Чүве ады түңнел катаптаашкын

1. Тыва дылга ажык кичээл

2. Кичээл-мөөрей

3.

Сорулгалары:
Чүве адының дугайында өөренип эрткенин
катаптаар, уругларның билиин улам ханыладып
делгемчидер.
Уругларның аас болгаш бижимел чугаазын
байытпышаан, медерелдиг болгаш кичээнгейлиг
болурунга чаңчыктырып, янзы-бүрү ажылдар
дамчыштыр чогаадыкчы чоруун, бот-идепкейин
көдүрер.
Уругларны тыва улустуң чаагай чаңчылдарын
сагып чоруурунга база улуг улусту хүндүлеп
билиринге кижизидер.

4. I оюн «Угаанче шаап халдаашкын»

1. Чүве ады деп чүл?
2. Чүве аттары домакка
кандыг кежигүннер болурул?
3. Ниити чүве ады деп чүл?
4. Хуу чүве аттары деп чүл?

5.

5. Падеж деп чүл?
6. Тыва дылда каш падеж
барыл?
7. Чүве аттарының хамаарылга
хевири деп чүл?
8. Хамаарылга хевириниң чүве
аттары кандыг айтырыгларга
харыылаттынарыл?

6. «Кым дүргенил?»

7.

Домакта сөстерниң холбаазын
илередир чүве адының
өскерлир хевирин падеж дээр.

8.

үлегер
Падежтерниң
аттары
Адаарының
Айтырыглары
сөс
Кым? Чүү?
Аът
рының
Кымнын? Чүнүң?
Аъттың
Бээриниң
Кымга? Чүге?
Аътка
Онаарының
Кымны? Чүнү?
Аътты
Турарының
Кымда? Чүде?
Аътта
Унериниң
Кымдан? Чүден?
Кымче? Чүже?
Аъттан
Аътче
Хамаарыштыра
Углаарының

9.

Падежи
Вопросы
Примеры
Именительный
падеж
Кто? Что?
Конь
Родительный
падеж
Кого? Чего?
Коня
Дательный падеж
Кому? Чему?
Коню
Винительный
падеж
Кого? Что?
Конь
Творительный
падеж
Кем? Чем?
Конем
Предложный
падеж
О ком? О чем?
О коня

10. Адаарының падежинде

чүве аттарының харыылаттынар
айтырыглары:
Кым?
Чүү?
Домакка колдуунда кол сөс,
сөглекчи, адалга болур.

11.

Кымның?
Хөлбегер көк дээрниң адаа –
Чүнүң?
Көрүнчүк дег кылаң хемде
Көк-көк даглар куржаңгылыг
Хөвең дег ак өглер турар
Домакка тодарадылга болур

12.

Кымга? Чүге?
Хектер эдип куккулаан
Кезек ыяш чайлагга
Ачам сугга малчыннап,
Аъттар мунуп турган
бис.
Домакка немелде,
байдал болур.

13.

Кымда?
Чүде?
Соңгавыстың дужунда,
Чодураалар чараштар.
Чоон, мөге уннарлыг,
Чокпак, чаглак баштарлыг.
Домакка немелде, байдал
болур.

14.

Кымны?
Чүнү?
Хоюг эмни сүтке чуургаш,
Хоочун малчын эмнеп турган.
Каш-ла хонгаш анайжыгаш
Каң дег кадык маңнай берген.
Домакка немелде болур.

15.

Кымче?
Ээлгир, оккур ындыг дүрген
Чүже?
Черже бадып, дээрже үнүп,
Элдеп кушту кымнар көрген.
Четтирер-даа ужур турбас!
Домакка немелде,
байдал болур.

16.

Кымдан?
Алак черниң ыяжындан
Чүден?
Ала бениң кудуруундан
Чазап алган дошпулуурум.
Хылдап алган дошпулуурум
Домакка немелде,
байдал болур.

17. II оюн « Чагыдылга»

1. Х.п. турар чангыстың санында болгаш
хөйнуң санында турар чүве аттары херек.
2. У.п. турар хөйнүң санында чүве ады
херек.
3.Т.п. турар чангыстың санында чуве ады
херек
4. Ү.п. турар хөйнүң санында чүве ады херек
5. О.п. чангыстың саннында чүве ады херек.
6. А.п. хөйнүң санында чүве ады херек.
7. Б.п. турар чангыстың санында чүве ады
херек

18.

Оюн « Дүрген тып»
Мээң школа дооскан
эштеримниң аразында
садыгжылар, каңнакчылар,
тудугжулар дээш кымнарны
чок дээр.

19. Синквейн

Чуве ады
Демдек ады
Кылыг сөзү
Демдек ады
Кылыг сөзү
Кылыг сөзү
Сөс каттыжыышкыны азы кыска домак
Түңнел сөс

20. Игил ( эгил, хыл-хомус)-ийи хылдыг хөгжүм херексели.

21.

Диис…, тенек…, эжи…, кежээ…,
эрес…, чараш…, төжек…,
Тавак…, Бичек…, Хөлчук… .

22.

Арык…., дагаа…, оол…,
Сылдыс…, алаак…, хун….,
ном…, шиви…, тавак…,
хоорай…, хар…, адыг…

23.

Серге…, …, хөл…,буга…,
хартыга…, дилги…,
оюн…, Дөң-Хөө…,кулун…

24.

Чуве аттарынын бичеледир, чассыдар кожумактарының дүрүмнерин
чурум чыскаал аайы- биле ажыглаары.
1. Хевир кожумааның утказы
2. Бичеледир,
Кижилерни, дириг амытаннарны,
чассыдар
чувелерни
дүлей үннер болгаш
л,м,н,ң соонга
-чык,-чик,-чак,-чек
-чыгаш,-чигеш.-чугаш
-ай,-ей
ажык үннер болгаш
р,й,г соонга
-жык,-жик,-жак-,жек
-жыгаш,-жигеш,-жугаш
-кай,-кей
-кы(м), -ки(м)

25. Шын бодалды тып

Чүве ады
а) чүвелерниң кылдыныын илередир;
б) чүвелерниң шынарын илередир;
в) чүвелерни илередир.

26. Чүве аттарының айтырыглары:

а) Кандыг? Чүлүг? Кайы?
б) Кым? Чүү? Кымнар? Чүлер? Чүзү?
в) Чүнү кылып тур? Чүнү кылыр?
Канчаар?

27. Чуве аттарының хамаарылга кожумактары

а) –ның, -ниң,-тың,-тиң.
б) –ым, -им, -ың, -уң,- выс,-вис.
в) –дан, -ден, -тан, -тен.

28. Кичээл силерге кандыг болду?