
• Оғир токсикозлар

34.

Ёш турмуш қуриш:
Бу ҳолдаги турмуш эрхотинларнинг ёши 15 дан
18
ёшгача
бўлади,
статистика
буйича
бундай
турмушлар
кўпинча
биринчи
2-3
йиллигида
ажралиш
билан тугалланади.

35.

UNICEF
Баъзи бир мамлакатларда қиз болаларнинг
ярмиси 18 ёшгача турмуш қуриб бўлишган.
Бунинг сабаблари:
• эрта ҳомиладорлик;
• миллий урф-одатлари;
• камбағаллик.

36.

Салбий омиллар:
• ёш турмуш қуриш ва эрта ота-она бўлиш
аёллар ва эркакларнинг илм олиш ва меҳнат
қилишга имкониятларини чеклаштириши
мумкин;
• ёш ота-она моддий жиҳатдан
таъмиланмаганлиги сабабли кўп миқдорда
муаммолар пайдо бўлади;
• ёш она доимий кучли асабийлашади ва бу
ҳолат болага ҳам салбий таъсир қилади.

37.

Кучли муҳаббат билан турмуш
қуриш:
инсон севган пайтида қонда нейротрофин оқсили
кўпайганлиги сабабли ёш организмнинг ўйлаш
қобилияти пасайиб кетади. Икки йилдан кейин бу
оқсил миқдори камаяди ва ёш эр-хотин бир-бирига
обьектив баҳо беришни бошлайди;
• ёш инсонлар катта одамлардан фарқли равишда
ҳаётий тажрибаси йўқ бўлади ва муаммони ҳал
қилиш ўрнига ажралишни маъқул кўришади.

38.

Ёш турмуш қуришнинг сабаблари:
• ўғил болалар ”уйланган инсон” деган
статуси, жамиятда улар учун катта аҳамиятга
эга бўлади деб ўйлашади;
• ҳаммага эркакман деб исбот қилмоқчи
бўлади;
• ўзига нисбатан атрофдагилардан
ҳурматга сазовор бўлишни
ҳоҳлайди.

39.

Турмушни қайд қилишнинг
ўзи етарли эмас:
маълумотсиз, турар жойсиз, доимий
ойликсиз оилани моддий маблағ билан
таьминлаш жуда қийиндир.

40.

Турмуш қуриш учун тўғри келадиган ёш:
Психологлар ва олимларнинг фикрича, турмуш
қуриш учун энг яхши ёш: қиз болалар учун 22-25
ёш, ўғил болалар учун эса 24-30 ёш;
• Бу ёшга бориб инсон шахс сифатида ривожланиб
бўлади. Турар жойи, касби ва моддий жиҳатдан
таьминланган бўлади;
• Турмуш қуриш масаласини ечишга масъулият
билан қаралади, шунинг учун бу ёшда қурилган
турмушлар турғун бўлади.

41.

• Жамият
саломатлиги
Соғлом оила вужудга
келиши билан боғлиқ,
бунинг учун фақат эрхотин эмас, балки жамият
ва давлат қайғуриши ва
замин яратиб бериши
керак. Оила соғлом бўлса,
мамлакат қудратли, юрт
тинч-осойишта бўлади.

42. Ҳаётдан лаззатланиб яшашни ўрганинг! Соғлом йигит-қизлар – соғлом оила – соғлом жамият

43. Сохибкирон Амир Темур:

«Келин танламоқни далатнинг
ишлари билан тенг кўрдим»,деб бежиз айтмаган. Бу
гапнинг замирида катта
хикмат бор. Жамиятнинг
қандай бўлиши оилага боғлиқ.
Оила мустаҳкам бўлса
баркамол авлод вояга
етади. Баркамол авлод
мамлакат кучқудратини оширади