Адам ағзасының тіршілік жағдайын қамтамасыз етудегі микроэлементтердің рөлі. Негізгі тағам өнімдері

1. Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті Студенттің өзіндік жұмысы Тақырыбы: Адам ағзасының тіршілік жа

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті
Студенттің
өзіндік жұмысы
Тақырыбы: Адам ағзасының тіршілік жағдайын қамтамасыз етудегі микроэлементтердің
(темір, хорм, йод, кобальт, мырыш, марганец, фтор) рөлі. Негізгі тағам өнімдері, олардың
организмге түсу көздері
Кафедра: Микробиология вирусология және иммунология
Факультет: Стоматология
Тобы: 205
Пәні: Жалпы гигиена
Формасы: Презентация
Орындаған: Кәрім Жанбота
Тексерген:Жубаниязова А.С
Ақтөбе 2016ж

2.

Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
Микроэлементтер
Темір
Йод
Кобальт
Цинк
Мыс
Хром
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

3.

Кіріспе
Микроэлементтер қан жасалу, тотығу – тотықсыздану,
тамырлар мен ұлпалардың өткізгіштігіне белсенді әсер
етушілер. Микроэлементер ферменттер, гормондар,
дәрумендер, биологиялық белсенді заттар құрамына
комплекс түзушілер немесе активаторлар түрінде кіреді
де зат алмасу, көбею, ұлпаның тыныс алу, улы заттарды
залалсыздандыру үрдістеріне қатысады. Кейбір
элементтердің мөлшері адам ағзасында жасы ұлғайған
сайын өзгеріп отырады. Адам ағзасын-дағы биогенді
элементтер концентрациясы өмір сүрудің тепе-теңдігін
сақтайды (химиялық гомеостаз). Бұл баланс элементтің
жетіспеушілігіне немесе артық болуына байланысты
бұзылады және әр түрлі аурулар туады.

4.

5.

6.

7.

.
Микроэлементтердің адам ағзасындағы мөлшері және
қатынасыжайындағы мәліметтерді сот –
медициналық сараптама жасау істеріне пайдаланады. Мысалы,
этил спиртінің қатынасында алкогольді улану жағдайында
бауырда кальцийдің мөлшері көбейіп, натрий мен калий азаяды
Тағам құрамында темір, мыс, мырыш, йод, кальций, фосфор,
магний және т.б. элементтері жетіспесе, адам денсаулығына
үлкен зардап келуі мүмкін.
Сонымен қатар, ағзаға биогенді элементтердің тек қана жетіспеушілігі
емес, артық мөлшері де зиян, өйткені бұл кезде химиялық гомеостаз
бұзылады. Мысалы, тағамда марганец артық мөлшерде болса, плазмада
мыстың мөлшері көбейеді, ал, бүйректе азаяды. Тағам құрамында
молибденнің мөлшері көбейсе, бауырда мыстың мөлшері көбейеді.
Тағамда мырыш көбейсе темірі бар фермент-тердің белсенділігі
төмендейд

8.

9.

10.

Темір элементінің рөлі денсаулық
үшін өте зор. Егер темір жетіспесе,
баршамызға белгілі анемия немесе
қан аздық ауруы пайда болады.
Бұл элементтің ағзадағы тәуліктік
мөлшері 11-30 мг. Адам қанында 3
г жуық темір бар. Оның мөлшері
көрсетілген шамадан төмен болса,
қанның қызыл клеткасының, яғни,
гемоглобиннің түзілуі нашарлап,
тыныс алу функциясы төмендейді.
Темір ағзаға сырттан түседі,
тамақтың құрамындағы темір
ионы он екі елі ішектің жоғарғы
бөлігінде қанға сіңеді. Темірдің
ағзаға дүрыс сіңбеуі асқазандагы
түз қышқылының жетіспеуінен
немесе темірдің белокпен
байланысының нашарлауынан
болады.

11.

