Липидтердің метаболизмі

1.

• ЛИПИДТЕРДІҢ МЕТАБОЛИЗМІ

2.

ЛИПИДТЕРДІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ
Энергетикалық
Мембрана компоненттері
(құрылымдық)
гормондардың алғы заты
(стероидтар)
Белгі бергіш молекулалар
(простагландиндер)
Қорғаныштық қызмет
Ферменттердің кофакторы
(витамин K)
Электрон тасымалдаушы
(убихинон)
Температураның
төмендеуінен қорғайды

3.

ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛДАР –ЭНЕРГИЯ ДЕПОСЫ
•Триацилглицерол (ТГ) және гликоген –
энергия сақтаудың негізгі екі
формасыТГ –энергия депосы, себебі:
(1) сусыз формада сақталады
(2) Май қышқылдары моносахаридтерге
қарағанда тотыққан

4.

• Май қышқылдары және глицерол
–ағзада қуат көзі.
• Май қышқылдары
триацилглицеролдардан тұрады

5.

Тағамдық липидтер:
триацилглицерол (ТАГ)
фосфолипид
холестерол
Жіңішке ішекте панкреатит
ферменті липаза C1 және C3
орындағы ыдыратып бос МҚ
және 2-моноацилглицерол
түзеді.

6.

Өт қышқылдарының тұздары липидтерд ыдыратуға қажет.
Бауырда холестеролдан синтезделеді.
Таурохол және гликохол қышқылдары – ең көп тараған өт
қышқылдары.
Амфипаттік: гидрофильді және гидрофобты бөліктерден
тұрады

7.

ТАГ – суда ерімейтін, ал липаза – суда еритін.
ТАГ ыдырауы липид-су шекарасында болады.
ТАГ ыдырау жылдамдығы липид тамшыларының беткі
қабатына байланысты.
Май қышқылдарының тұздары - амфипаттік, олар
детергент ретінде әсер етеді, липид тамшыларын
эмульгирлейді және липид тамшыларының беткі қабатын
арттырады.

8.

Май қышқылдарының тұздары липазаны
белсендіреді.

9.

Фосфолипидтер фосфолипазаның қатысында
ыдырайды
Фосфолипазалар асқазан асты сөлінде түзіледі
Негізгі фосфолипаза – фосфолипаза A2
( лизофосфоглицеридтердің түзілуі).

10.

Лизофосфоглицеридтер детергенттер
ретінде және жоғары концентрацияда
жасушалық мембрананы бұзады.
Лизофосфоглицеридтер жасушада қалыпты
жағдайда төменгі концентацияда болады.
Жылан заһарында
фосфолипаза A2
болады және ол
эритроциттердің
лизисін тудырады.

11. Таєам холестеролы

Тағам холестеролы
• Көптеген тағам холестерол бос жағдайда болады
(этерифицирленбеген)
• Холестерол эфирлері жіңішке ішекте эстеразамен
гидролизденеді.
Бос холестерол өт қышқылдарының тұздарының
мицеламен бірігеді және абсорбирленеді.
• Жасушада абсорбциядан кейін холестерол ацил-КоА
қосылып холестерол эфирін түзеді.

12.

ЛИПИДТЕРДІҢ СІҢІРІЛУІ
Липидтердің сіңірілуі пассивті диффузия іске
асырылады.
2-моноацилглцеролдер, май қышқылдары,
лизофосфоглицеролдар, бос холестерол өт
қышқылдарының тұздарымен мицелла түзеді.

13.

Өт қышқылдарының тұздары бауырға вена арқылы
белсенді тасымалданады.
Өт қышқылдарының тұздары жіңішке ішек және
бауыр арқылы күнінен бірнеше рет айналымда
болады.

14.

Липидтердің тасымалдайтын формалары
• ТАГ, холестерол
және холестерол
эфирлері суда
ерімейді, бос күйінде
қан немесе лимфада
тасымалданбайды.
• Бұл липидтер
фосфолипидтермен
және протеиндермен
липопротеиндер
түзеді.
Құрылымы:
Гидрофобты ядро:
Гидрофильді беті

15.

