Кәсіпорынның және өнімнің бәсекеге қабілеттілігі

1. Кәсіпорынның және өнімнің бәсекеге қабілеттілігі

«Кәсіпорын экономикасы» пәні
экономика ғылымдарының магистрі,
аға оқытушы Тлеубергенова М.А.

2. Дәріс жоспары:

1.
2.
3.
4.
5.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі: түсінігі, оның
деңгейін көтеру қажеттілігі.
Өнім сапасы: түсінігі, көрсеткіштері және оның
деңгейін көтеру жолдары.
Кәсіпорындағы өнім сапасын басқару жүйесі.
Өнімді стандарттау және сертификациялау.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін өсірудегі
бағаның рөлі.

3. 1. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі: түсінігі, оның деңгейін көтеру қажеттілігі.

Өнімнің бәсеке қабілеттілігі – бұл бәсекелес тауардан
нақтылы қажеттілікке сәйкестік дәрежесі бойынша және оны
қанағаттандыру шығындары бойынша айырмашылығын
бейнелейтін тауардың сипаттамасы.
БӘСЕКЕҚАБІЛЕТТІЛІК = САПА + БАҒА + ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ

4.

М.Портермен анықталған
бәсекеқабілеттіліктің факторлары
Жаңа
технологиялар
Сатып алушылардың
жаңа немесе
өзгерген
сұраныстары
Құнның немесе
өндіріс
компоненттеріні
ң өзгерістері
Жаңа нарық
сегментінің пайда
болуы
Үкіметтік
реттеудегі
өзгерістер

5.

Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ету
жолдары
Өнімдік көшбасшылық:
• тауарларды
жетілдіру;
• оларға
тұтынушылық
пайдалылық беру;
• маркалық
өнімді
дамыту;
• дизайн,
сервистік
және кепілдік қызмет
көрсету;
• тартымды
имидж
қалыптастыру.
Бағалық
көшбасшылық:
• инвестициялардың
тұрақтылығы;
• тауарларды
стандарттау;
• шығындарды
басқару;
• ұтымды
технологияларды
енгізу;
• шығыстарды
бақылау.
Үлестегі
көшбасшылық.
Ол нарықтың
белгілі бір
сегментінде
өнімдік немесе
бағалық
көшбасшылыққа
көңіл қоюдан
тұрады.

6.

Тауардың бәсекеқабілеттілігін анықтайтын
параметрлер:
Нормативтік
параметрлер
Техникалық
параметрлер
Экономикалық
параметрлер
бағыт параметрлері
эргономикалық
параметрлер
Ұйымдық
параметрлер
жеңілдіктер
жүйесі
төлемдер мен
жеткізу шарттары
конструктивті
параметрлер
жеткізу
кешенділігі
эстетикалық
параметрлер
кепілдік мерзімі
мен шарттары

7. 2. Өнім сапасы: түсінігі, көрсеткіштері және оның деңгейін көтеру жолдары

Сапа – бұл өнімнің, тауардың, қызметтің, жұмыстың,
еңбектің белгілерінің адамдардың қажеттілігін
қанағаттандыруға қабілетін негіздейтін қасиеттерінің
жиынтығы.
Өнім сапасын құрайтын қасиеттердің сандық
сипаттамасы – сапасының көрсеткіші деп
аталады.

8.

Сенім (фирма репутациясы)
Қауіпсіздік (физикалық және
моральдық тәуекелден қорғау)
Коммуникация (клиенттерді дер
кезінде хабардар ету)
Қол жетімділігі (фирма
қызметкерлерімен байланыс жасау
жеңілдігі)
Жауап қайтаруы (жүйе дәстүрлі емес
сұранымдарда істен шықпайды)
Сенімділік (фирма жұмысының
тұрақтылығы)
Компеттенттілік (фирма қызмет көрсету
үшін талап етілетін дағдылар мен
білімдерді иемденеді)
Қызмет сапасы

9.

Өнім сапасының көрсеткіштері
Бағытталу көрсеткіштері – бұл бұйымды пайдаланудан болатын
пайдалы эффектінің негізгі функционалдық өлшемі
Сенімділік көрсеткіштері – бұл нысан қасиеттерінің уақыттағы
орнатылған шектерінің аясында барлық параметрлері мен
талап етілетін функцияларының сақталуы (бұйымның тежеусіздігі,
ұзақ мерзімділігі, жөндеуге қабілеттілігі
Технологиялылық көрсеткіштері – бұл өнімді дайындауда және
жөндеуде жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз етуге
арналған конструкторлық-технологиялық шешімдердің тиімділігі
Стандарттау және унификация көрсеткіштері – бұл белгілі бір
бұйымдағы стандартты, унификацияланған және ерекше құрамды
бөліктердің үлес салмағы

10.

