Коммерциялық кәсіпорында логистиканың құрылымдық бөлімшесін ұйымдастыру

1.

3. Коммерциялық кәсіпорында логистиканың құрылымдық бөлімшесін
ұйымдастыру
Бұл жұмыстың мақсаты әр түрлі құрылымдық құрылымдар мен соңғы
тенденцияларды, логистикалық ұйым кестесіндегі орнын, логистика
ұйымдарының әртүрлі типтерін сипаттау болып табылады.
Логистиканың басқа секторлармен салыстырғанда компаниялардың ұйымдық
құрылымдарындағы рөлі өте өзгермелі. Әрбір компанияның логистиканың
әртүрлі тұжырымдамалары бар. Ерекшеліктер - логистикалық бөлімдері
біртұтас жеткізілім тізбегіне тартылуына байланысты құрылымы ұқсас
автомобиль өнеркәсібінде жұмыс істейтін компаниялар. Ұйымдық
құрылымдардағы логистика мәртебесінің тенденциялары айқын. Бұрын
негізінен өндірістік компанияларда логистиканың жеке бөлімдері болған
жоқ, ал логистика басқа бөлімдермен қамтамасыз етілді. Сатып алушылар
бөлімі тапсырыстарды, көлік және компоненттерді сақтауды қамтамасыз етті,
өндіріс бөлімі жоспарлау мен ішкі логистика мен сату бөлімі қоймадағы
дайын өнімді және дайын өнімді тұтынушыларға тасымалдауды басқарды.
Бұл ұйымдастырушылық құрылым, егер логистика орталықтан
басқарылмаса, функционалды ұйымдастырушылық құрылымдарға жатады
және кейбір компаниялар оны қолданады. Логистика орталықтандырылған
қазіргі кезде өсіп келе жатқан компаниялар (3-сурет), логистикалық бөлім
тікелей бас директорға есеп береді.
Логистикалық шығындар жалпы шығындардың өсуіне байланысты,
компаниялар жабдықтау тізбегіне қатысады және үнемі дамып келе жатқан
ақпараттық технологиялар логистикалық ағындарды біріктіреді.
Маркетингтік логистикамен қатар құрылымдық құрылымдар мен басқарушы
компанияларда көбірек қабылданатын бағыттардың бірі деп айтуға болады.
Орталықтандырылған логистика бүкіл компания бойынша материалдар
ағымын басқарады. Логистика қызметкерлері тапсырыс берушілердің
тапсырыстарын қабылдайды, өндіріс жоспарына сұраныстар енгізеді, өндіріс
жоспары негізінде компоненттерге тапсырыс береді, олар кіріс материалдары
дүкендері мен соңғы өндіріс қоймаларын басқарады.
Компанияның шығысында құзыреттерді бөлу туралы айтсақ, логистика
операциялық талаптарға байланысты тапсырыс берушімен байланыста
болады. Содан кейін сату бөлімі клиенттердің ұзақ мерзімді талаптарын және
олармен келісімдерді шешеді. Логистика компаниядағы сатып алулармен
ынтымақтастық жасайды. Логистика мердігерлерге өндірістік жоспарға,
сатып алушыларды іздеуге, келіспеушіліктер мен жеткізілім проблемаларына

2.

