Budandastyru-zhaene-mal-selekciyasy-Zhalpy-sholu (1)

1.

Будандастыру және мал
селекциясы: Жалпы шолу
Мал шаруашылығындағы будандастыру мен селекция — жануарлардың
өнімділік қасиеттерін, тұқым қуалайтын сипаттамаларын жақсартуға
бағытталған маңызды процестер. Бұл әдістер малдың денсаулығын, өсуін
және экономикалық тиімділігін арттыруда шешуші рөл атқарады.
Бұл презентацияда біз будандастырудың әртүрлі түрлерін, олардың
қолданылуын және мал селекциясындағы маңызын жан-жақты
қарастырамыз.

2.

Сіңіре будандастыру: Мақсаты
және қолданылуы
Негізгі мақсаты
Қолданылуы
Сіңіре будандастырудың басты
мақсаты – жергілікті тұқымның
өнімділік қасиеттерін жақсарту
үшін оған жоғары өнімді басқа
тұқымның қанын "сіңіру". Бұл
процесс бірнеше ұрпақ бойы
жүргізіледі.
Нәтижесі
Ұрпақтар сайын жергілікті
тұқымның қасиеттері әлсіреп,
енгізілген тұқымның қасиеттері
басым болып, нәтижесінде жаңа,
жақсартылған тұқым қалыптасады.
Жергілікті мал тұқымдарын
жақсарту.
Жоғары өнімді тұқымның
қасиеттерін бекіту.
Жаңа тұқымдарды
қалыптастыру үшін бастапқы
кезең ретінде.

3.

Күрделі зауыттық будандастырудың
ерекшеліктері
Күрделі зауыттық будандастыру – бұл бірнеше тұқымның гендік қорын пайдалана отырып, жаңа, жоғары
өнімді және белгілі бір қасиеттерге ие тұқымды жасауға бағытталған күрделі әдіс.
01
Бірнеше тұқымды таңдау
Алдын ала белгіленген мақсаттарға жету үшін қажетті қасиеттері бар екі немесе одан да көп тұқым таңдалады.
02
Бірінші будандастыру
Таңдалған тұқымдар арасында бастапқы будандастыру жүргізіліп, бірінші ұрпақ алынады.
03
Келесі будандастырулар
Алынған будандарды басқа тұқымдармен немесе өзара будандастыру арқылы қажетті қасиеттерді біріктіру
жүргізіледі.
04
Қасиеттерді бекіту
Бірнеше ұрпақ бойы іріктеу мен будандастыру арқылы жаңа қалыптасқан тұқымның қасиеттері бекітіледі.
Бұл әдіс көп уақыт пен мұқият жоспарлауды талап етеді, бірақ нәтижесінде экономикалық тұрғыдан өте
тиімді жаңа тұқымдар жасауға мүмкіндік береді.

4.

Қайталама будандастыру: Генетикалық әртүрлілікті
сақтау
Қайталама будандастыру – белгілі бір тұқымның қасиеттерін жақсарту немесе жоғалған генетикалық әртүрлілікті қалпына келтіру үшін
қолданылатын әдіс.
Әдістің сипаты
Қолданылу аясы
Бұл әдіс екі түрлі тұқымды будандастырып, одан алынған ұрпақты
Сирек кездесетін тұқымдарды сақтау.
бастапқы ата-ана тұқымдарының бірімен қайта будандастыруға
Тұқым ішіндегі генетикалық ақауларды жою.
Жануарлардың ауруларға төзімділігін арттыру.
Белгілі бір қасиетті (мысалы, сүт өнімділігін) жақсарту.
негізделген.
Генетикалық әртүрлілікті арттырады.
Тұқым ішіндегі инбридингтің алдын алады.
Тұқымның денсаулығы мен өміршеңдігін жақсартады.
Қайталама будандастыру дұрыс жүргізілсе, тұқымның жалпы саулығы
мен өнімділігін ұзақ мерзімді перспективада арттыруға мүмкіндік
береді.

5.

Сызықтық будандастыру:
Тұқымдық сапаны арттыру
Сызықтық будандастыру – белгілі бір аталық немесе аналық жануардың жоғары өнімді
қасиеттерін тұқым ішінде бекітуге және таратуға бағытталған селекциялық әдіс. Бұл әдіс
тұқымның біртектілігі мен сапасын арттыру үшін қолданылады.
Гендік тұрақтылық
Тұқымдық құндылық
Қажетті гендерді тұқым ішінде
Жоғары өнімді, таңдаулы
шоғырландыруға мүмкіндік береді.
жануарлардың генетикалық
құндылығын сақтайды және арттырады.
Тұқым ішіндегі жақсарту
Басқа тұқымдарды қолданбай, бар тұқымның ішкі потенциалын барынша пайдаланады.
Бұл әдіс мал шаруашылығындағы әрбір тұқымның ерекшеліктерін сақтай отырып, оны
жүйелі түрде жақсартуға көмектеседі.

6.

