Тж ақпараттық- аналитикалық жүйесі

1. Орындаған: Қуатбек.А.Т Тексерген: Тукенова.Х.Т

ТЖ АҚПАРАТТЫҚ- АНАЛИТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
Орындаған: Қуатбек.А.Т
Тексерген: Тукенова.Х.Т

2.

Жоспар:
1 ТЖ МАМАНДАРЫНЫҢ АҚПАРАТТЫ- ТАЛДАУ ЖАСАУ ЖҮЙЕСІ
2 Географиялық ақпараттық талдау жүйесі (ГАТЖ) «Қауіпсіздік»
3 Апаттық қауіпті химиялық объектілердегі ТЖ -ды ақпарттық қамтамасыз ету
Сұрақтар:
1 ГАТЖ қандай щарттарды орындайды?
2 ГАТЖ-ның төтенше жағдайдың алды- алудағы рөлі қандай?
3 Алынған ақпараттар қалай өңделеді?

3. 1 ГАТЖ қандай щарттарды орындайды?

Біздің елімізде Төтенше жағдайдың, әсіресе табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар көптеп орын алады,
мысалы жер сілкінісі, су басу, қар басу, сырғыма, опырылма, орман өрттері сияқты төтенше жағдайлар
көптеп кездеседі. Осы төтенше жағдайлардан келетін материалдық шығын мен адам шығыны жыл сайын
өсіп келеді. Төтенше жағдай мамандары халық пен қоршаған ортаны, қорғау мақсатында түрлі айла
тәсілдерді жасауда, бірақ осы төтенше жағдайлардың алдын алу мақсатында қазіргі жасалынып жатқан
шаралар жеткіліксіз. Өйткені жыл сайын көктем кезінде Қазақстанның барлық аймақтарын қар еріп су
басып қалып жатыр. Сол себепті төтенше жағдай мамандары шетелдік әріптестері қолданатын, төтенше
жағдайларды ақпараттық болжау, модельдеу, космостық түсірілімдер жасау сияқты іс-шараларды
қолданатын болса, елімізде төтенше жағдайдан келетін шығындар, адам шығыны да азаятын еді, сол
себепті, мен мақаламда бірнеше ақпараттық қамтамасыз ету құралдарына шолу жасадым.
Соның ішінде – Географиялық Ақпаратты-Аналитикалық Талдау Жүйесі қолданылу өте ыңғайлы (ГАТЖ).
Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайдан территория мен халықты қорғауға бағытталған,
ақпаратпен қамтамасыз етудегі шешім қабылдаудың тиіміділігін арттыру үшін Географиялық АқпараттыАналитикалық Талдау Жүйесі қолданылады (ГАТЖ).
Қазіргі таңда Төтенше жағдай Министілігінің басқару органдары ақпараттық қамтамасыз ету шарттарын үш
жолмен шешуде: жеке компьютерді (ЖК) қолданбай, арнайы бағдарламасыз, жеке компьютерді қолданып
арнайы бағдарламамен қамтамасыз етілген компьютерді қолдана отырып. Ақпараттық шарттарды шешу
үшін, дәстүрлі базадағы мәліметтерді басқару жүйесін (БМБЖ) қолданылады, мұнда есептік шарттар
өндірістік немесе өздері құрған бағдарламалық өнімдерді (БӨ) қолдану арқылы шешіледі.

4.

Географиялық ақпараттық талдау жүйесі (ГАТЖ) «Қауіпсіздік»
Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайдан территория мен халықты қорғауға
бағытталған, ақпаратпен қамтамасыз етудегі шешім қабылдаудың тиімділігін арттыру үшін
Географиялық Ақпаратты Аналитикалық-Талдау Жүйесі қолданылады (ГАТЖ).
АҚ пен ТЖ басқарма орындарыны ң шарттарын кешенді шешу
КЕҢІСТІКТІК ТАЛДАУ ШАРТТАР

5. 2 ГАТЖ-ның төтенше жағдайдың алды- алудағы рөлі қандай?

ГАТЖ - бұл стандарттты ГАЖ (геоақпараттық жүйелер). ГАЖ-дың басты шарты- арнайы
есептік шешімдерді, ТЖМ басқару органдарының қабылданған шешімдерін қолдау
мақсатында, ақпараттық және талдау шарттарын шешуге арналған. Келешекте жүйе келесі
шарттарды шешуді қамтамасыз етуі қажет: картографиялық карталарды түзету мен құруды;
электронды күйінде мәліметтерді жинауды, өңдеуді және сақтауды; мәліметтерді жоғары
жылдамдықпен өңдеуді; жүйені дамыту мүмкіндігін; мәліметтерді ұжымдық талдауды;
қолданушының жұмыс істеудегі қарапайымдығы мен қолайлы болуын; сызба, сурет және
видеоақпараттармен жұмыс істеуді; әртүрлі географиялық координаталар жүйесін таба білуді;
векторлық және сызбалық үлгілердің, АБЖ (ақпараттандырылған бағдарламалар жүйесі)
мәліметтеріне қолдау жасауды; тораптар мен маршруттарға өңдеу жасауды; картаны
принтерден шығаруды; сыртқы ААЖ
(автоматтандырылған ақпараттар жүйесі) мәліметтерін қолдану; қашықтан зерттеу
мәліметтерін пайдалануды (ҚЗМ); пайдаланудағы есептік үлгілерді қолдауды; пайдалану
үлгісін қабылдау мен жасау мүмкіндігін; атрибуттық және кеңістіктік сұраныстарға өңдеу
жасауды; ГАЖ толық талдау жүргізуді; ГАЖ–талдауларының нәтижелерін әртүрлі форматта
ұсынуды; үш өлшемдегі үлгі жасауды (3D); үш өлшемді беттерді талдау және құруды.

