ЖАҚК (жалпы айналымдағы қан көлемі) және құрам бөліктерінің жеткіліксіздігін анықтау әдістері

1.

ЮЖНО - КАЗАХСТАНСКАЯ
ГОСУДАРСТВЕННАЯ
ФАРМАЦЕВТИЧЕСКАЯ АКАДЕМИЯ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК ФАРМАЦЕВТИКА
АКАДЕМИЯСЫ
Кафедра: Реаниматология және анестезиология.
ИӨЖ
Тақырыбы: ЖАҚК (жалпы айналымдағы қан көлемі)
және құрам бөліктерінің жеткіліксіздігін анықтау әдістері.
Орындаған: Едіге А.
Топ: 601 ТҚБ
Қабылдаған: Жамбаева Н.Д..
Шымкент
2016 жыл.

2. Жоспары

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
Жалпы айналымдағы қан көлемі
Қан жүйесінің клиникалық физиологиясы
ЖАҚК артуы (гиперволемия)
ЖАҚК азаюы (гиповолемия)
ЖАҚК жеткіліксіздігін анықтау әдістері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет

3. Кіріспе

Қан жүйесінің маңызы. Адам организмінің тіршілігі денеге қуат
беретін қоректік заттарды қабылдап, оларды қорыту арқылы
сақталады. Тамақ құрамындағы қоректік заттар организмде
қорытылып, оттегінің қатысуымен болатын тотығу барысында
энергия бөледі. Қоректік заттардың осы өзгерістерінің
нәтижесінде адамның денесінде зат алмасудан пайда болған
организмге қажетті заттармен қоса, қажетсіз, тіпті денені
уландыратын заттар да пайда болады. Мұның бәрін тасымалдау
қызметін денедегі қ а н атқарады. Қан бүкіл денені аралап, оның
ұлпаларындағы клеткалардағы заттың алмасуына қажетті
химиялық заттарды әкеліп, қажетсіз заттарын әкетеді. Мұны
мен қоса, қан дененің тұрақты температурасын сақтауға
қатысады, организмнің иммундық қасиеттерін қамтамасыз етеді
және мүшелердің қызметін гуморальдық реттеуге қатысады.

4.

Анықтамалар
Гиперволемия – қан мөлшерінің көбеюі.
Гиповолемия – қан мөлшерінің кемуі.
Эритремия – эритроциттердің де, гемоглобиннің де көп
мөлшерде болуы.
Анемия (қан аздық) – қан көлемінің бірлігімен
салыстырғанда эритроциттер мен гемоглобиндер
мөлшерінің азаюы.
Лейкоцитоз – лейкоциттер санының нормадан артып кетуі.
Лейкопения – лейкоциттер санының нормадан кеміп кетуі.
Лейкоз – қанның ісік сипатындағы ауруы.
Гиперемия – жеке бір органда немесе ұлпа учаскесінде
қанның әдеттегіден көп болуы.
Ишемия (қанның бір жерде азаюы) – ұлпаның белгілі бір
учаскесіне артерия арқылы келетін қанның баяулауы немесе
тоқталуы салдарынан онда қан толуының азаюы.
Стаз – ұсақ тамырларда, негізінен, капиллярларда қан
жүруінің тоқтап қалуы.

5.

ЖАЛПЫ АЙНАЛЫМДАҒЫ ҚАН
КӨЛЕМІ(ЖАҚК)
Жүрек камераларының толуын анықтап,
соққылық көлемге (УО) әсер еткендіктен
қан көлеміне байланысты сұрақтар
маңызды орын алады.
ЖАҚК классикалық көрсеткіш бойынша ер
адамдарда 77мл/кг және әйел адамдарда 65
мл/кг дене салмағына құрайды (10%).
Орташа 70 мл/кг алынады.

6.

Қан жүйесінің клиникалық
физиологиясы
Адамның денесіндегі қан —
организмнің сұйық негізгі ішкі ортасы.
Қанның жалпы мөлшері ересек адамда
4,5-6 л шамасында, яғни дененің жалпы
салмағының 6-8 %. Жаңа туған нәрестеде
ол 10-20 %, 1 жаста 9-13%, 5-7 жаста 7-8
% болады. Организмдегі барлық қанның
50% қан деполарында қор болып
сақталады. Ондай мүшелерге бауыр, көк
бауыр, өкпе және тері жатады.

