Boshlangich_sinf_tabiiy_fanlar_darslarida_xaritalar_bilan_ishlashni_organish

1.

Boshlang‘ich sinf tabiiy fanlar
darslarida xaritalar bilan
ishlashni o‘rganish

2.

Reja
Xaritalarning asosiy turlari va ularning ahamiyati
Xaritalarni o‘qish va tushunish qoidalari
Darslarda xaritalardan foydalanishning usullari

3.

Xaritalarning asosiy turlari
Xaritalar – bu yer yuzasidagi hududlarni,
ob'ektlarni va ularning joylashuvini
ko'rsatadigan grafik vositalardir. Ular ilmiy,
ta'limiy va amaliy maqsadlarda keng
qo'llaniladi, masalan, geografik joylashuvni
aniqlash, transport yo'nalishlarini belgilash
va atrof-muhitni tushunish. Xaritalar o'z
ichiga olgan ma'lumotlari sababli, ular
ko'plab fanlarda, jumladan tabiiy fanlarda,
juda muhim ahamiyatga ega.
- Fiziki
xaritalar
- Siyosiy
xaritalar
- Tematik
xaritalar
Fiziki xaritalar tabiiy ob'ektlarni, masalan,
tog'lar, daryolar va o'rmonlarni ko'rsatadi, bu
esa geografik xususiyatlarni tushunishga
yordam beradi. Siyosiy xaritalar esa davlatlar,
hududlar va siyosiy chegaralarni belgilaydi, bu
esa siyosiy tizimlarni o'rganishda muhimdir.
Tematik xaritalar esa ma'lum bir mavzu yoki
statistik ma'lumotlarni, masalan, aholi zichligini
yoki iqlim o'zgarishini ko'rsatadi, bu esa
tajribaviy ma'lumotlarni taqdim etadi.

4.

Xaritalarning ahamiyati
Xaritalar ta'lim jarayonida
muhim rol o'ynaydi. Ular
o'quvchilarga geografik
tushunchalarni yaxshiroq
tushunishga, ma'lumotlarni
joylashishi va tarqatilishi haqida
ko'proq bilishga yordam beradi.
Xaritalar orqali o'quvchilar bilim
olishi va o'z fikrlarini
shakllantirishi mumkin.
- Xaritalar o'quv jarayonini qiziqarli va
interaktiv qiladi.
- Ular o'quvchilarga muayyan joylar va
ularning xususiyatlari haqida ma'lumot
beradi.
- Xaritalar yordamida o'quvchilar o'z
bilimlarini amaliyotda qo'llash imkoniyatiga
ega bo'lishadi.
- Ular tarixiy va madaniy kontekstlarni
tushunishga yordam beradi.
- Xaritalar matematik va analitik fikrlashni
rivojlantirishga xizmat qiladi.

5.

Xaritalar bilan ishlash usullari
Xaritalarni tahlil qilish va o'qish:
- Xaritalarning asosiy elementlarini aniqlash: quruqlik va suv maydonlari, shaharlar, yo'llar va
chegaralar.
- Ma'lumotlarni xaritadan o'qish: masofalar, yo'nalishlar va joylashuvlar.
- Xaritalarda ko'rsatilgan ma'lumotlarning aniqligini baholash.
Xaritalardan foydalanishning asosiy qoidalari:
Xaritani ishlatishda bir nechta asosiy qoidalar mavjud. Xarita har doim aniqlik va o'lchovlarni
saqlab qolishi kerak. Shuningdek, xaritani o'qiyotganda, uning kalitini tushunish va
ma'lumotlarni to'g'ri talqin qilish muhimdir.
Amaliy mashg'ulotlar: xaritalar bilan ishlash:
O'quvchilar xarita bilan ishlash bo'yicha amaliy mashg'ulotlarda ishtirok etishlari kerak. Bu
mashg'ulotlar davomida ular xaritalarni o'qish va tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantiradilar.
Masalan, o'quvchilar o'zlarining yashash joylaridagi xaritalar bilan tanishib, ularni ko'rsatish va
joylashtirish bilan shug'ullanishlari mumkin.

6.