байланысты келісімшарттар мен мәмілелер жасасуға қажетті бастапқы
материалдар ретінде туындайтын жедел талаптарды жібереді.
Тақырыптардың бірі - ішкі логистика, логистика мен өндірісті өңдеу
арасындағы құзыреттерді біржақты анықтау, бірақ ол бұл жұмыстың
тақырыбы емес. Қызықты мәселе - өндірісті жоспарлау бөлімінің
ұйымдастырушылық құрылым шеңберінде орналасуы. Бұрын өндірісті
жоспарлау көп жағдайда өндірістік секторда орналасқан болса, өндірісті
жоспарлауды жеке бөлім ретінде бөлетін немесе оны логистикалық секторға
жатқызатын қазіргі тенденциялар. Дәстүрлі мағынада тұтынушылардың
талаптары өндіріс орындарына сәйкес келетін ең ұзақ партияларға сәйкес
келді. Логистиканың құрамына кіретін өндірісті жоспарлау тек тапсырыс
берушінің және өндірістің талаптарын ескермейді, сонымен бірге ол кең
ауқымда жұмыс істей алады, жеткізушілердің мүмкіндіктерін қарастырады,
дамып келе жатқан ақпараттық технологияларды ескереді және логистикалық
тізбектерге корпоративті қатысады.
Логистиканың компаниялардың ұйымдық құрылымдарындағы рөлі әртүрлі
формада болады. Логистиканың позициясы маңыздылығы артып келеді және
оны кәсіпорындардың ұйымдастырушылық құрылымдары, әсіресе
жаһандану, жаңа технологиялардың дамуы және логистикалық тізбектердің
маңыздылығының өсуі жағдайында басқарады. Логистикалық жүйелерге ұзақ
мерзімді дағдарыс және барлық салалардағы дамудың жеделдеуі де әсер
етеді. Сонымен, компаниялардағы логистикалық процестерге жаңа үрдістер
айтарлықтай әсер етеді. Мысал «Индустрия 4.0» болуы мүмкін. Бұл
Германия үкіметінің бастамасы, ол «төртінші өнеркәсіптік революция» деп
аталады және алдағы жылдары Германия компанияларының бәсекеге
қабілеттілігін күшейту үшін автоматтандыру, цифрландыру және
робототехника өндірісі мен ірі өндірістік фирмалардың логистикалық
процестерін қолдауға бағытталған. Германия экономикасының өзара
байланысын ескере отырып (Чехияда филиалдары бар Siemens, Bosch және
Volkswagen сияқты қатысушы компаниялардың бастамасымен), бұл
тенденциялар біздің аумақта жұмыс істейтін компанияларға да қатысты
болады.

3.

4.

1. Қазақстандағы көлік логистикасын дамытудың жай-күйі мен
перспективалары
Қазақстан – көлік-логистика саласында қарқынды дамып келе жатқан
мемлекеттің бірі. Өткен жылы Қазақстан Дүниежүзілік банк
рейтингінің LPI логистика тиімділігі индексінде 11 позицияға
жақсарып, 77-орынға табан тіреген болатын. Ал 2020 жылға қарай
рейтингтегі позицияны бұдан әрі жақсартып, 40-орын межесінен
табылу көзделіп отыр. Әлбетте, бұған елімізде көлік-логистикасы
инфрақұрылымын дамытуға салынып жатқан инвестициялар ықпал
етіп отыр. Соңғы алты жыл ішінде бұл салаға 23 млрд АҚШ
долларынан астам қаржы құйылған, алдағы 3-4 жылда тағы да 12 млрд
АҚШ доллары көлемінде инвестиция бөлу жоспарда бар екенін айтады
«Қазақстан теміржолы» АҚ мамандары. Сонымен көлік-логистика
саласында қандай шаруа тындырылды? Қазақстан үшін оның маңызы
мен пайдасы қандай? Бұл сұрақтарға жауап беру барысында біз
еліміздің Еуразияның сауда айналымында ойып тұрып орын алуы үшін
трансқұрлық дәлізін дамытудың айқын бағытын таңдап алғанын
көреміз. Тәуелсіздік тұғыры орнаған ширек ғасырда біраз жұмыстың
басы қайырылды. ТМД елдері арасында Қазақстан – 25 жыл ішінде
2500 шақырым жаңа теміржол желісін салған жалғыз мемлекет. Жаңа
теміржол халықаралық көлік дәлізін Шығыс-Батыс, СолтүстікОңтүстік және Транскаспий бағдарында (ТРАСЕКА) оңтайландыруға

5.