7.

Қанның құрамы мен қасиеттері. Қан қан клеткаларынан
және сұйық плазмадан тұрады. Қан клеткаларына
эритроциттер, лейкоциттер және тромбоциттер жатады.
Қанның бұл клеткалары бүкіл қанның 40-45%-ын, ал
плазма 55-60%-ын құрайды. Қан плазмасының құрамы да
күрделі: оның 90%-ға жуығы су, 7-8 % белоктар, 2 % түрлі
органикалық және бейорганикалық заттар. Оның
құрамында белок 0,3-0,6%, май және липидтер 0,1%, 120
мг/% глюкоза қанты, 0,9% көмірсутегі, минерал заттар —
натрий, калий, кальций, хлор түздары, амин қышқылдары
мен полипептидтер 4-10 мг%, мочевина 10-25 мг%, түрлі
ферменттер, гормондар, холестерин т. б. заттар болады.
Плазманың белоктарының негізгілеріне альбуминдер
4,5%, ά,β,γ-глобулиндер 2-3 %, фибриногендер 0,2-0,3 %
жатады.

8. Қанның құрамы

9.

Плазманың осмостық қысымы мен белсенді реакциясы
қанның маңызды физикалық және химиялық қасиеттеріне
жатады.
Плазманың осмостық қысымы деп оның құрамындағы
органикалық және бейорганикалық заттардың
ерітінділерін тудыратын қысымын айтады.
Плазманың осмостық қысымы ондағы минерал
заттарының мөлшеріне байланысты: неғұрлым олардың
плазмадағы концентрациясы көп болса, соғұрлым
осмостық қысым да көп болады. Қанның белсенді
реакциясы оның құрамындағы сутегінің иондарының
концентрациясына байланысты және оны рН реакциясы
(сутегінің корсеткіші) деп белгілейді. Қанның белсенді
реакциясының тұрақтылығы денедегі бүкіл
ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін
маңызды. Қалыпты жағдайда қанның рН = 7,36 тең, Бұл
әлсіз сілтінің реакциясы.

10. ЖАҚК артуы (гиперволемия)

Интенсивті терапия бөлімшелерінде әлі күнге дейін жиі
бақыланатын жағдайлардың бірі.
Ерітінділердің көп мөлшерлі, әсіресе жылдам инфузиясы қан
көлемінің артуына алып келеді. Басқа ағзалардан бұрын өкпе қан
тамырларында көлем артады. Жылдам инфузия, оның ішінде
ірімолекулярлы ерітінділерді (декстрандар, ГЭК, СЗП, альбумин)
енгізгенде, сұйықтық интерстицийге еніп үлгермейді, соның
әсерінен бірінші кезекте өкпе веналарында жиналады. Кейбір
мәліметтерде өкпе веналары жалпы өкпелік қан көлеміне
қосымша 53% сұйықтық сыйдыра алады деп есепеледі.
Көп мөлшнрлі инфузияның ары қарай жалғасуынан Китаев
рефлексі іске қосылады. Бұл рефлексте шамадан тыс
созылыңқы өкпе веналарының рецепторларынан импульстер
қозып, өкпе артериолаларының мускулатурасына әсер етеді.
Яғни артериолалардың тарылуын шақырады. Ол өкпенің
венозды тамырларының шамадан тыс толуын
болдырмайды.

11.

