Уводзіны ў перакладазнаўства

1. Уводзіны ў перакладазнаўства

Раздзел 9

2. ІНТЭРНАЦЫЯНАЛЬНЫЯ І ПСЕЎДАІНТЭРНАЦЫЯНАЛЬНЫЯ СЛОВЫ

3. Інтэрнацыянальныя словы

У беларускай і англійскай мовах ёсць многа слоў, якія маюць падобнае напісанне
ці гучанне. Такія словы галоўным чынам з'яўляюцца запазычаннямі з адной мовы ў
іншую, або абедзвюма мовамі з пэўнай трэцяй (як правіла, грэчаскай, лацінскай або
французскай).
У
выпадку
супадзення
інтэрнацыянальнымі.
іх
значэнняў,
такія
лексемы
называюцца

4. Псеўдаінтэрнацыянальныя словы

Калі інтэрнацыянальныя на першы погляд словы з'яўляюцца блізкімі па
форме, але адрозніваюцца па аб'ёме значэння, то іх адносяць да
псеўдаінтэрнацыянальных.

5.

Інтэрнацыянальныя словы
atom
million
system
computer
theory
Псеўдаінтэрнацыянальныя
словы
credit
не толькі "крэдыт",
але і "давер", "заслуга"
pretend
не "прэтэндаваць",
а "прыкідвацца"
receipt
не "рэцэпт",
а "чэк", "квітанцыя"

6. Як узнікаюць псеўдаінтэрнацыянальныя словы?

Псеўдаінтэрнацыянальныя словы ўзнікаюць у выніку запазычанняў.
Пры гэтым
• альбо запазычаюцца не ўсе значэнні слова,
• або дзве мовы запазычваюць з трэцяй мовы адно і тое ж слова, але ў розных
значэннях,
• альбо ў працэсе запазычання слова перажывае карэннае пераасэнсаванне.

7.

Чым адрозніваюцца наступныя групы псеўдаінтэрнацыянальных
слоў?
а) словы, якія не супадаюць
ні ў адным значэнні
magazine
balloon
не "крама", а
"часопіс"
не "балон", а
"паветраны шар"
не "міліцыя", а
"апалчэнцы",
"рэзервісты"
militia
б) словы, якія супадаюць у
адным з некалькіх значэнняў
argument не толькі "аргумент",
але і "сварка",
"спрэчка", "дыскусія"
popular
не толькі "папулярны",
але і "народны",
"даступны",
"распаўсюджаны», …
"прыхільнік", радзей
[ˌpɑːtɪ'zæn] "партызан"
partisan
в) блізкія па значэнні словы, але з
рознай эмацыйна-ацэначнай
афарбоўкай
ambition
амбіцыя (славалюбства,
уладалюбства)
кар'ера (імкненне да
career ўлады, дастатку)

8. Словы блізкія па значэнні, але з рознай эмацыйна-ацэначнай афарбоўкай.

Як правіла, англійскія лексемы такога роду характарызуюцца станоўчай або
нейтральнай канатацыяй, а іх падобныя па форме беларускія адпаведнікі –
адмоўнай.
• ambition
• амбіцыя
• career
• кар’ера
Аднак таксама сустракаюцца англійскія словы, у якіх апроч значэнняў з адмоўнай канатацыяй,
існуюць нейтральныя значэнні:
• discrimination
а) дыскрымінацыя (прыніжэнне, прымяншэнне, неаднолькавае стаўленне);
б) дыферэнцыяцыя, размежаванне

9.

Каб пазбегнуць памылак пры перакладзе інтэрнацыянальнай і
псеўдаінтэрнацыянальнай лексікі, неабходна ўважліва аналізаваць:
кантэкст, у якім ужываецца слова;
значэнні англійскага слова ў англійскім слоўніку;
магчымыя варыянты яго перакладу ў англа-беларускім слоўніку;
значэнні
абранага
варыянту
перакладу,
прадстаўленыя
ў
беларускім
тлумачальным слоўніку;
варыянт перакладу абранага адпаведніка ў беларуска-англійскім слоўніку.

10. Дамашняе заданне

Пераклад інтэрнацыянальнай
і псеўдаінтэрнацыянальнай лексікі

11.

Практ. 2. Перакладзіце наступныя сказы, звяртаючы асаблівую ўвагу на словы, вылучаныя
курсівам.
1. The appellation covers the whole of Burgundy (http://corpus.byu.edu/bnc/).
2. Now he thinks I’m a fitness fanatic. Now he thinks I’m one of those lunatics who run around the park
in the freezing cold wearing a coloured bib (A. Potter "Who's That Girl?").
3. He was noted for his prodigious memory, was deeply religious, and a staunch advocate of temperance
(http://www.ldoceonline.com/dictionary/).
4. And intelligence sources last night denied early reports that one van had slipped through their dragnet
(http://www.ldoceonline.com/dictionary/).
5. The card was embossed with a gold replica of the yacht, with the name Mamouda underneath
(C. Bushnell "Trading Up").
6. We were too extravagant in the late 1980s when money was rolling in – we took everything for granted
(http://www.ldoceonline.com/dictionary/).
7. Paul Smith’s clothing was a status symbol, the choice for the sophisticated, urbane downtown male
(C. Bushnell "One Fifth Avenue ").