зор мұрсат берді. Мәселен 2014 жылы салынған бір ғана Жезқазған –
Бейнеу теміржол желісі Қытайдан Каспийге, әрмен қарай Түркияға,
оңтүстік Еуропа мен Парсы шығанағы елдеріне бағытталған жүк
пойыздарының жол үстіндегі қашықтығын 1000 шақырымға
қысқартты. Сонымен, қандай бағыттар... Бірінші бағыт – Шығыс-Батыс
дәлізі. Бұл – Қытайдан Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне, Қазақстан,
Ресей арқылы Еуропа мен Скандинавия елдеріне шығатын бірден-бір
көлік дәлізі болып отыр. Бұл бағдарда жүрдек тасымалды ұйымдастыру
үшін инфрақұрылым жасақталған. Бағдарға қатысушы елдердің қолдау
білдіруінің арқасында 2011 жылдан бері бұл бағдарды дамытуға
қатысты ауқымды жұмыс жүргізіліп келеді. Соның нәтижесінде 2011
жылы Қытай мен Еуропа арасындағы контейнерлік тасымал көлемі
1100 ДФЭ-ні (20 футтық эквивалент – abctv.kz), яғни 15 контейнерлік
пойызды құраса, өткен жылы 100 мың ДФЭ немесе 1100 контейнерлік
пойыз шамасында болған. Ал биылға межеленіп отырған жоспар 200
мың ДФЭ немесе 2250 контейнерлік пойыз. «ҚТЖ» АҚ-ның еншілес
ұйымы «KTZ Express» АҚ президенті Диас Ысқақов жылдамдық пен
тасымал қауіпсіздігінің жоғары деңгейде қамтамасыз етілуінің
нәтижесінде бұл бағдарға жылдан-жылға сұраныстың артып келе
жатқанын, 2020 жылға қарай бұрын теңіз жолымен жүзеге асырылып
келген шамамен 800 мың контейнерді қосымша тарту көзделіп
отырғанын айтады. Қазір құрғақ уәде, көп сөзден гөрі нақты іс пен
бәсекелестік заманы болғандықтан, Қазақстанда уақыт көшінен қалмау
үшін осы бағдар бойынша логистикалық компаниялар үшін қажетті
жағдайды жасауға бағытталған инфрақұрылым бастамаларын қолға
алған болатын. Соның бірі де бірегейі ретінде еліміздің шығысында
Қытаймен шекарада жұмыс істеп жатқан аймақтық ауқымдағы
«Қорғас» халықаралық шекаралық ынтымақтастық орталығы мен еркін
экономикалық аймағын айтар едік. Еркін экономикалық аймағы
аумағында құрлықаралық тасымалдарда Суэцк каналының аналогы,
сондай-ақ Еуразия жүк ағынының диструбиция орталығы – құрғақ порт
салынды. Бұл порт 540 мың контейнерді қайта өңдеу қуатына ие. Еркін
экономикалық аймағы аумағында өндіріс пен көлік-логистикалық
бизнесті дамыту үшін қолайлы салық жағдайы жасалған. Қазақстанның
сырты мен ішінде логистикалық орталықтар желісі Еуразия
құрлығында жүк ағынын бөлісу және шоғырландырудың маңызды
пункттерінде жасақталған. «2014 жылы Қытайдың Ляньюньган
портында қазақстан-қытай логистикалық терминалы ашылған болатын,
мұндай ынтымақтастық Қазақстанға Оңтүстік-Шығыс Азия мен

6.