Өкпе артериолаларының спазмы әсерінен, көп мөлшерлі инфузияның
ары қарай жалғасуынан жүректің оң жақ бөліктерінің, бірінші кезекте оң
жақ қарыншаның шамадан тыс жүктемесіне алып келеді. Оң жақ
қарыншаның жүктемесі Ярошевич рефлексін іске қосады. Өкпе
артерияларының рецепторларынан импульстер қозып, қуыс
веналардың мускулатурасына әсер етіп, оларды тарылтады. Ол
жүректің оң жақ бөліктерінің шамадан тыс толуын болдырмайды.
Бұл ары қарай патологиялық үрдістерге алып келетін шекара болып
табылады. Егер инфузия жалғасса, оң жақ қарыншадағы қысым
жоғарылауынан, және оның шамадан тыс созылуынан келесі жағдайлар
туындайды:
Біріншіден, едәуір үлесі коронарлы вена қанынан тұратын оң жақ
жүрекшеге қан айдалуы нашарлайды. Коронарлы веналардағы қан
айдалуы төмендегендіктен коронарлы артерияларға қан келуі
нашарлайды. Ол миокардқа оттегінің жеткіліксіздігіне алып келеді
(жүрек аймағындағы ауру сезімі).
Екіншіден, Бейнбридж рефлексі пайда болуы мүмкін. Ол тахикардияны
туындатады, яғни миокардтың оттегіге қажеттілігін арттырады.

12.

Егер коронарлы қан айналымның компенсаторлы
мүмкіндіктері бұзылмаса, Бейнбридж рефлексі іске
қосылмайды, ол қуыс веналардың шамадан тыс
жүктемесін арттырады. Қуыс веналардағы
рецепторлардан гипоталамустағы(супраоптическое
ядро) осморегуляциялық орталыққа импульс түседі.
Ол вазопрессин секрециясын төмендетіп, полиурияға
алып келеді(зәрдің 2000 мл/тәу көп бөлінуі). Су
балансының бұзылуы, бүйрек функциясының бұзылуы
болуы мүмкін.

13. ЖАҚК азаюы (гиповолемия)

Жалпы айналымдағы қан көлемінің
«созылмалы» азаюынан бұрын, оның жедел
қан жоғалту кезіндегі азаюына тоқталған жөн,
себебі анестезиолог-реаниматолог дәрігерлері
тәжірибесінде қолданылады
Заманауи көрсеткіштерге сай жұрек – қан
тамыр жүйесінің келесі өзгерістері
қалыптасқан.

14.

ЖАҚК 10-20%-ға төмендегенде, бұндай қан жоғалту
компенсирленген болып табылады. Бұл жағдайда алғашқы
икемдеуші реакция ретінде венозды тамырлардағы көлемді,
айналасындағы тіндердің қысымымен, төмедету болып табылады.
Веналар домалақ формадан жаншылған немесе толығымен
басылған қалыпқа түседі. Осылай тамыр сыйымдылығы
айналымдағы қан көлемінің өзгеруіне икемделеді. Жүрекке
венозды қанның келуі және соққылық көлемі (УО) бастапқы
деңгейде сақталады. Ағзаның компенсаторлы реакциясын келесі
жағдаймен салыстыруға болады: толмаған 3л банкідегі суды 2 л
банкіге құйған кезде 2л банкі толады.
Сонымен қатар компенсаторлы механизмге венозды қысымның
төмендеуінен және қанайналым жылдамдығының жоғарылауына
байланысты сұйықтықтың интерстицийден қантамырларға өтуі
жатады. Бұл компенсаторлы механизм донорларда донация
кезінде, ағзадан 500мл қан алынғанда ешқандай өзгерістердің
болмауымен байқалады.

15.

ЖАҚК 25-30%-ға төмендеуі (бұл айналымдағы қан көлемінің
созылыңқы жоғалтуы) венозды жүйенің сыйымдылығының критикалық
төмендеуіне байланысты қан жоғалту компенсирленбеген болып
табылады. Жүрекке венозды қанның келуі төмендей бастайды және
жүректің соққылық көлемі (УО) бұзылады. Компенсаторлы тахикардия
дамиды. Ол соққылық көлемнің төмендеуіне және жүрек жиырылуының
жиілеуіне байланысты, жүрек лақтырымының (СВ) жеткілікті деңгейін
(СВ за минуту = МСВ) ұстап тұрады.
Тахикардиямен бір уақытта, шеткері артериальді қан тамырлар тарылады
– қанайналымның орталықтануы. Қантамыр жүйесінің сыйымдылығы
ЖАҚК азаюына байланысты едәуір төмендейді. Жүректің соққылық
көлемінің төмендеуіне және шеткері артериялық тамырлардың
тарылуына байланысты, өмірге маңызды ағзаларға (ми, жүрек, өкпе)
қанның келуін қамтамасыз ететін тамырлардың орташа артериялық
қысымы (АДср) жеткілікті деңгейде ұсталып тұрады. Осы ағзалардың
перфузиялық дәрежесі нақ осы орташа артериялды қысымның деңгейіне
байланысты. Сонымен, шеткері тіндердің (тері, бұлшықет және т.б.)
қандануының төмендеуіне байланысты қанайналымның орталықтануы
жүзеге асырылады.Егер бұл процесс ұзақ уақыт жалғасса, шеткері тіндер
ишемиясы (микроциркуляция бұзылысының І фазасы) және оттегілік
жетіспеушілік дамуы мүмкін.