Адам организміндегі жалпы темірдің салмағы 4,25 г. Осы
көлемнен 57 % қандағы гемоглобинде болады, 23 % ферменттерде, 20 % - бауырда, сүйек майында жинақталған
және қосалқы темір қорын құрады. Темірді сіңіру ішекте
орындалады, темір жетіспегенде организм асқазаннан да ала
алады.
Темірдің өмірлік маңызы жоғары, гемоглобиннің түзілуіне
(қызыл қан денелері), миоглобин (бұлшық еттегі қызыл
пигмент ) және кейбір ферменттердің түзілуіне қажетті.
Әйел адамдарда темір және кальций тапшылығы жиі
кездесіп отырады. Темір несеп арқылы (күніне 0,5 мг),
терлеу нәтижесінде (әр тер 1-2 мг темір бар). Әйелдер айына
10-40 мг темір жоғалтып отырады

12.

Адамның 1 кг салмағына темір қажеттілігі: балалар - 0,6
мг, ересектер - 0,2 мг, жүкті әйелдер - 0,3 мг күніне
пайдалану
керек.
Тағаммен
келетін темір мөлшері
жеткілікті болып есептеледі,
тек
кейбір жағдайларда (анемия, қан тапсырғанда)
құрамында темір мол өнімдер мен препараттар қабылдау
керек.
Темірдің шамадан тыс
қабылдануы (200 мг және
жоғары) улануға алып келеді.

13. Мыс — денсаулыққа өте пайдалы микроэлементтердің бірі. Егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе

14.

Йод - өмірлік маңызы бар элемент. Ол қалқанша без үшін
құрылыс материалы (қалқанша без – йод жинақтаушы
орган). Өкінішке орай, бұл микроэлемент ағзада жасалмайды,
адам оны тек ас, тағам арқылы алады. Сырт қарағанда йод
жетіспеушілік білінбейді, ал тапшылық сезілсе түрлі ауруларға
шалдықтырады, яғни шаршау, түрлі жұқпалы ауруларды тез
қабылдағыштық, белсіздік және ақыл – ой кемістігі.
Йод жетіспеушілігіне байланысты ауруларды емдегеннен гөрі
алдын алған жөн. Адам күнделікті өсімдік және жануартекті
өнімді қабылдағанмен, ағзаға қажет мөлшердегі дәрумен мен
микроэлементтердің орнын толтыра алмайды. Ағза йодты
синтездей алмағандықтан, тршілік үшін күнделікті йоды бар
тағамдарды пайдалану есебінен қажет мөлшерін толтыру қажет.

15.

Йод бар өнімдерді қабылдағанда (80 – 85 % мөлшерін ал үшін)
мынаны ескер жөн:
1) йодтың қалқанша безге кіруі үшін фермент, селен, мырыш, темір және А,
Е дәрумендері бірге жүруі қажет.
2) микроэлементтер пісіру кезінде жойылып кетеді. Егер сорпа
дайындасаңыз әңгіме басқада, ал тек картоптың өзін қайнатсаңыз, йод сумен
бірігіп өзгеріске ұшырайды.
3) кейбір тамақ өнімдері йодты өзіне «байлап» алып, ағзаға сіңірілуін
нашарлатады, ондай қасиетке барлық шаршыгүлділер: орымжапырақ, шалқам,
шалқан, шомыр, соя, бұршақ жатады. Бұл оларды жемеу деген емес, керісінше
соларды көбірек мөлшерде қабылдау керек деген сөз.
4) йод жетіспеді екен деп тек йодталған өнімді ғана жеуге болмайды, тепе –
теңдік сақтап, май, ақуыз, көмірсуларды да аз мөлшерде қабылдар отырыңыз.
5) йодтың спирттегі ерітіндісін тікелей пайдалануға мүлдем болмайды, 1
тамшы йодтан 11 күндік мөлшерін бірден аласызда, қалқанша безді
«отырғызасыз» және таза йод аллергия беруі мүмкін

16.

Йод мөлшері (мкг)
Категориясы
50
Емізулі сәби
70
90
120
Жасы
Алғашқы 12 айда
Ерте жастағы балалар
1- ден 2
жасқа дейін
Мектеп жасына
2- ден 6
дейінгі балалар
жасқа дейін
Бастауыш және орта
7- ден 12
сынып оқушылары
жасқа дейін
150
Жасөспірімдер,
ересектер
200
Аяғы ауыр
әйелдер мен бала
емізетін әйелдер
12ден жоғары жаст
ағылар

17.