Эргономикалық көрсеткіштер – бұл адамның бұйыммен өзара әрекеті,
бұйымды пайдалану кезінде көрінетін оның адамның гигиеналық,
антропометрикалық, физиологиялық және психологиялық
қасиеттеріне сәйкестігі
Эстетикалық көрсеткіштер – бұл бұйымның ақпараттық көрнекілігі,
формасының ұтымдылығы, композициясының тұтастығы,тауарлық
түрінің тұрақтылығы
Транспортабельділік көрсеткіштері – бұл өнімнің тасымалдауға
бейімделуі
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер – бұл өнімнің патенттік қорғалуы
және патенттік тазалығы
Экологиялық көрсеткіштер – бұл өнімді сақтау, пайдалану немесе
тұтыну кезінде туындайтын қоршаған ортаға зиянды ықпалдарының
дәрежесі
Қауіпсіздік көрсеткіштері – бұл бұйымды пайдаланудағы және
сақтаудағы қауіпсіздік дәрежесі

11.

Эксперттік бағалау
эксперименталдық
Өнім сапасы
көрсеткіштерін анықтау
әдістері
Әлеуметтік
органолептикалық

12. 3. Кәсіпорындағы өнім сапасын басқару жүйесі

Өнім сапасын басқару жүйесінің функциясы
Стратегиялық, тактикалық
және жедел басқару
функциялары
Маманданған және жалпы
функциялар
Шешім қабылдау, талдау
және есеп, ақпараттықбақылау функциялары
Ғылыми-техникалық, өндірістік
экономикалық және әлеуметтік
факторлар жөніндегі басқару
функциялары

13.

Сапа облысындағы саясат
Кәсіпорынның экономикалық жағдайын жақсарту
Өткізу нарықтарын кеңейту немесе жаңа нарықты жаулап алу
Өнімнің техникалық деңгейіге қол жеткізу
Белгілі салалардың немес өңірлердің тұтынушыларының
талаптарын қанағаттандыруға сүйену
Бұйымды игеру
Өнім сапасының маңызды көрсеткіштерін жақсарту
Дайындалатын өнімнің ақаулық деңгейін төмендету
Өнімнің кепілдік мерзімдерін ұлғайту
Сервисті дамыту

14. Кәсіпорындағы “сапа ілгіші”

1. Маркетинг, нарықты
іздеу және зерттеу
2. Өнімнің техникалық
талаптарын
жобалау немес әзірлеу
11. Өнімді пайдаланудан
кейінгі утилизация
10. Қызмет көрсетудегі
техникалық көмек
9. Монтаж және іске
қосу
3. Материалдықтехникалық
жабдықтау
Сапа
4. Өндірістік процестерді
дайындау және әзірлеу
8. Өнімді сату және бөлу
7. Орамалау және сақтау
5. Өндіріс
6. Бақылау
және сынақ

15. 4. Өнімді стандарттау және сертификаттау

Стандарттау – бұл неғұрлым ұтымды нормаларды тауып, содан соң
оларды өнімді әзірлеу стандарттары, нұсқаулары, әдістемелері
секілді нормативтік құжаттарда бекітетін нормашығармашылық
қызмет.
Стандарт – бұл стандарттау нысанына қойылатын нормалар,
ережелер, талаптар кешенін мазмұндайтын және танылған
органдармен (немесе кәсіпорынмен) бекітілген нормативтіктехникалық құжат.

16.

Стандарттау нысандары
ӨНІМ
ҚЫЗМЕТТЕР
ПРОЦЕСТЕР

17. Қазақстан Республикасы аумағындағы стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар

халықаралық стандарттар;
өңiрлiк стандарттар және техникалық-экономикалық
ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi ережелер
мен ұсынымдар;
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк стандарттары
мен техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi;
ұйымдар стандарттары;
Қазақстан Республикасының стандарттау жөнiндегi
ұсынымдары;
шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттары, ұйымдар
стандарттары, техникалық-экономикалық ақпарат
жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi ережелерi,
нормалары мен ұсынымдары жатады

18.