16.

ЖАҚК 30-40% -дан аса төмендесе және қанжоғалту жалғасса,
компенсирленбеген және қайтымсыз қан жоғалтуға ауысады. Бұл
жағдайда тахикардия бола тұра, жүрек лақтымы (СВ), орташа
артериалық қысым (АДср.) төмендейді. Оттегі тасымалдануының
жеткіліксіздігінен ағзада метаболикалық ацидоз күшейеді. Толық
аяқталмаған метаболизм өнімдері прекапилярлы сфинктерлерді
бөгейді, бірақ шеткері қандану посткапилярлы сфинктерлердің
спазмы сақталуына байланысты қалпына келмейді.
Микроциркуляция бұзылысының II фазасы дамиды– гипоксия
тұрақтануы. Ацидозға байланысты капиллярлар өткізгіштігі
жоғарылап – плазматикалық сұйықтық интерстицийге ауысады.
Ал қанның формалық элементтері микротромбтар түзіп, жинала
бастайды –ДВС-синдром дамиды. Ацидоздың ағзадағы көбею
фонында, посткапиллярлы сфинктерлер де бөгеледі
(микроциркуляция бұзылысының IIІ фазасы) және капиллярлы
арналар микротромбтармен қайтымсыз бөгелген.

17.

18.

Жүрек лақтырымының (СВ) азаю синдромы
кезөкелген жағдайда преренальді анурияға алып
келеді. Бұның барлығы шоктың клиникалық
формасындағы классикалық триада болып табылады:
Жүрек лақтырымының (СВ) азаю синдромы ,
Метаболикалық ацидоз,
Преренальді анурия.
Полиағзалық жетіспеушілік (ПОН) немесе
мультиағзалық дисфункция (МОД).

19. ЖАҚК жеткіліксіздігін анықтау әдістері.

500 мл көлемінде қан жоғалту (ЖАҚК 10-15%) кезінде, әдетте
жүрек-қантамыр жүйесінің айқын бүзылыстары дамымайды.
ЖАҚК 25% жоғалту систолалық артериалық қысымның 90-85 мм
с.б. дейін төмендеуіне, диастолалық қысымның –45-40 мм с. б.
дейін төмендеуіне алып келеді. ЖАҚК айқын жетіспеушілігінен
(қан кету, перитонит, жедел ішек өтімсіздігі, жедел панкреатит
және т.б.) дамиды:
1. Гиповолемиялық шок.
2. Жедел преренальді және ренальді бүйректік жетіспеушілік.
3. Бүйрек қандануының төмендеуінен, гипоксиясынан,
гепатоциттердің дистрофиясынан дамыған бауырлық
жетіспеушілік.
4. Миокардтың оттегі жетіспеушілігінен дамыған жүрек
жетіспеушілігі.
5. Гипоксия есебінен дамыған ми ісінуі.
6. Тамыырішілік шашыранды қан ұю.
7. Ішекке құйылған қан өнімдерінен дамыған интоксикация.

20.

ЖАҚК жетіспеушілігін бағалау клиникалық көріністеріне
негізделген:
Жүректің жиырылу жиілігіне (ЖЖЖ), артериялық қысым
деңгейіне, жоғалған қан мөлшеріне (сыртқы және ішкі қан
кетулер, асқорыту каналына жедел қан кету (ОКППК)).
байланысты шоктық индексті анықтау,
Гемоглобин, гематокрит, орталық венозды қысым(ЦВД), жалпы
айналымдағы қан көлемі (ЖАҚК) көрсеткіштерін,
Әр сағаттық диурезді бақылау науқас жағдайының ауырлығын,
емнің тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді.
Ерте уақытта, қан кету басталғанда қан анализінде эритрциттер
саны мен гемоглобин көрсеткіші өзгермеуі мүмін болатынын есте
сақтаған жөн! Себебі алғашқы сағаттарда деподан эритроциттер
бөлінуі жоқарылайды.