12.

8. As soon as they stepped onto the boat, Selden’s personality changed; he suddenly became the
captain, piloting the boat with a joyful expertise (C. Bushnell "Trading Up").
9. I can literally feel the stress coming out of my pores, oozing all over this bench and trickling
on to the pavement (A. Potter "Who's That Girl?").
10. A dramatic 40 percent drop in oil prices since June has prompted new discussion about
raising the federal gasoline tax (http://corpus.byu.edu/coca/).
11. One sign of a heart attack
(http://www.ldoceonline.com/dictionary/).
is
a
sensation
in
the
left
arm
12. What brought Malden Mills out of bankruptcy was its team, which came up with a
revolutionary fabric that was extremely warm, extremely light, quick to dry and easy to dye
(http://corpus.byu.edu/coca/).
13. Research has strongly indicated that the leadership of the school principal plays a critical
role in the development of successful schools (http://corpus.byu.edu/coca/);
14. We've traveled the world to discover some of the most extraordinary concrete buildings,
from historic masterpieces to recently built edifices (http://www.ldoceonline.com/dictionary/).

13. АКТУАЛЬНАЕ ЧЛЯНЕННЕ ВЫКАЗАННЯ

14. Актуальнае чляненне

Выказванне - гэта сказ, які уключаецца ў канкрэтную камунікатыўную
сітуацыю. Як адзінка камунікацыі выказванне складаецца з дзвюх частак:
• старой інфармацыі, або ТЭМЫ,
• новай інфармацыі, або РЭМЫ.
Мяжу паміж тэмай і рэмой можна правесці па дзеяслове.
В комнату | вошел | мальчик.
В руках у него | была | книга.

15. Вызначэнне тэмы і рэмы

Тэму і рэму таксама можна выявіць, паставіўшы да выказвання пытанне.
• Інфармацыя, якая змяшчаецца ў пытанні адносіцца да ТЭМЫ
• Інфармацыя, якая змяшчаецца ў адказе – да РЭМЫ
З перакладам ён праводзіўся да паловы на дванаццатую.
Тэма
Рэма

16. Асаблівасці вылучэння тэмы і рэмы

• У вуснай гаворцы рэма заўсёды вылучаецца інтанацыяй
• На пісьме - лексічнымі або сінтаксічнымі сродкамі.
Беларуская мова
Англійская мова
1) Парадак слоў (ТЭМА ў пачатку выказвання,
РЭМА ў канцы)
2) Эмфатычныя часціцы:
- нават, менавіта, як раз,
3) Эмфатычныя абароты:
- аказваецца, варта сказаць, прынамсі
1) Артыкль (the вызначае ТЭМУ, a - РЭМУ).
2) Эмфатычныя канструкцыі:
- it is (was)… that (It is John whom I want to
invite.)
- прэпазіцыйнае do (I do agree with you.)

17. Пазіцыя рэмы ў англійскім выказванні

• У англійскім выказванні рэма можа знаходзіцца ў любой частцы сказа.
• Specific steps are needed to eliminate the nuclear threat
• In the decentralized conditions of some peacekeeping operations, great caution must be
exercised.
• The legacy includes nuclear tests and nuclear arsenals.
• Аднак, канчатковае становішча больш частотнае.
• Пры перакладзе рэму, дзе б яна ні знаходзілася, часцей за ўсё
пераносяць у канец сказа.

18. Уплыў артыкля

• Фармальным паказчыкам рэмы часта з'яўляецца артыкль a, тэмы - the.
• A boy came into the room.
У пакой увайшоў хлопчык
• The boy came into the room.
Хлопчык увайшоў у пакой.

19. Паказчыкі рэмы

Лексічнымі паказчыкамі рэмы з'яўляюцца словы з выдзяляльна-абмежавальным
значэннем (only, merely, just, namely, such as, rather than, at least)
У канферэнцыі прынялі ўдзел толькі 15 студэнтаў.
Працягласць аб'явы павінна быць не менш за 15
секунд.

20. Паказчыкі рэмы

канструкцыя it is/was... that.
У такіх выпадках у перакладзе змяняецца парадак слоў або
выкарыстоўваюцца дадатковыя лексічныя сродкі:
Гэты новы від быў знойдзены
4 гады таму.
Я размаўляў учора менавіта з ім.

21. Обстоятельства при переводе на русский язык обычно выносятся в позицию темы (начальную)

У нашым горадзе ёсць новы гандлёвы цэнтр.
Калі ў 1945 годзе была створана ААН,
адной з яе асноўных мэт было
падтрыманне міжнароднага міру і бяспекі.

22. Уступныя канструкцыі выносяцца ў пазіцыю тэмы (пачатковую)

На думку лекараў, рост выпадкаў
захворвання на астму можа быць
звязаны з павелічэннем колькасці
людзей з залішняй вагой.

23. Дамашняе заданне

Актуальнае чляненне выказвання

24.

Практ. 4. Перакладзіце пісьмова наступныя выказванні, звяртаючы асаблівую
ўвагу на пазіцыю групы акалічнасці і ўступных канструкцый.