9-дәріс

1. №9 Дәріс Кәсіпорынның өндірістік қызметін жоспарлау

Қарастырылатын сұрақтар:
1. Кәсіпорын қызметін жоспарлаудың мәні мен
әдістемелік негіздері.
2. Кәсіпорынның өндірістік жоспары.
3. Кәсіпорынның өндірістік қуаты және оны анықтау
әдістері.

2. 1. Кәсіпорын қызметін жоспарлаудың мәні мен әдістемелік негіздері

Жоспарлаудың мәні мен маңызы
Жоспарлау – бұл кәсіпорынның даму қарқынын,
үрдістерін ағымдағы кезеңде де, болашақта да айқындайтын
сандық және сапалық көрсеткіштер жүйесін құру және
қалыптастыру.
Ол кәсіпорын деңгейінде өндірісті басқарудың және
реттеудің экономикалық механизмінің бүкіл жүйесінің басты
бағыты болып табылады.
Тиімді жоспарлау мен бюджеттеу үшін негізгі
нормативтік базаны құру қажет. Бұл базаға еңбек, материалдық
және
қаржылық
ресурстардың
нормалары
мен
нормативтерінің жиынтығы жатады.

3.

Жоспарлаудың негізгі әдістері
Кәсіпорында бірнеше жоспарлау әдісі қолданылады:
Баланстық әдіс: Кәсіпорын ресурстарына қойылатын
талаптар мен олардың қамту көздері арасында, сондай-ақ
жоспардың бөлімдері арасында байланыс орнатуды көздейді.
Мысалы, өндірістік қуаттылық, жұмыс уақыты, материалдық және
қаржылық теңгерімдер жасалады.
Есептеу және аналитикалық әдіс: Жоспар көрсеткіштерін
есептеу, олардың динамикасын және оларға әсер ететін
факторларды талдау үшін пайдаланылады.
Экономикалық
және
математикалық
әдістер:
Көрсеткіштердің
негізгі
факторлармен
тәуелділігінің
экономикалық модельдерін құруға, жоспардың бірнеше нұсқасын
дайындауға және оңтайлысын таңдауға мүмкіндік береді.
Графикалық-аналитикалық әдіс: Экономикалық талдау
нәтижелерін графикалық құралдармен бейнелеуге мүмкіндік
береді, мысалы, желілік графиктер күрделі нысандарды
жоспарлауда қолданылады.
Бағдарламалық-мақсатты
әдіс:
Бір
мақсатпен
біріктірілген және белгілі бір мерзімге арналған міндеттер мен ісшаралар жиынтығы түріндегі бағдарлама жасауға мүмкіндік
береді.

4.

Жоспарлаудың әдістемелік принциптері
Кәсіпорын қызметін жоспарлау келесі әдістемелік
принциптерге негізделеді:
Үздіксіздік принципі: Әр түрлі уақыттық
кезеңдегі жоспарларды өзара үйлестіруді қажет етеді.
Күрделілік принципі: Зерттеу нысанының барлық
аспектілерін сыртқы процестермен бірге қарастыруды
талап етеді.
Оңтайлылық
қағидаты:
Дамудың
барлық
ықтимал нұсқаларынан ең оңтайлысын таңдауды
білдіреді.
Баланс қағидасы: Көрсеткіштер балансын сақтау
және пропорцияларды белгілеуден тұрады.
Басқа принциптерге альтернативтілік, келісу,
дәйектілік, басымдылық және салалық пен өңірлік
аспектілерді үйлестіру жатады.

5.

