КазНАУ 2024 каз

1.

Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі
«Оңтүстік-Батыс мал және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу
институты» ЖШС
Түркістан облысында суармалы егіншілік
жүйесін тиімді пайдалану бағытты
Сыдык Д.А.,
ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы,
профессор, ҚР ҰАҒА академигі

2.

Пути решения проблемы водосбережения в орошаемом земледелии
Суарылмалы егіншілікте суды өнемдеудің мәселелері
Проблемалар
- Су тапшылығы
- суғару жүйелерінің қанағаттанарлықсыз
жағдайы
- су ресурстарын ұтымсыз пайдалану және
тиімсіз ысыраптар
- суармалы жерлердің қанағаттанарлықсыз
мелиоративтік жағдайы
- суды пайдалануды есепке алу жүйесі тиісті
деңгейде қамтамасыз етілмеген, суды есепке алу
мен су ресурстарын басқаруды автоматтандыру
жүйелерін енгізу нашар.
- әртүрлі жылдарындағы су ресурстарының
қолжетімділігі туралы нақты болжамдардың
болмауы
- жер асты суларының қорын қайта бағалау үшін
қаржы ресурстарының жетіспеушілігі
- білікті кадрлардың тапшылығы
Шешімдері
-Трансшекаралық су ресурстарын бөлу және жер
асты суларын тиімді пайдалану шараларың
қабылдау
- ирригациялық жүйелерді жаңғырту және кешенді
жұмыстарды жүргізіп қалпына келтіру
- суды үнемдеу технологияларын еңдіру
- мелиоративтік шараларды уақтылы және сапалы
орындау
- Суды тиімді басқару және суды есепке алу
- Су шаруашылығын цифрландыру –
автоматтандырылған бақылау және бақылау жүйесін
енгізу, гидротехникалық құрылыстарды
автоматтандыру
- Ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау,
мемлекеттік мекеме немесе жергілікті өзін-өзі
басқаруды қалыптастыру көрсететін қаржылық көмек
- білікті кең ауқымды су мамандарын даярлау

3.

СУ ҮНЕМДЕЙТІН СУҒАРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Егістікке су беру түріне қарай келесі суғару әдістемелері қолданылады
-Жер үсті (дискретті
технологиясы)
-- Жаңбылатып суғару
- Тамшылатып суғару
- Жерасты суғару
- Біріктірілген суғару
Page 3
суғару

4.

СУ ҮНЕМДЕУ ЖҮЙЕЛЕРІН ЖОБАЛАУ
Суармалы жерлердің суармалы сумен қамтамасыз етілуін анықтау;
-Суармалы алқаптың ауыспалы егісін анықтау;
- Суғару әдісі мен техникасын таңдау;
-Суғару жүйесіне негізгі суғару жүйесі және тарату құбырлары арқылы суғару көзінен (сорғы станциясының
көмегімен) су берумен суғару тізбесін әзірлеу;
-Ауыспалы егістегі әрбір дақылға суғару мөлшерін он күндік бөлінуін және суға қажеттілігін су көлемін
анықтауға мүмкіндік беретін ауыл шаруашылық дақылдарын суғару үшін алынатын судың жалпы көлемін
есептеу (су қоймаларының пайдалы көлемі, су алатын жердегі өзеннің гидрологиясы, жер асты сулары);
- Барлық технологиялық талаптарына сәйкес келетін су алу нүктесін (егер су алу ашық су көзінен жүзеге
асырылса) немесе ұңғымаларды (егер су алу жер асты сулары ұңғымаларынан жүзеге асырылса) анықтау;
-Суғару жүйесінің барлық оңтайлы көрсеткіштерін анықтау үшін суғару жүйесінің гидравликалық есебін жүргізу.

5.

Суармалы жерлердің 1/4 бөлігі орналасқан Түркістан
облысы
Қазақстан
Республикасындағы
топырақклиматтық жағдайлары бойынша, сондай-ақ суармалы
егіншілікте тікелей еңбек ресурсы болып табылатын
халық
саны
бойынша
жер
көлемі
бойынша
ерекшеленеді. және оның өнімінің тікелей негізгі
тұтынушысы
суармалы
егіншілікті
дамытуды
жалғастыратын басым бағытқа ие аймақтардың бірі
болып саналады.
Дегенмен, бұл аймақтың құрғақ өңірде орналасқанын
ескеру қажет, мұнда суармалы егіншілікте суармалы
жерлердің мелиоративтік жағдайының көрсеткіштері
ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігінің негізгі
тікелей болжамдық деректері және тиімділіктің жанама
көрсеткіштері болып табылады; суғару жүйесінің.

6.