Сертификаттау – бұл өнімнің нақтылы сипаттамаларының стандарттар немесе техникалық
шарттар талаптарына сәйкестігін бекітетін әрекеттер мен процедуралардың жиынтығы.
Сертификаттау түрлері
Міндетті сертификаттау
Ерікті сертификаттау

19. 5. Кәсіпорындағы баға қалыптасу механизмі

Нарықтық баға қалыптасу –
Сұраным мен ұсынымның
Өзара әрекеті базасында
Қызмет етеді
Баға қалыптасу
жүйелері
Баға қалыптасу – тауарлар мен қызметтерге бағаны
қалыптастыру процесі
Орталықтанған мемлекеттік
баға қалыптасу –
бағаны мемлекеттік
органдармен
қалыптастыру

20. БАҒА ҚАЛЫПТАСУ ПРОЦЕСІ:

Мақсатты
таңдау
Бәсекелестердің
бағалары мен
тауарларын талдау
Сұранымды
анықтау
Шығындарды
талдау
Баға
қалыптастыру
әдісін таңдау
Бағаны орнату

21. БАҒА ТҮРЛЕРІ:

Көтерме
бағалар
Сатып алу
бағалары
Көлік қызметіне
тарифтер
Бөлшек
бағалар

22. Блиц тест

1. Өнім сапасы көрсеткіштерінің сандық мәнін
есептеудегі эксперименталдық әдістің мәні:
A. Техникалық құралдарды қолдануға сүйенеді және
өнім сапасын неғұрлым объективті бағалауға
мүмкіндік береді;
B. Өнім сапасын баллдық жүйе бойынша сезім
органдарының көмегімен анықтау;
C. Есеп және өнім тұтынушыларын талдау
мәліметтерін пайдалануға негізделеді;
D. Берілген өнім түрлерін мамандардың сандық
бағалауына сүйенеді;
E. Берілген өнім түрлерін мамандардың сапалық
бағалауына сүйенеді.
2.Бас тартпаушылығы, ұзақ мерзімділігі, сақталуы
сапаның қандай көрсеткіштеріне жатады?
A. Бағытталу көрсеткіштері;
B. Технологиялылық көрсеткіштері;
C. Сенімділік көрсеткіштері;
D. Стандарттау және унификация көрсеткіштері;
E. Эргономикалық көрсеткіштер.
3. Стандарттау нысандары болып табылады:
A. Бір реттік ұдайы өндіру және пайдалану
перспективасы бар өнім;
B. Көп рет ұдайы өндіру және пайдалану
перспективасы бар өнім, процестер (жұмыстар);
Көп рет ұдайы өндіру және пайдалану
перспективасы бар өнім, қызметтер;
D. Көп рет ұдайы өндіру және пайдалану
перспективасы бар өнім, қызметтер, процестер
(жұмыстар);
E. Өнім, процестер (жұмыстар), қызметтер.
4.Сапа көрсеткіштері қандай құжаттарда ашылады?
A. Техникалық шарттар;
B. Ережелер мен нормалар;
C. Стандарттар;
D. Жоспарлар;
E. Техника-экономикалық негіздеулер.
5. Өнім сапасы дегеніміз не?
A. Адам қажеттіліктерін бағытына сәйкес
қанағаттандыру қабілеттері бойынша
сипаттамалардың жиынтығы;
B. Ақаулы бұйымдардың болмауы;
C. Өнімде кемшіліктердің болмауы;
D. Барлығы дұрыс;
E. Барлығы дұрыс емес.
C.

23. Пайдаланылған әдебиеттер:

Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өлшем бірлігін қамтамасыз ету және
стандарттау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан
Республикасының Заңы 2018 жылғы 5 қазандағы № 184-VІ ҚРЗ.
2. Ажмухамедова А.А. Кәсіпорын экономикасы: оқу құралы/А.А.Ажмухамедова. – Алматы:
TechSmith, 2019
3. Үмбиталиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы: Оқулық. Екінші басылым/А.Д. Үмбиталиев,
Ғ.Е.Керімбек, К.Б.Сатымбекова/Алматы: TechSmith, 2018
4. Курманалина А.А., Тлеубергенова М.А. Кәсіпорын экономикасы: дәрістер курсы. – Алматы:
Эверо, 2018
5. Горелов А. Кәсіпорын экономикасы: Оқу-әдістемелік курс/ - Алматы: Отан, 2015.
6.
Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы / К. Ж. Оразалин. - Алматы: LEM, 2014. 296 бет
7.
Полянин А.В., Строева О.А. Экономика предприятия [Электронный ресурс]: учебное пособие
– Электрон.текстовые дан. – Орел: Издательство ОФ РАНХиГС, 2015. - 1 эл. опт. диск (CDROM)
8.
http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000375
9. https:// elib.kz/search/- электронды оқулықтар базасы
10. http://rmebrk.kz/resources - Республикалық ЖОО-аралық электрондық кітапхана
11. http://kazneb.kz – Қазақстанның ұлттық электрондық кітапханасы
1.