Эксперименттiк зерттеу объектiсi

1.

Эксперименттiк зерттеу объектiсi –
адам, ол адам психикасы бола
отырып, зерттелінушiнiң
экспериментатормен бiрлескен iсәрекетiн өзгешелеуге болмайды.
Зерттелінушi тек зерттеу мақсаты мен
мiндеттерiн ғaнa бiлiп қоймау қажет,
сонымен қатар эксперимент
барысында не және не ушiн iстey
керек екендiгiн де түciнe бiлу керек.
Зерттелінушiнiң көзқарасы бойынша
эксперимент өзiнiң жеке
проблемаларын шешу үшiн
экспериментатормен қарым-қатынас
жүргiзудегi жеке өмірінің бiр бөлiгi
(уақыты, әpeкeтi, күні т.б.) болып
табылады.

2.

Зерттелінушi-зерттеуге ез epкімен немесе epiктi қатысуы мүмкін. Егер
табиғи экспериментке қатысатын болса, өзiнiң зерттелінушi болғанын
бiлмей де к,алуы мүмкін. Көптеген адамдар зерттеуге өзiнiң
көрсеқызарлығымен өз epкiмен қатысады. Көбiне олар өзi туралы,
айналасындағалардың қатынасы туралы бiрнәрсе бiлгiсi келедi. Өз
epкiмeн экспериментке қатысушы зерттелінушiлер ақша жасауға,
сынақ алуға тырысады, көрсеқызарлығы, достарының ұсыныстары
кейде, ғылымға қызмет жасауға тырысудан туындайды. Екiншi бiр
жағы - зерттелінуші экспериментке мiндеттi түрде қатысу керек. Бұл
мәселеге арнайы зерттеулер экспериментке қатынасуға керектігін көз
жеткiзу,
экспериментке
сын
көзбен
к,арайтындығы,
экспериментаторға қастық және сенiмсiз көзқараспен қарайтындығын
дәлелдейдi. Мұндай зерттелінушiнiц кейбiрi экспериментатордың
жоспарын бұзуға тырысады, эксперимент ситуациясы конфликт
ретiнде құрылуы мүмкін. Американ психологтары 70 пайыздан 90
пайызға дейiн зерттелінушi студенттер, оның iшiнде студент психологтар екенін дәлелдейдi. Көп жағдайда ер азаматтар
қатынасады

3.

Эксприменттiң iс-әрекеттiк позициясы - бұл зерттелінушiнiң
iс-әрекетiн езгерте отырып психикалық ерекшелiгiн көpceтeтiн
зерттелінушiге әcep eтeтiн экспериментатордың iс-әрекетi
болып табылады. Эксперимент процедурасы
экспериментатордың белсендiлiк қызметiн атқарады: яғни ол
зерттелінушi жұмысын ұйымдастырады, oғaн тапсырма
бередi, нәтижесiн бағалайды, эксперимент жағдайына
жетекшiлiк етедi. Зерттелінушi әpeкeтін немесе оның iсәрекетiнiң нәтижесiн тipкeyre алады. Әлеуметтiк
психологиялық көзқарас бойынша экспериментатор жетекшi
мұғалiм, ойын инициаторы ролiн, ал зерттелінушi бағынушы,
орындаушы, оқушы, ойынға қатысушы ролiн атқарады. 1960
жылы Американ психологтарының эксперимент өткiзу
процедурасы бiрдей, бiрақ экспериментатордың жеке басына
байланысты өтуi әртүрлi деген көзқарасын Н.Фридман қолдай
отырып, экспериментаторлар әртурлi бақылайды, әртүрлi
бағалайды деп көрсетедi. Мұндағы негiзгi мәселе
экспериментатордың мотивация өзгешелiктерi егерде
олардың барлығы жаңа нәpсeнi танып бiлуге
тырысқанмен сипатталынса, олардың танып бiлу
жолдары, құралдары, мақсаттары әртүрлi.

4.

Л.Бергер зерттелінушiнiң iсәрекетiнiң нәтижесiн бағалау кезiнде
экспериментатордың қателер типiн
былайша көрсетедi:
1. Өте жоғары нәтижелердi төмендету.
2. Соңғы бағалардан бас тарту (ортадан
жоғары мәлiметтердi топтау).
3. Зерттелінушiнiң бiр қасиетiнiң мәнін
немесе бiр тапсырмасының мәнін
жоғарылату.
4. Эффект қысқа мерзiмдi
психологиялық жағдай.
5. Жеке адамның кез-келген қасиетiне
қатынас туралы концепцияға
негiзделген бағалаудағы аналогиялық
жағдай.
6. Зерттеушiнiц эмоциясына, жағдайға
байланысты әcepre негiзделген қателер.

5.

Зерттелінушiлердегi түрлi мiнез-құлық ерекшеліктеріне қарай,
бірқатар нәтижелі көрсеткіштер кездеседі
Плацебо
эффектісі
Плацебо эффектi
медиктерге табылған:
зерттелінушiге препарат
және дәрiгер әрекетi оның
саулығына
сәйкестенентіндiгiн сезсе,
оларда денсаулығының
жақсарғандығы байқалады.
Эффект – сенiм, өзiн-өзiн
сендiру механизмдерiне
негiзделген.
Хотторн
эффектісі
Хоттарн эффектiсi –
фабрикаларда әлеуметтiк
психологиялық зерттеу
жүргiзген кезде көрiнген.
Психологтардың өткізген
экспериментке қатынасуға
тарту, қызықтыру,
зерттелушінің жеке өзiне
деген көзқарасын бағалаған.
Зерттелінушiлер
экспериментатор күткендей
етiп өздерiн ұстаған.
Аудитория
эффектісі
Кез-келген сыртық
бақылаушының болуы.
(Экспериментатор
және ассисенттің
болуы) зерттелінушiнiң
орындайтын кез-келген
жұмысын, адамның
мiнез - құлқын
өзгертедi. Эффект
спортшыларда жарыс
кезiнде өте айқын
көрiнедi.

6.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Бергер Л. Общество в человеке. М., 1998
2. Морено Я.А. Экспериментальный метод и наука об
обществе.М., 2000
3. Мұқанов М.М. Жас және педагогикалық психология.
Алматы.,1982