Біржолғы (моногибридтік) будандастырудың
негіздері
Біржолғы будандастыру, немесе моногибридтік будандастыру – бұл тек бір ғана белгі бойынша ерекшеленетін екі жануарды
шағылыстыру. Бұл Мендель генетикасының негізгі қағидаларын түсіну үшін жиі қолданылатын қарапайым әдіс.
Мысал
Егер біз қара түсті жүні бар қойды (доминантты белгі) және ақ түсті жүні бар қойды (рецессивті белгі) будандастырсақ,
бірінші ұрпақта (F1) барлық төлдер қара түсті болады. Екінші ұрпақта (F2) қара және ақ түсті төлдер 3:1 қатынасында пайда
болады.
Бұл әдіс генетикалық зерттеулерде және белгілі бір қасиеттердің тұқым қуалау заңдылықтарын анықтауда өте маңызды.

7.

Кірістіре будандастыру: Жаңа
қасиеттерді енгізу
Кірістіре будандастыру – белгілі бір тұқымға қажетті жаңа қасиеттерді
(мысалы, ауруға төзімділік, жоғары өнімділік) енгізу үшін қолданылатын
әдіс.
Бұл процесте, жақсартатын тұқымның бірнеше ұрпағына "кірістіретін"
тұқымның қаны енгізіледі, бірақ содан кейін бұл қасиеттерді бекіту үшін
бастапқы тұқыммен қайта будандастырылады. Нәтижесінде, негізгі
тұқымның қасиеттерін сақтай отырып, жаңа белгілер қосылады.
Артықшылықтары:
Сапалы өзгерістер: Тұқымның қасиеттерін жаңа деңгейге көтереді.
Төзімділікті арттыру: Ауруларға немесе қоршаған орта жағдайларына
бейімделуін жақсартады.
Генетикалық алуандылық: Тұқымның генетикалық базасын кеңейтеді.

8.

Гибридтеу әдісі: Мал шаруашылығындағы маңызы
Гибридтеу әдісі – генетикалық жағынан әр түрлі екі немесе одан да көп тұқымдарды будандастыру арқылы жаңа, жоғары өнімді гибридті
жануарларды алу процесі. Бұл әдіс мал шаруашылығында өнімділікті арттыруда кеңінен қолданылады.
Өнімділікті арттыру
Ет, сүт, жүн өнімділігін жоғарылатады.
Гибридтік күш
Гибридтердің ата-аналарына қарағанда
денсаулығы мен өміршеңдігі жоғары
болады.
Жаңа қасиеттер
Екі тұқымның үздік қасиеттерін біріктіреді.
Бейімделу
Қоршаған ортаның әртүрлі
жағдайларына жақсы бейімделеді.
Гибридтеу әдісі мал шаруашылығына айтарлықтай экономикалық пайда әкеледі, өйткені алынған гибридтер көбінесе аналық және
аталық тұқымдардан да өнімдірек болады.

9.

Халық селекциясы: Дәстүрлі
тәсілдер
Халық селекциясы – ғасырлар бойы малшылардың тәжірибесі мен бақылауы
арқылы қалыптасқан, мал тұқымдарын жақсартудың дәстүрлі әдісі. Бұл әдіс
ғылыми деректерге емес, ұрпақтан ұрпаққа берілетін білім мен дағдыларға
негізделген.
Негізгі принциптері
Тәжірибелік іріктеу: Өнімділігі
жоғары, ауруға төзімді
Артықшылықтары: Жергілікті
жануарларды таңдау.
тұқымдарды сақтау, төзімділік,
Дәстүрлі білім: Ұрпақтар бойы
арзан.
жинақталған бақылаулар мен
Артықшылықтары мен
кемшіліктері
Кемшіліктері: Ғылыми негіздің
білімді қолдану.
жоқтығы, процесс баяу, нәтижесі
Қоршаған ортаға бейімделу:
тұрақсыз болуы мүмкін.
Жергілікті жағдайларға
бейімделген тұқымдарды дамыту.
Бүгінгі таңда халық селекциясының элементтері заманауи ғылыми әдістермен
ұштастырылып, жаңа бағыттар ашылуда.

10.

Инбридинг және кезекті будандастыру:
Салыстырмалы талдау
Инбридинг пен кезекті будандастыру – мал селекциясындағы әртүрлі мақсаттарға қызмет ететін екі маңызды әдіс.
Инбридинг
Жақын туыс жануарларды шағылыстыру.
Белгілі бір қасиеттерді бекіту,
гомозиготалық жануарларды алу.
Кемшіліктері
Инбридинг депрессиясы,
Генетикалық әртүрліліктің азаюы.
өміршеңдіктің төмендеуі.
Кезектестіре будандастыру
Артықшылықтары
Екі немесе одан көп тұқымды белгілі бір
Гибридтік күшті пайдалану, өнімділікті
реттілікпен будандастыру.
арттыру.
Жоғары өнімділік, тұқымның бейімделу
Тұқымның генетикалық алуандылығын
қабілеті.
сақтау.
Екі әдісті де дұрыс қолдану мал шаруашылығының тиімділігін арттырып, сапалы өнім алуға мүмкіндік береді.