Xaritalarni o‘qish qoidalari
Xaritalarni o‘qishning asosiy qoidalari
xaritadan to‘g‘ri ma'lumot olish uchun
muhimdir. Xarita o‘qish jarayonida,
avvalo, xaritaning maqsadini va
ko‘rsatilayotgan hududni tushunish
zarur. Xaritalarni o‘qishda e'tiborga
olinishi kerak bo‘lgan eng muhim
qoidalar - xaritaning ko‘rinishi, belgilari
va ranglari, shuningdek, xarita kalitlari
va ma'lumotlarning aniqlik darajasi.
Xaritalar asosan geografik va
tematik xaritalar sifatida ikki turga
bo‘linadi. Geografik xaritalar
joylashuv, masofalar va geografik
obyektlar haqida umumiy
ma'lumotlarni taqdim etadi. Tematik
xaritalar esa ma'lum bir mavzu yoki
ma'lumotga e'tibor qaratadi,
masalan, aholi zichligi, iqlim va
iqtisodiy faoliyat kabi mavzularni
o‘z ichiga oladi.
Har bir xarita turi o‘ziga xos
ma'lumotlarni taqdim etadi.
Geografik xaritalar joylashuv va
tabiiy resurslar haqida batafsil
ma'lumot beradi. Tematik
xaritalar esa ijtimoiy, iqtisodiy
yoki ekologik ma'lumotlarni
ko‘rsatadi, bu esa xaritalar
yordamida ma'lum bir mavzu
yoki hodisani chuqurroq
o‘rganish imkonini beradi.

7.

Xarita elementlari
Xaritalar ko‘plab elementlardan iborat bo‘lib,
ularning har biri muhim ma'lumotlarni taqdim
etadi. Ko‘rsatkichlar xaritada joylashgan
ob'ektlar yoki hodisalar haqida ma'lumot
beradi. O‘lchovlar xaritaning ma'lum bir
joyidagi masofani yoki maydonni belgilaydi, bu
esa xarita foydalanuvchisiga joylashuvni
aniqlashda yordam beradi. O‘lchov birliklari
esa masofani yoki maydonni qanday
o‘lchashni ko‘rsatadi; masalan, kilometr yoki
metr. Har bir element xarita o‘qishida va
tahlilida muhim rol o‘ynaydi.
Ko‘rsatkichlar xaritalarda ob-havo
ma'lumotlarini ifodalashda keng qo‘llaniladi.
Masalan, xaritada quyoshli, yomg‘irli yoki
bulutli kunlar uchun o‘ziga xos belgilar
mavjud. Bu belgilar yordamida
foydalanuvchilar ob-havoni tezda tushunishi
va rejalashtirishi mumkin. Shuningdek,
o‘quvchilar ob-havoni kuzatish orqali
ko‘rsatkichlarning qanday ishlashini amaliy
misollar orqali o‘rganishlari mumkin.

8.

Xaritalarni tahlil qilish
Xaritalarni tahlil qilishda quyidagi metodlardan foydalanish zarur:
- **Geografik metodlar**: Xaritaning joylashuvi va muhitni tahlil qilish.
- **Tahliliy metodlar**: Ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilish orqali xarita maqsadini
aniqlash.
- **Vizual metodlar**: Xaritalardagi belgilarning o'zaro bog'liqligini aniqlash.
**SWOT tahlili** yordamida xaritalarni o'rganish:
- **Kuchli tomonlar**: Ma'lumotlarning aniqligi va batafsilligi.
- **Zaif tomonlar**: Xaritalarda kamchiliklar yoki noto'g'ri ma'lumotlar.
- **Imkoniyatlar**: Xaritalarni o'rganish orqali yangi bilimlar olish.
- **Tahdidlar**: Noto'g'ri xaritalardan foydalanish natijasida yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan xatolar.
O'quvchilarga xarita misollari asosida tahlil qilish topshirig'ini berish, shuningdek, ularni
SWOT tahlilini amalga oshirishga undash. Bu o'quvchilarga xaritalarni yaxshiroq
tushunishga yordam beradi.

9.