Қытайдың шығыстағы нарықтарына логистикалық жағынан шығуға
мүмкіндік береді. Елімізде «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» деп
аталатын халықаралық автомобиль магистралы салынып жатыр,
құрылысы таяу жылдары аяқталмақ, бұл да логистиканы дамыту
бағытында жүзеге асырылып жатқан ірі жобаның бірі. Бұл жоба теңіз
жолымен салыстырғанда Қытайдан Еуропаға жеткізілетін жүк мерзімін
3,5 есеге қысқартып, аймақтық бөлісуде мультимодальды шешімді
қамтамасыз етпек. Бұл бағдардың табысқа әкелетін маңызды элементі
ретінде жүрдек контейнерлік тасымалды дамытуды айтар едім.
Айталық, Шығыс Қытайдан шыққан жүк 15 тәуліктен кейін Еуропада
жүк қабылдап алушының қолында болады. Ал мультимодальды
шешімдерді қолдану, яғни мысал ретінде Rail-Air технологиясын
пайдалану нәтижесінде, Қазақстанның теміржол және әуежай
инфрақұрылымы арқылы Қытайдан Еуропаға жүкті 6 тәулікте
жеткізуге болады», – дейді Диас Ысқақов. Қазақстан таңдап алған
екінші бағыт – Солтүстік – Оңтүстік көлік дәлізі. Бұл бағдар Қытай
және Орталық Азия елдері, сондай-ақ Ресей мен Шығыс Еуропаның
Қазақстан және Түркіменстан арқылы Иранға, Парсы шығанағы елдері
мен Үндістанға шығу мүмкіндігін қарастырады. Осы ретте Қазақстан
Түркіменстан және Иран мемлекеттерімен бірлесіп, Өзен – Берекет –
Горган теміржол желілерін салу бағытында трансұлттық
инфрақұрылым жобасын табысты жүзеге асырғанын айтар едік. Бұл
жоба үш елдің көлік ағынына ғана емес, Азия – Еуропа бағытындағы
тасымал географиясына да оң ықпал етіп отыр. Әсіресе Қазақстан –
Түркіменстан – Иран теміржол желісінің қолданысқа берілуімен Ресей,
Қытай және Азия-Тынық мұхиты аймағы елдерінен жүк ағынын Парсы
шығанағы елдеріне тасымалдау әлеуеті жасақталып отыр. Сондықтан
қазір «Қазақстан теміржолы» АҚ тарапынан Бендер-Аббас порты мен
Тегеранда терминалдық логистикалық инфрақұрылымды дамыту
жұмысы жүргізіліп жатыр. Теңіз порттарына шығудың тағы бір жобасы
Еуропа бағытында жүзеге асырылып келеді. «Бірлескен тәртіпке
салынған жұмыс есебінен Солтүстік-Шығыс бағдарында 2020 жылға
қарай 680 мың контейнер қосымша жүк тарту әлеуетін көріп отырмыз.
Өткен жылы біз Қытайдан Тегеранға бірінші пилоттық контейнерлік
пойызды ұйымдастырдық және тасымалды арттырудың болашағын
көріп отырмыз. Тариф саясатын және тасымалды ұйымдастыру
технологиясын жетілдіру, сондай-ақ Үндістан, Қытай, Ресей және
Шығыс Еуропа өңірлерінде маркетингтік бірлескен шараларды жүргізу
осы бағдардың транзиттік мүмкіндігін жүзеге асыруға мұрсат бермек»,

7.

– дейді «ҚТЖ» АҚ өкілі. Үшіншісі – Транскаспий бағыты – ТРАСЕКА.
Ол Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен Түркия, Украина,
Оңтүстік Еуропа бағыттарына жөнелтілетін жүк дәлізі. Осы жерде
айрықша назардың Транскаспий бағдарының маңызды буыны және
Қазақстанның «батыс қақпасы» – Каспийдің көлік-логистикалық
инфрақұрылымын дамытуға бөлініп отырғанын айтар едік. Бұл
бағдардың кемел келешегі бар. Оның бір ұшын өткен жылдың соңғы
айларында Ченду/Ляньюнганнан Ыстанбұлға теміржол көлігімен
контейнерлік тасымалдың ұйымдастырылуымен байланыстырар едік.
Биыл Каспий теңізі арқылы Ыстанбұлға 100-ге жуық пойызды
ұйымдастыру жоспарланса, 2020 жылға қарай бұл көрсеткішті 300 мың
контейнерге дейін жеткізу көзделген. «KTZ Express» АҚ басшысы бір
сөзінде батыстағы Ақтау портын жаңғырту нәтижесінде, оның өткізу
қабілеті Иран, Парсы шығанағы және Кавказ аймағы бағытына
негізделген құрғақ, контейнерлік және астық жүктері үшін 3 млн
тоннаға дейін ұлғайғанын айтып өтті. Қазір Құрық портында паромдық
кешен құрылысы жүзеге асырылып жатыр. Осы жобалардың барлығы
Қазақстан порттарының қайта өңдеу қуатын 24 млн тоннаға дейін
арттырмақ. Сонымен қатар қазақ елі өзінің флотын дамытуға басымдық
беріп отыр, бүгінде ел флотының 4 жаңа заманауи кемесі бар. Ал 2020
жылға қарай Қазақстанның құрғақ жүк және паромдық флотындағы
кеме санын 20-ға жеткізу жоспарда бар, бұл Транскаспий бағытында
тұрақты тасымалды қамтамасыз етпек. Сөз реті келгенде сауда
ағындарын заманауи логистикалық инфрақұрылымдармен және
жылдамдық пен жүкті жеткізу бағасы бойынша сапалы сервиспен
жабдықтау, жоғарыда айтылған дәлізге қатысушы елдерге жаңа
нарықтарды игеруге және транзиттік жүк ағынын тартуға мүмкіндік
беріп, оның нәтижесі аймақта тұрақты даму мен әл-ауқатты арттыра
түсетінін айтқымыз келеді. Сараптама бағамына сүйенсек, Еуразия
құрлығындағы негізгі нарықтар арасындағы сауда көлемі 2020 жылға
қарай 1,7 есеге, яғни 700 млрд АҚШ долларынан 1,2 трлн-ға дейін
артады деп болжанып отыр. Жалпы Еуропа мен Азия арасында жеткізу
мерзімінің қысқалығын қажет ететін тауарларды тасымалдауға сұраныс
көбейіп отырған шақта, инфрақұрылым жобаларын жүзеге асыру жүк
ағынын жасақтауға серпін береді, сөйтіп трансқұрлықтық көлік
дәлізінің жаңа архитектурасы қалыптаспақ, бұл жерде Қазақстан негізгі
бағдар, Қытай – Еуропа, Транскаспий бағдары және СолтүстікОңтүстік дәлізімен құрлықтық сервис тізбегінде маңызды буын болып
қала бермек. Елімізде қабылданған «Нұрлы жол» мемлекеттік