Жоспарлаудың уақыт бойынша түрлері
Уақыт бойынша жоспарлаудың келесі түрлерін
ажыратады:
Перспективалық (стратегиялық) жоспарлау:
Ұзақ мерзімді (10-15 жыл): Кәсіпорынның ұзақ мерзімді
экономикалық
стратегиясын
қалыптастырады,
жаңа
нарықтарды дамытуды ескереді.
Орта мерзімді (5-7 жыл): Ұзақ мерзімді жоспардың
мақсаттарын нақтылайды; ұйымдық құрылым, өндіріс қуаты,
күрделі салымдар сияқты нысандарды қамтиды.
Ағымдағы (жылдық) жоспарлау: Бесжылдық жоспар
аясында әзірленеді және оның көрсеткіштерін нақтылайды.
Оперативті-өндірістік жоспарлау: Қысқа мерзімдерге
(ай, ауысым, сағат) арналған және жылдық жоспардың
міндеттерін жеке өндірістік бөлімшелерге (цех, учаске, жұмыс
орны) дейін жеткізеді. Ол кәсіпорынның біртұтас және
ырғақты жұмысын қамтамасыз ету құралы ретінде қызмет
етеді.

6.

2. Кәсіпорынның өндірістік жоспары
Өндірістік жоспардың мәні мен мақсаты
Өндіріс жоспары кәсіпорынның және оның барлық
бөлімшелерінің перспективалық өсуін, кәсіпорынның
жоспарланған, ұйымдастырушылық және басқарушылық
қызметінің негізгі бағытын анықтайды.
Өнімдерді
өндіру
мен
сатуды
жоспарлау
тұтынушылардың
нақты
қажеттіліктерін
қанағаттандыруға және компанияны дамытудың жалпы
стратегиясын қамтамасыз етуге бағытталған.
Өндірістік жоспар әрбір кәсіпорын үшін ішкі
корпоративтік
қызметтің
жан-жақты
әлеуметтікэкономикалық жоспарлауының негізі болып табылады.
Осының негізінде барлық басқа жоспарлар жасалады.

7.

Өндірістік жоспардың негізгі көрсеткіштері
Әр кәсіпорынның жылдық өндірістік жоспары келесі
жоспарланған көрсеткіштердің өзара байланысты жүйесін
қамтиды:
Кәсіпорын мен оның бөлімшелерінің өндірістік
қызметінің негізгі мақсаты.
Тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің көлемі
мен мерзімдері (сандық және сапалық көрсеткіштермен).
Кәсіпорынның, цехтар мен учаскелердің өндірістік
қуатын есептеу.
Жылдық өндірістік бағдарламаны жүзеге асыру үшін
ресурстардың қажеттілігін анықтау.
Негізгі цехтарда жоспарланған жұмыстарды бөлу,
нарықтық тапсырыстарды орындау мерзімдері.
Жоспарланған көрсеткіштерге жету үшін құралдар мен
әдістерді таңдау.
Өндіру жоспарларының орындалуын бақылау әдістерін
негіздеу.

8.

Өндірістік бағдарлама және оның көрсеткіштері
Өндірістік бағдарлама (өндіру жоспары) – бұл
өнімге деген сұранысты және оны қанағаттандыру үшін
нақты өндірістік мүмкіндіктерді көрсете отырып, тиісті
сападағы өнімнің нақты көлемі мен ауқымын білдіреді.
Бұл кәсіпорын жоспарының ең маңызды бөлімі болып
табылады.
Өндірістік бағдарламада табиғи және құндық
көрсеткіштер қолданылады, олардың ішінде негізгілері:
Жалпы өнім: Кәсіпорынның шарттық міндеттемелеріне
сәйкес шығарылатын барлық өнім көлемі.
Тауарлық өнім: Кәсіпорында сатылатын, сатуға дайын
өнімдер.
Өткізілетін өнім: Компанияның ағымдағы шоты бойынша
төлемдер алынған өнімдер.

9.

Жоспарлау процедурасының кезеңдері
Кәсіпорындарды жоспарлау қызметі бір-бірінен кейінгі
бірқатар негізгі кезеңдерге бөлінеді:
1. Сыртқы және ішкі ортаны зерттеу: Ұйым үшін маңызды
компоненттерді анықтау, ақпарат жинау және болашақ
жағдайды болжау.
2. Бағыттарды белгілеу: Ұйымның көзқарасын, миссиясын
және мақсаттар жиынтығын анықтау.
3. Стратегиялық талдау: Қойылған мақсаттар мен зерттеу
нәтижелері арасындағы алшақтықты анықтау.
4. Стратегияны таңдау: Баламалы стратегиялардың бірін
таңдау және оны дамыту.
5. Стратегиялық жоспарды дайындау.
6. Орта мерзімді жоспарлар мен бағдарламалар әзірлеу.
7. Жылдық жедел жоспарлар мен жобаларды әзірлеу.
8. Жоспарлардың орындалуын бақылау: Іс жүзіндегі
нәтижелерді жоспарланған көрсеткіштермен салыстыру.