Липопротеиндердің негізгі кластары
Хиломикрондар. Өте төменгі тығыздықтағы
липопротеиндер.
Аралық тығыздықтағы липопротеиндер. Төменгі
тығыздықтағы
липопротеиндер. Жоғары тығыздықтағы липопротеиндер

16.

Хиломикрондар
• Липопротеиндер (180-500 нм )
• 85 % ТАГ (ТАГ негізгі тасымалдаушы формасы).
• апопротеин B-48 (aпо B-48) – негізгі ақуыз компонент
екзоцитоз

17.

өте төменгі тығыздықтағы липопротеиндер
• бауырда түзіледі
• ТАГ 50 % және 22 % холестерол
• екі апопротеин — aпо B-100 және aпo E
• ТАГ негізгі тасымалдаушы формасы, ағзада (бауырда)
синтезделеді.
triacylglycerol
cholesteryl esters
Apo B
Apo E
phospholipids
cholesterol

18.

Төменгі тығыздықтағы липопротиндер
ЛНП қанда ЛПП және бауырда ЛПП түзіледі (фермент – бауыр
липазасы)
ЛНП холестерол мен
холестерол эфиріне бай
(50 % жуық
холестерола)
Ақуызды компонент aпo B-100
ЛНП – холестеролды
негізгі тасымалдаушы

19.

Жоғары тығыздықтағы липопротеиндер
бауырда және аз мөлшерде жіңішке ішекте түзіледі
Құрамында көп мөлшерде ақуыз (40 %) болады.

20.

Липидтерді тасымалдау формалары

21.

ХОЛЕСТЕРОЛ
МЕТАБОЛИЗМІ

22. Холестериніѕ биосинтезі

Холестеринің биосинтезі

23.

Холестеролдың функциясы
• стероидты
гормондардың алғы заты
(прогестерон,
тестостерон, эстрадиол,
кортизол)
• өт қышқылдары
тұздарының алғы заты
• D витаминінің алғы
заты

24.

Холестеролдың көзі
• Диета, бауырда (көпшілігінде), ішекте
• холестерол жасушаға липопротеиндермен
тасымалданады

25. холестерол синтезі

холестерол синтезінің үш сатысы
1. изопентенил пирофосфаттың синтезі,
2. алты молекула изопентенил пирофосфатының
сквален түзе конденсациялануы
3. Скваленнің холестерол түзе айналымы
Ацетил CoA (C2)
изопентенил пирофосфат (C5)
сквален (C30)
холестерол (C27)

26.

A. 1 саты :Ацетил CoA изопентенил пирофосфат
• Холестеролдың барлық көміртегі атомы
цитозольдегі ацетил CoA түзіледі (митохондриядан
цитратты тасымалдану жүйесімен түзіледі)

27.

Келесіде үш молекла ацетил CoA конденсацияланады
Екі молекула ацетил
CoA ацетоацетил
CoA түзе
конденсирленеді.
Фермент –
тиолаза.

28.

Ацетоацетил CoA ацетил CoA мен судың
қатысында 3-гидрокси-3-метилглютарил CoA
түзеді.
Фермент:
синтаза
гидроксиметилглютарил CoA

29.

Цитоплазмада 3-гидрокси-3-метилглютарил CoA
мевалонатқа дейін тотықсызданады.
Фермент: ГMГ-CoA
редуктаза
Митохондрияда 3-гидрокси-3метилглютарил CoA кейіннен
ацетил CoA және
ацетоацетатқа дейін
ыдырайды.
Фермент: ГМГ-CoA лиаза.

30.

ГМГ-CoA редуктаза
• ГМГ-CoA редуктаза - эндоплазмалық ретикулумдегі
интегральді мембраналық ақуыз
• холестерол синтезінің негізгі айналымын құрайды
• Холестерол- статиндерді төмендетеді (мысалы,
ловастатин) ГMГ-CoA редуктазаны ингибирлейді
Ловастатин
мевалонат
тәрізді

31.