8.

бағдарламасы мен Ұлт жоспары – 100 нақты қадам Қазақстанның
транзитті-көлік әлеуетін дамыту бағдарын айқындап, Қазақстан
аумағында көлік-логистикалық хабты құруға және Еуразияның
халықаралық көлік-коммуникациялық ағынында еліміздің біріктірілуін
мақсат етеді. Ал 2013 жылы қыркүйекте Астанада ҚХР төрағасы Си
Цзиньпин бірінші рет көтерген Жаңа жібек жолы экономикалық
белдеуін құру туралы бастама, Қазақстанның стратегиялық маңызы зор
бағдарламасын үйлесімді толықтыра түсіп, инфрақұрылымдық
жоспарлар мен Жаңа жібек жолы бойынша теміржолдағы жүрдек
контейнерлік тасымалды дамытуда арақатынас орнатқан еді. Сөйтіп
аймақ елдерінің қолдау көрсетуі және Жібек жолы бағдарымен
тасымалдағанда Еуразияның құрғақ жол көпірін құру үдерісінде
оларды тарту оң нәтижесін бере бастады. Мәселен Қытай мен Еуропа
арасында, алты жыл бұрынғы деңгей 100 есе шамасында артты және
бұл өсім қарқыны таяу болашақта сақталатынына сенімді ҚТЖ
мамандары.
2. Коммерция саласындағы логистикалық тізбек, логистикалық
тізбектердің түрлері, ҚР-дағы қатысушылар
Әрбір логист-маман өз мансабын жабдықтау тізбегі модельдерінің негіздерін
үйренуден бастады. Бұл бастау үшін жақсы орын, өйткені сізге негізделетін
негізгі ақпаратты береді. Жабдықтар тізбегін басқару кез-келген бизнес үшін
өте маңызды. Модельдер мен олардың мақсаттарын түсіну кез-келген
бизнестің жетістігі үшін өте маңызды. Жабдықтау тізбегін басқару
модельдері 6 бөлек санатқа бөлінеді (кейбіреулері бұл 4 деп санайды), бірақ
олардың барлығы бірдей мақсаттарға ие және әдетте жеткізілім тізбегінің
ұқсас компоненттеріне сүйенеді. Біз осы 6 модельді қарастырамыз және әр
модельдің маңызды факторларын талқылаймыз
Жеткізу тізбегі дегеніміз не?
Жеткізу тізбегінің не екенін анықтайтын бірнеше анықтамалар бар, бірақ
олардан қарапайым емес, тауар өндірістен нарыққа өтуге көмектесетін
оқиғалар тізбегі. Жеткізу тізбегінде адамдар, жабдықтар, тасымалдау
режимдері мен технологиялары бар.

