7 дәріс

1.

Дәріс 7. Қазақстан империялық тәжірибелер
жүйесінде
Жоспар:
7.1. Қазақстан Ресей империясымен, Орта Азиялық хандықтармен, Башқұртстанмен, Қимақ
хандығымен халықаралық қатынастар жүйесінде.
7.2. Жоңғар хандығының күшеюі: жоңғарлардың Қазақстанға басқыншылық стратегиясы.
«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» жылдары.
7.3.Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт-азаттық күресі. Бұланты шайқасындағы
жеңістің маңызы.
7.4. Аңырақай шайқасы.

2.

Мазмұны
XVIII ғасырдың басындағы қазақ
хандарының саяси шиеленісті шешу
әрекеттері
Қазақ-қалмақ, қазақ-башқұрт
қатынастары, казак әскерлерінің
қысымы
Қазақ-жоңғар қатынастары

3.

Тәуке хан
Мирасқоры – Қайып
жасағы 80 мыңға жуық жауынгерден тұрды
А.И.Левшин: «Ол оларды, тайпаларды, өліспей
беріспейтін алауыздықтан арылтты, олардың арасындағы
бірнеше жылга созылған қанды қырғын сойқанды
тоқтатты, ол өзгелердің бәрін де асқан ақылпарасатымен, қара қылды қақ
жарган әділеттілігімен өзіне бағындыра білді».
1680-1715 (1718) жж.

4.

Тәуке хан
Мирасқоры - Қайып
Қазақ- Бұхар
Сыртқы саясаттағы
мақсаты
көрші мемлекеттермен
одақ құру және бейбіт
қатынас құру
1680-1715 (1718) жж.
Қазақ- Жоңғар
Қазақ- Роңғар
қарақалпақтармен және қырғыздармен одақтас болды. Ол
қарақалпақтарды Сасық би арқылы, ал қырғыздарды Қоқым
Қарашар би арқылы басқарып отырған.
бейбітшілік қарымқатынаста, отырықшы
аймақтармен, қалалармен
сауда саттық жасауға
тырысты.
1710 жылы Қарақұм
маңында жауға қарсы қалай
төтеп беру мәселесін шешу
үшін үш жүздің басын қосты
1686-1693 жылдар аралығында
Ресейге бес елшілік
аттандырды. І Петрге 1694
жылы қазан айында хат
жіберді. Тәуке хан І Петрмен
елші Аталықов арқылы сауда
байланысын дамытуға келісім
жасаған.

5.

Хан болғанға дейін
Хан билігі тұсында
Шығыста жоңғарлар
жоңғарлармен және Еділ
қалмақтарымен үзіліссіз
шайқастардың жүруі
1716 жылы қазақ даласы жоңғар
қолбасшысы Цэрэн-Дондобтың
жойқын соққысына ұшыраған.
Батыстан қалмақ билеушілерінен
қауіп
Осман сұлтаны ІІІ Ахметке
елшіліктер жіберуі
1715-1718 жж.
Қазақ-орыс әскери одағын құруға
ұсынысы

6.

Қайып ханның тұсында
Сұлтандардың
аймақтық сеператизмі күшейді.
Болат хан
(1718-1729)
Күшік
(1730-1740)
Найман тайпасын
Әбілқайыр хан
(1718-1748)
Сәмеке хан
(1719-1734)
1718 жыл
Аягөз шайқасы
Жолбарыс хан
(1720-1740)
Барақ, Әбілмәмбет, Батыр, Сұлтанбет сияқты басқа да сұлтандардың беделі арта берді.

7.

Бекініс, қорған, қамал — тұрақты әскері, қаружарағы бар, қажетті азық-түлік, т.б. нәрселермен
қамтамасыз етілген, әскери-стратегиялық тұрғыдан
маңызды, жау қоршауында қалған жағдайда ұзақ
уақыт қарсыласуға мүмкіндігі мол әскери тұрақ.
еев
8ж.
Омбы
1716ж.
Железинск
1717ж.
1720ж.
Жәміш
1716ж.
1718ж.
1720ж.

8.

9.

Сібір казак әскерлері
Орал (Жайық)казак
әскерлері

10.

тарихы
Рулық-тайпалық құрамы
Қазақ башқұрт-қатынастары
Башқұрттар
Еділ қалмақтары
Қалмақ халқының шығу
тарихы

11.

12.

«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама»
(1723-1727 жж.)

13.

14.

15.

16.

Бұланты шайқасының тарихи маңызы
Мерзімі: 1727 жылдың көктемі
Қанша күнге созылды: 3-7 күн
Майдан алаңы: қазіргі Қарағанды облысындағы Бұланты мен
Білеуті өзендерінің аралығы, Ұлытау тауларының маңы
Әскер саны: 30 000 адамнан тұратын қазақ әскері мен 40 000
жоңғар жасағы
Қазақ әскерінің қолбасшысы: Әбілқайыр хан
Батырлар:
Бөгенбай,
Қабанбай,
Саурық,
Жәнібек,
Малайсары,
Шақшақ Жәнібек,
Есет,
Райымбек,
Қарасай.
Тарихи маңызы
Ол жеңіс «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламадан» есін жиып,
бойын тіктеп үлгермеген халыққа рух берді. Бұланты шайқасы қазақ
жасақтарының өз күштеріне сенуіне, халық санасында бетбұрыс
жасауға мүмкіндік берді.

17.

Аңырақай шайқасы тарихи маңызы
Мерзімі:1729ж мамыр-маусым
Уақыты:40-45 күн
Аумағы: Балқаш көлінің оңтүстік-шығыс жағында 120 шақырым
Жерде,»Итішпес»деген жерде ұзындығы – 30-35, ені – 20 шақырым
Шайқасқан екі тарап:70 000 ға жуық адам қатысқан
Басшылары: Қазақ ханы Әбілқайыр хан мен жоңғар
Қатысқан батырлар: Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай,
Шақшақ Жәнібек, Шапырашты Наурызбай. Қатысқан Атақты
жыраулар: Ақтамберді,Үмбетей
Тарихы маңызы: Жоңғар мемлекетінің қазақ жеріне жойқын соғыстарын он жылға дейін
кешеуілдетті. Қазақ жасақтарының қиын-қыстау кезеңіне қарамастан әскер жинақтай алуы.

18.

Ізбасары Нұралы
Жұбайы Бопай Бәтима
Әбілқайыр хан мен Ресей патшалығы
арасындағы байланыс
Әбілқайыр хан
(1718 —1748)
Aғылшын суретшісі Джон
Кэстльдің суреттеуі
Хан моласы
Баласы Айшуақ ханның
құлыптасы

19.

Әскери әдет-ғұрып