Мевалонат кейіннен 3-изопентенил пирофосфатқа
айналады, онда ATФ және декарбоксилдену
реакциясы жүреді.

32.

B. 2 Саты :
изопентенил пирофосфаттың скваленге айналуы
Изопентенил пирофосфат изомерленіп диметилалил
пирофосфат түзеді.

33.

C. 3 Саты:
скваленнің холестеролға айналуы

34.

Ланостерол холестеролға айналады

35.

ХОЛЕСТЕРОЛ БИОСИНТЕЗІНІҢ РЕГУЛЯЦИЯСЫ
Регуляторлық фермент - 3-гидрокси-3метилглютарил CoA редуктаза.
Тетрамерлі
фермент.
НАДФН кофермент

36. холестерол метаболизмініѕ ґнімдері

холестерол метаболизмінің өнімдері

37.

Қан тамырларын бұзады.
ХХ және ХХІ ғасырдағы негізгі медициналық
мәселе
Биохимилық негізі - гиперхолестеролемия
Қан плазмасындағы холестерол деңгейі:
(<3 - 7 ммоль/л)

38.

ЛИПИДТЕРДІҢ
МЕТАБОЛИЗМІ :
КЕТОНДЫҚ ДЕНЕЛЕР

39.

КЕТОНДЫҚ ДЕНЕЛЕР
ацетил
CoAнің
Кребс
оксалоацетатақа байланысты.
цикліне
қатысуы
Оксалоацетаттың концентрациясы көмірсу түспесе
кемиді (аштық) немесе метаболизденеді (диабет).
Қалыпты жағдайда
оксалоацетат
пируваттан пируваткарбоксилаза
(анаплеротиттік
реакция) қатысында
түзіледі.
Майлар көмірсудың
қатысында «жанып”

40.

Аштықта немесе диабетте глюконеогенез және
оксалоацетат белсендіріледі.
Май қышқылдары тотығады, нәтижесінде ацетил CoA
артық мөлшері түзіледі де кетонды денелерге
айналады:
b-Гидроксибутират
Ацетоацетат
Ацетон
Кетонды денелер бауыр
митохондриясында
синтезделеді және түрлі
мүшелер арқылы
экспортирленеді.

41.

A. Кетонды денелер синтезі
Екі молекула
ацетил СоА
ацетоацетил
CoA түзе
конденсирленеді
.
Фермент –
тиолаза.

42.

Ацетоацетил
CoA кейіннен
ацетил CoA және
сумен 3гидрокси-3метилглутарил
CoA (HMG-CoA)
және CoA.
Фермент: HMGCoA синтаза

43.

3-Гидрокси-3метилглутарил
CoA кейіннен
ацетил CoA және
ацетоацетата түзе
ыдырайды.
Фермент:
CoA лиаза.
HMG-

44.

3-Гидроксибутират
ацетоацетаттың 3гидроксибутиратдегидрогеназ қатысында
түзіледі.
Ацетоацетат ацетонға
дейін декарбоксилденеді.
Ацетона иісі
ацетоацетаттың қанның
құрамындағы артық
концентрациясымен
анықталады.

45.

B. Кетонды денелер – кейбір ұлпалар үшін
«жанармай»көзі
Кетондық денелер бауыр митохондриясынан
қанға өт перифериялық ұлпаларға
тасымалданады.
Кетондық денелер - энергетикалық метаболизм
үшін қажет.
Жүрек және бүйрек үсті бездері физиологиялық
жағдайда ацетоацетатты глюкозадан артық
қолданады.

46.

3-Гидроксибутират тотығып ацетоацетата және
НАДН түзеді.
3-hydroxybutyrate
dehydrogenase

47.

Ацетоацетат сукцинил
CoA-нен CoA-тасымалдап
белсендіріледі.
Ацетоацетил CoA
тиолазамен ыдырап екі
молекула ацетил CoA (Кребс
циклі қатысады) түзеді
CoA трансфераза бауырдан
басқа жердің барлығында
кездеседі.
Кетонды денелер – суда ериді,
ацетилдің тасымалданатын
түрі