10.

3. Кәсіпорынның өндірістік қуаты және оны анықтау
әдістері
Өндірістік қуат ұғымы және оның маңызы
Кәсіпорынның белгілі бір мөлшерде өнім шығару
қабілеті өндірістік қуатпен ерекшеленеді.
Өндірістік қуат – бұл барлық белгіленген
жабдықты
толық
пайдалану,
озық
техникалық
стандарттарды және өндіріс пен еңбекті заманауи
ұйымдастыруды қолдану негізінде есептелетін ең көп
мүмкін жылдық өнім шығару көлемі.
Ол кәсіпорынның нақты өндірістік бағдарламасын
негіздеуге қызмет етеді.
Өндірістік қуат тек табиғи және жартылай табиғи
өлшем бірліктерінде ғана есептеледі. Есептеу тек негізгі
өндірістің жетекші қондырғылары (цехтар, учаскелер)
бойынша жүзеге асырылады.

11.

Өндірістік қуатқа әсер ететін факторлар
Өндірістік қуатты есептеу кезінде мынадай
факторлар ескеріледі:
Негізгі өндірістік активтердің құрылымы мен мөлшері.
Жабдықтың
сапалық құрамы, физикалық және
моральдық тозу деңгейі.
Жабдықтардың орындалуының алдыңғы қатарлы
техникалық стандарттары.
Өнімнің
күрделілігі,
шикізаттан
өнім
шығару
нормалары.
Кәсіпорынның мамандану дәрежесі және жұмыс режимі.
Жабдықты пайдалану уақытының қоры.
Өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру деңгейі.
Шикізаттың сапасы және жеткізу ырғағы.

12.

Орташа жылдық қуатты есептеу
Өндірістік қуатты жоспарлау кезінде оның келесі
түрлері анықталады: кіріс қуаты (жоспарланған кезеңнің
басында), шығыс қуаты (кезең соңында) және орташа
жылдық қуат.
Өндірісті
жоспарлауда
орташа
жылдық
қуат
қолданылады және ол келесі формуламен есептеледі:
Мо = Мн + Му (Р1 / 12) + Мр (Р2 / 12) + Мун (Р3 / 12) – Мв
((12 – Р4) / 12)
мұндағы:
Mн - жоспарланған кезеңнің басындағы өндірістік қуат;
Mу - ұйымдастырушылық шараларға байланысты қуатты
арттыру;
Мр - техникалық қайта жарақтандыру, кеңейту және қайта құру
есебінен қуаттың ұлғаюы;
Мун - өнім ауқымының өзгеруіне байланысты қуаттың артуы (+)
немесе төмендеуі (-);
Мв - істен шығу салдарынан өндіріс қуатының азаюы;
P1, P2, P3, P4 - тиісінше, өндіріс қуатын пайдалану айларының
саны.

13.

Өндірістік қуатты пайдалану тиімділігін арттыру
жолдары
Өндірістік
қуаттарды
тиімді
пайдалану
кәсіпорынның ең маңызды міндеті болып табылады.
Тиімділікті арттыру қажетті тауарларды өндіруді
арттыруға,
тұрғындардың
қажеттіліктерін
қанағаттандыруға, өндіріс құнын төмендетуге және
кәсіпорынның кірістілігін арттыруға мүмкіндік береді.
Өндірістік қуатты пайдалану тиімділігі көптеген
факторларға байланысты:
Кәсіпорын өніміне тиімді сұраныстың болуы.
Өнім номенклатурасы және өнім ауқымы.
Кәсіпорынның
өндірістік-техникалық
базасының
жағдайы.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің сипаты, оның
техникалық қайта жарақтандыру саясаты.
Өндірісті ұйымдастыру деңгейі және басқару сапасы.