21.

Емдеу мен ажырату диагностикасында
маңызды көрсеткіштердің бірі ЖАҚК
дефицитін анықтау болып табылады
(ДефОЦК). Ол болуы керек қан көлемі
(ДолОЦК) мен шынайы ЖАҚК
(ИстОЦК) айырмашылығына
байланысты:
ДефОЦК = ДолОЦК– ИстОЦК

22.

Болуы керек ЖАҚК(ДолОЦК), ереже сай, кесте
бойынша анықталады, ал шынайы ЖАҚК (ИстОЦК) ең
нақты анықтаудың әдістері радионуклидті және бояу
арқылы. Бұл екеуі де зерттелетін қан көлемінен белгілі
индикатор көлемін бөліп алуға негізделген. Индикатор
ретінде конго қызыл, көк Эванс (Т-1824), полиглюкин,
радиоактивті темір, фосфор, хром, йод алынады. Бірақ
бұл әдістердің кемшіліктері бар: бояуларды қайта
қолдану науқастың тері жабындылары мен кілегей
қабаттарының боялуына алып келедіғ ары қарау
науқастың жағдайыын бақылауға мүмкіндік азаяды
және т.б.

23.

Шұғыл жағдайларда қан жоғалтуды анықтау
мақсатында Алговер индексін қолдануға болады. Бұл
пульс жиілігі мен систолалық артериалық қысымның
қатынасы арқылы есептеледі, қалыптыда ол 0,5-0,6
тең. Егер Алговер индексі 0,7-0,8 тең болса, онда қан
жоғалту ЖАҚК 10% (500 мл) құрайды, 0,9-1,2 – 20%
ЖАҚК(1000 мл), 1,3-1,4 – 30% ЖАҚК(1500 мл), 1,5 –
50% ЖАҚК(2000 мл), ал шоктық индекс 2,0 ге тең,
ЖЖЖ 140 уд/мин. жеткенде, ал систолалық
артериалық қысым 70 мм с.б. теі болғанда ЖАҚК
дефициті 70% жетеді.

24.

ЖАҚК дефицитін гематокриттік көрсеткішті пайдалана отырып
анықтауға болады. (Мооrе, 1969):
ДефОЦК = ДолОЦК х (ДолHt – ИстHt / ДолHt), где
ДолОЦК – должный ОЦК в мл,
ДолHt – должный гематокрит в %, ИстHt – истинный гематокрит в %.
Однако следует помнить, о том, что у больных с остановленным
кровотечением будет небольшое завышение результатов. Это связано с
тем, что инфузионная терапия приводит к гемодилюции и снижению
показателя гематокритного числа.
В.Д. Сидора (1973) предложил изучать истинный ОЦК, используя
следующую формулу:
ИстОЦК = вес больного в граммах / А, где
А – весовая часть ОЦК, определяемая в зависимости от величины
венозного гематокрита.
Плазменный объем (ПО) и глобулярный объем (ГО) определяют по
формулам:
ПО = ИстОЦК х (1 – ИстHt в л/л),
ГО = ИстОЦК – ПО.

25. Пайдаланылған әдебиеттер

Клиническая физиология в анестезиологии и реаниматологии.
Зильбер
А.ПИсточник: http://meduniver.com/Medical/Book/21.html MedUniv
er
Постреанимационная болезнь, В. А. Неговский, А. М. Гуревич, Е.
С. Презентация - За или Против
гемотрансфузии.pptИсточник: http://meduniver.com/Medical/Book/
21.html MedUniver
Чурсин В.В. Моделирование центральной гемодинамики в
интенсивной терапии у больных с хирургическими
заболеваниями. Дисс к.м.н. – Алматы 2007.
diseases.medelement.com