2022 жылы суғармалы жерлердің болуы және пайдаланылуы (га)
аудандар
суғармалы
егіз алқабы
Суармалы жердің жалпы көлемінен
барлығы
мақта
Арысский
Байдыбекский
28862
15429
13999
14629
Казыгуртский
14738
14738
Мактааральский
63033
63011
Жетысайский
Ордабасинский
Отырарский
Сайрамский
83281
39845
48019
20796
82978
35777
36195
20796
Сарыагашский
Келесский
Сузакский
Толебийский
27778
24817
7452
16439
27229
24745
6287
16439
Сауранский
71069
49973
Тюлькубасский
21804
21804
Шардаринский
68003
60945
Шымкент
25311
576676
25184
514729
194
192
пайдаланылды
оның ішінде ауылшаруашылық дақылдары
малазықтық
көкөніс
дәнді
күріш
дақылдар
дақылдар
бау
тағы
басқалары
пайдаланылмаған
оның ішінде
барлығы тұзданған және сумен өте
басқа
батбақтанған
төмен
себептермен
қамтылған
14863
5190
9673
800
800
5935
9797
4804
478
1945
2336
122
1146
999
680
11222
844
457
1978
237
40421
2178
14680
2868
472
855
1537
22
9
13
49495
7122
85
5151
13517
12226
2814
18425
5247
10205
7973
5569
7007
12622
2513
452
1284
2389
433
7398
2602
495
624
98
303
4068
11824
100
1097
2728
203
2971
6261
3144
4637
2893
5766
14835
13214
593
1619
5766
5576
558
2279
2565
803
2158
6626
919
385
85
149
549
72
1165
14191
9223
7303
5787
929
21096
7794
1611
3677
8348
374
15643
21183
7714
6110
600
246
9449
7058
125822
6367
28815
2760
114225
1185
67771
524
14549
56687
323
19885
127
61947
130
12540
2835
116
433
72
1165
3207
15230
2612
1235
5715
108
23896
127
24438
13566

7.

Мелиоративтік жағдай санаттары бойынша суғармалы жерлердің ауданындағы
өзгерістер Түркістан облысында 1993-2020 жылдары, мың га

8.

1993-2020 жылдарғы Түркістан облысындағы сортаңды
жерлер аумақтарының өзгеру динамикасы

9.

Түркістан облысында
болашақтағы суды үнемдеу технологиясын
еңдіру
• Түркістан облысының суармалы жерлері құрғақ аймақта орналасқан, соңғы
кездері басқа оңтүстік өңірлердегі сияқты мұнда да суғармалы су тапшылығы
байқалуда. 576,7 мың гектар суғармалы жердің жалпы көлемінің 515,6 мың
гектары ауыл шаруашылығы дақылдары үшін суғармалы жерлерде өсіріледі.
Қалған 61,1 мың га (10%) судың аздығы, жер асты суларының жақындығы,
жердің сортаңдануы және басқа да экономикалық және қаржылық себептерге
байланысты пайдаланылмай отыр.
• 2024 жылы 50 мың гектар алқапқа ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің
суды үнемдейтін технологиясы енгізілді.
• 2030 жылға қарай суды үнемдейтін өсіру технологиясы 216,3 мың гектарға
дейін кеңейтуді жоспарлап отыр.

10.

Түркістан облысындағы суғармалы жерлерді жақсарту
бойынша қажетті шаралар:
Ордабасы, Отырар аудандары мен Түркістан қаласындағы суғармалы жерлерді сумен
қамтамасыз етуді жақсарту үшін ағыны әлі реттелмеген Арыс және Боралдай өзендерінде су
қоймаларын салу қажет.
Суармалы жерлердің құрғатуын жақсарту, сонымен қатар Шардара аймағында жер асты
суларының деңгейін төмендету үшін тік дренаждық ұңғымаларды салу қажет.
Топырақтың тұздануын кемейту үшін агротехникалық шараларды жүргізіп, жерді терең
жыртып, шаю қажет. Танаптарды шаюдың тиімділігін арттыру үшін суғару аймағынан тыс
минералданған дренажды суларды шығару үшін минералданған дренаждық жүйелерді жою
үшін дренаждық жүйелердің жұмыс істеуін қамтамасыз ету.
Қазығұрт және Сарыағаш өңірлеріндегі ирригациялық эрозияға ұшыраған жерлерде
ұйымдастыру-шаруашылық, агромелиоративтік, орман-мелиоративтік және гидротехникалық
немесе гидромелиоративтік және жер эрозиясына қарсы іс-шараларды жүргізу қажет.
Су ресурстарын үнемді және ұтымды пайдалану үшін ауыл шаруашылық егісінің
ландшафты ерекшеліктерін ескере отырып, қор үнемдейтін технологиялар мен суғару
техникасын, сондай-ақ ұтымды суғару жүйілерін қолдануды кеңейту қажет.

11.

Назарларыңызға рақмет !