9.

Кез келген салада жабдықтау тізбегі болады. Жабдықтау тізбектері тарихи
тұрғыдан төмендегідей көрінетін түзу модельдер болды:
Шикізаттар >>>> жеткізуші >>> өндіруші >>>> қойма >>> жөнелту >>>
соңғы пайдаланушы
Қазіргі кезде әлемдік экономиканың арқасында жабдықтау тізбегі көбінесе
вебтің ортасында өндірушісімен бірге көрінеді. Жабдықтау және логистика бұл барлық бизнестің негізі. Бұл бизнестің жетістігіне әсер етуі мүмкін, және,
өкінішке орай, оның құлдырауы да мүмкін. Жеткізілім тізбегін басқарудың
күшті моделі болмаса, бизнес дамымайды.
Жеткізу тізбектері қызмет көрсететін және өндіруші ұйымдарда бар.
Жабдықтау тізбегіне бағдарлау
Жабдықтау тізбегінің 6 моделі болғанымен, олардың барлығы екі санаттың
біріне сәйкес келеді. Немесе модель тиімділікке бағытталған немесе ол жауап
беруге бағытталған. Шындығында, барлық жеткізілім тізбектері тиімділіктің
де, жауаптылықтың да элементтеріне ие, бірақ жеткізілім тізбегінің әрбір
моделі екеуінің де басты назарында болуы мүмкін.
Жалпы бизнес қажеттілігі, сайып келгенде, бизнес үшін ең жақсы модель
болатын қозғаушы күш болып табылады. Жеткізілім тізбегінің модельдерінің
түрлерін қарастыру кезінде бірнеше факторлар анықталады және олардың
қайсысы бизнестің қолдауына тәуелді болады:
Нақты саланың негізі
Бизнестің ұсына алатын құндылығы
Менеджменттің фокусы
Әрбір модельде ұйымдардың жалпы мақсаттарын қолдайтын ерекше
қасиеттер бар.

10.

Жабдықтау тізбегінің 6 моделі
Ол да дұрыс болсын. Жабдықтау тізбегінің 6 моделі:
Үздіксіз ағындық модельдер
Жылдам тізбектің модельдері
Тізбектің тиімді модельдері
Теңшелетін конфигурацияланған модель
Шапшаң модель
Икемді модель
Әр модельдің қысқаша мазмұны:
Ұсыныстың үздіксіз ағыны өте аз өзгеретін жоғары сұраныс жағдайында
тұрақтылықты ұсынады. Бір тауарды өте аз тербеліспен бірнеше рет
шығаратын өндірушілер үздіксіз ағынның моделін қолдана алады. Бұл тауар
өндірісі үшін өте қолайлы және жеткізудің дәстүрлі модельдерінің бірі болып
табылады.
Жылдам тізбекті модель қысқа өмірлік циклдармен сәнді өнімдер шығаратын
өндірушілер үшін өте қолайлы. Ол өз өнімдерін жиі өзгертуі керек және
оларды тренд аяқталғанға дейін тез шығарып тастауы керек бизнеспен жақсы
жұмыс істейді. Бұл икемді модель.
Тиімді тізбекті модель дегеніміз - бұл бәсекеге қабілетті нарықта жүрген
және тиімділігі жоғары деңгейге жететін бизнес үшін тиімді модель.
Таңдамалы конфигурацияланған модельдер, әсіресе құрастыру және өндіру
кезінде теңшелетін конфигурацияларды қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл
икемді модель мен үздіксіз ағын моделінің үйлесімі, әр түрлі гибрид.

11.

Шапшаң модель, ең алдымен, тапсырыс тапсырыстарымен айналысатын
кәсіпкерлер үшін өте қолайлы жабдықтау тізбегін басқару әдісі болып
табылады. Бұл жеткізілім тізбегінің кейбір жағдайларда күшейту қабілетіне,
сонымен қатар көп қозғалыс болмаған кезде берік болуға бағытталған
модель.
Икемді модель бизнеске үлкен сұраныстың ең жоғарғы деңгейіне жетуге
және ұзақ уақыт аз көлемді қозғалысты басқаруға еркіндік береді. Оны оңай
қосуға және өшіруге болады.