Цинк сүйектің
түзілуіне қажетті микроэлементтердің бірі,
диабетпен, қан айналымы бұзылған
адамдардың сауығуына септігін тигізеді.
А дәрумені цинктің қатысуымен әрекет
етеді. С дәрумені және цинк - катар және
т.б. вирустық ауру түрлеріне қарсы ем
болып саналады. Цинктің вирус және
токсиндердің алдын алатын қасиеті бар.

18.

Хром - өсімдіктер мен жануарлардың қаптамасының
құрамына кіретін биогенді элемент болып табылады.
Жануарларда хром липид, нәруыз, көмірсутектің алмасу
процестеріне қатысады. Тағам мен қан құрамында
хромның шамадан тыс азаюы бойдың өсуін баяулатады,
қан құрамында холестерин шамасын көбейтеді.
Металл қалпындағы хромның
еш зардабы жоқ,
бірақ шаң түрінде өкпені тітіркендіруі мүмкін. Хром
(ІІІ) қоспасы дерматитке соқтырады. Хром (VI)
онкологиялық түрлі ауруларға душар етеді.

19.

20.

Кальций
800 мг Кобальт
0,1-0,2 мг
Марганец
5-10 мг Фосфор
1200 мг
Молибден
0,5 мг Хром
2-2,5 мг
Магний
400 мг Фторидтер 0,5-1,0 мг
Темір
14 мг
Мыс
2 мг
Йодтар
0,0-0,2 мг

21.

алюминий
49,01 мг
бром
0,821
йод
0,2 мг
рубидий
0,35-0,5 мг

22.

Әрине, бұл көрсеткіштер адамның жас
ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырады.
Мысалы, ой еңбегімен айналысатын адамдар
үшін марганецтің мөлшері тәулігіне 5-6 мг. Жас
балаларға марганецтің мөлшері ересектерге
қарағанда көбірек қажет болады. Сондықтан да
соңғы жылдары микроэлементтер жайлы зерттеу
жұмыстары жүйелі жүргізіліп келеді.
Микроэлементтердің негізгі физиологиялық –
биохимиялық қасиеттері бойынша
Қазақстанда П. Р. Загриценко, Ж. Қалекенов, Қ.
Кенжеев, Ж. Мамутов және К. Сағатов, ал
Ресейде Я. В. Пейве, М. Я. Школьник, П. А.
Власюк, О. К. Кедров – Зихман сияқты ғалымдар
зертеу жұмыстарын жүргізген.

23.

Әр түрлі микроэлементтердің жетіспеушілігіне
немесе артуына байланысты көптеген аурулар белгілі.
Фтордың жетіспеушілігінен
тіс жегісі
Йодтың жетіспеушілігінен
зоб
Молибденнің жетіспеушілігінен
Подагра

24.

25.

26.

27.

Қорытынды
Адам организмі үшін макро және
микроэлементтердің маңызы өте зор.
Олардың адам организмінде жетіспеуі әр түрлі
ауруларға әкелуі мүмкін.
Макро және микроэлементтер адам ағзасына
күнделікті рационда белгілі
Мөлшерде түсуі қажет. Олардың жетіспеуінің
алдын алу мақсатында дұрыс
тамақтану, рационның әр түрлілігі, элементтерге
бай тағамдарды пайдалану
Қажет.

28.

Қолданылған әдебиеттер
Шарманов Т.Ш. Тағам гигиенасы. Оқу құралы.
Алматы: Эверо, 2005, 2010. – 256 б.
С.П.Терехин., С.В.Ахметова, Г.Н.Талиева. Емдік
тамақтану (оқу-әдістемелік құрал).
Қарағанды.-2006.-276 б.
Каримов Т.К. Бермагамбетова С.К. Балалар
мен жасөспірімдердің тамақтану гигиенасы.
Оқу құралы. Ақтөбе, 2009. – 104 б.
Ахметов М. Тағам гигиенасы. Оқу құралы. –
Астана, 2010. – 73 б .