Xaritalardan foydalanishning ahamiyati
Xaritalar tabiiy fanlar
darslarida muhim rol
o‘ynaydi. Ular
o‘quvchilarga geografik
joylashuv va tabiiy
jarayonlar haqida aniq
tasavvur berish
imkonini yaratadi.
Xaritalar orqali
o‘quvchilar atrofmuhitni yaxshiroq
tushunishadi.
Xaritalar o‘quvchilarga geografik
va tabiiy jarayonlarni
tushunishga yordam beradi. Ular
turli xil ma'lumotlarni vizual
tarzda namoyish etish orqali
darslarni yanada qiziqarli qiladi.
Bu jarayonda o‘quvchilar
xaritalar bilan ishlashni
o‘rganadilar, bu esa ularning
analitik fikrlash qobiliyatini
rivojlantiradi.
O‘qituvchilar uchun xaritalar
darsda vizual yordam
sifatida foydalanish imkonini
beradi. Ular darsning
mazmunini yanada boyitadi
va o‘quvchilarni jalb qiladi.
Xaritalar yordamida
o‘qituvchilar o‘quvchilarga
muayyan mavzularni
tushuntirishda ko‘proq
samarali bo‘lishlari mumkin.

10.

Xaritalarni darslarda qo‘llash usullari
Xaritalarni interaktiv
darslarda ishlatish
o‘quvchilarga tabiiy fanlar
bo‘yicha mavzularni yanada
yaxshiroq tushunishga
yordam beradi. Bu usul,
o‘quvchilarni xaritalar bilan
faol muloqot qilishga
undaydi va o‘rganish
jarayonini qiziqarli qiladi.
O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib
xaritalar bilan ishlash imkoniyatiga ega
bo‘lishi kerak. Bu ularga birgalikda fikr
almashish, muammolarni hal qilish va
bir-biridan o‘rganish imkonini beradi.
Misollar sifatida geografik joylashuvni
aniqlash va tabiatdagi o‘zgarishlarni
ko‘rsatish jarayonida xaritalardan
foydalanish keltirilishi mumkin.

11.

Xaritalar orqali o‘rganishning afzalliklari
• O‘quvchilar xaritalar yordamida ko‘proq ma’lumot qabul qiladilar. Xaritalar
yordamida o‘quvchilar turli geografik joylar, ularning xususiyatlari va o‘zaro
bog‘liqligini o‘rganadilar. Bu jarayon o‘quvchilarga ko‘proq vizual tasavvur hosil
qilishga yordam beradi.
• Geografik bilimlarni yaxshilaydi. Xaritalar geografik ko‘nikmalarni rivojlantirishga
yordam beradi, chunki o‘quvchilar xaritalar orqali joylar orasidagi masofalarni,
yo‘nalishlarni va geografik xususiyatlarni tushunadilar. Bu, o‘z navbatida, ularning
geografik savodxonligini oshiradi.
• O‘rganish jarayonini qiziqarli va interaktiv qiladi. Xaritalar bilan ishlash
o‘quvchilarga o‘qish jarayonida faol ishtirok etishga imkon beradi. Masalan, guruhiy
faoliyatlar orqali xarita o‘rganish, o‘quvchilarning jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi va darslarni yanada qiziqarli qiladi.

12.

Xulosa
Xaritalarning asosiy turlari,
jumladan, sayyora xaritalari,
tematik xaritalar va topografik
xaritalar, o'ziga xos
xususiyatlari bilan birga taqdim
etildi. Har bir xaritaning o'ziga
xos maqsadi va qo'llanilish
sohalari mavjud, bu esa
o'quvchilarga geografik
bilimlarni yaxshilashga yordam
beradi.
Xaritalar tabiiy fanlar
darslarida ta'lim jarayonining
ajralmas qismi hisoblanadi.
Ular o'quvchilarga muayyan
geografik joylar va tabiiy
jarayonlar haqida aniq
tasavvur berishga yordam
beradi, shuningdek,
o'qituvchilarga darsni yanada
qiziqarli va samarali o'tkazish
imkoniyatini taqdim etadi.
Xaritalardan foydalanishning turli
usullari, masalan, xarita o'qish, xarita
bo'yicha yo'nalish belgilash va xarita
orqali ma'lumotlarni taqdim etish
qoidalari ko'rsatildi. O'quvchilarga
geografik va tabiiy jarayonlarni xaritalar
orqali tushunishga yordam berish
afzalliklari ta'kidlandi. Interaktiv
darslarda xaritalar bilan ishlash o'quv
jarayonini yanada qiziqarli va samarali
qiladi.

13.

Q&A