6.

Осы қойылған шарттарды шешу үшін ГАТЖ құру кезінде келесі жұмыстар орындалады:
ГАТЖ құруға қажетті бағдарламалық қамтамасыз етуді таңдау және нарықтағы
бәсекелестікті талдау; ТЖМ БО (басқару органдары) арналған ГАТЖ жасау жобасының
ғылыми-әдістемелік негізін құру; ГАТЖ мәліметтер базасының физикалық және
концептуалдық үлгісін жасау; ГАТЖ құрамдарының есептік үлгілерінің концепциясын
жасау; ТЖМ БО шарттарын шешуге арналған ГАТЖ қабылдаудың мақсатқа сай екендігі
мен эксперименталды зерттеу мүмкіндіктерін қарастыру; ТЖМ БО жергілікті деңгейде
шешім қабылдауына қажетті БҚ шарттарын шешу үшін, ГАТЖ тиімді пайдалану
бойынша ұсыныстар жасау.
ҚР экономикасы саласы мен субъектілерінде ГАЖ БҚ пайдалануды талдау нәтижесінде
ESRI фирмасының бағдарламалық өнімдер құрамына кіретін, ArcInfo бағдарламасы
пайдаланылуда. ArcInfo, MapInfo, GeoDraw, AutoCAD Map Панорама сияқты
бағдарламаларды пайдаланудан қарағанда ArcInfo бағдарламасының базасы сапалы
екендігі анықталды. ГАТЖ шешетін шарттарынан, оны құрудың БҚ құрамы анықталды
(2-сурет).

7. 2-сурет. ГАТЖ жобасының бағдарламалық қамтамасыз етудің логистикалық сызбасы

8. 3 Алынған ақпараттар қалай өңделеді?

2. Апаттық қауіпті химиялық объектілердегі ТЖ -ды ақпарттық қамтамасыз
ету
Апаттық қауіпті химиялық заттар – бұл адам ағзасына, қоршаған ортаға әсер ететін,
күшті әсер етуші улы заттар (ҚӘУЗ).
Азаматтық қорғаныста «күшті әсер ететін улы заттар» термині 60-жылдары
енгізілген. «ҚӘУЗ» – бұл ауылшаруашылық мақсатында қолданылатын, сыртқа
тасталынғанда немесе төгілгенде ауаны зақымдайды және халықты жаппай
уландыруға алып келеді.
ҚӘУЗ басты ерекшеліктері: желдің бағыты бойынша үлкен қашықтыққа таралуға
қабілетті және адамдарды зақымдайды; саңылаусыздандырылмаған ғимараттарға
өтіп ауаны ластау қабілеті; ҚӘУЗ көп түрлілігі, ол сүзгілі газ қағарлардың жұмысын
қиындатады; ҚӘУЗ тікелей әсерімен қоса, сумен, өнімдермен, қоршаған ортадағы
заттармен әсер етуі.

9.

2-кесте. МЕСТ 12.1.007-76 (99) сәйкес «Зиянды заттар. Қауіптіліктің жалпы
талаптары және топталуы», ҚӘУЗ адам ағзасына әсер ету дәрежесі
бойынша 4-қауіптілік класына бөлінеді:
Атаулары
Көрсеткіштері
Қауіптілік класына арналған мөлшері
1-ші
2-ші
Жұмыс аймағы ауасындағы зиянды заттардың
шекті рұқсат етілген концентрациясы (ШРК), мг/м3
0,1-ден
төмен
0,11,0
Асқазанға түскен кезіндегі өлімге алып келетін
дозасы, мг/кг
15-ден
төмен
15150
1515000
5000нан жоғары
Теріге түскен кезіндегі өлімге алып келетін дозасы,
100-ден
төмен
100500
5012500
2500нан жоғары
Ауадағы өлімге алып келетін дозасы, мг/м3
500-ден
төмен
мг/кг
Ингаляциалық улану мүмкіндігі коэффициенті
Күшті уландыру аймағы
Қайта әсер ету аймағы
300-ден
жоғары
6,0-ден
төмен
10,0-дан
жоғары
3-ші
1,1-10,0
500-
50000
30030
29-3
6,018,0
18,154,0
5000
10,05,0
4,9-2,5
4-ші
10,0-нан
жоғары
50000нан жоғары
3-тен
жоғары
54,0-дан
жоғары
2,5-тен
аз

10.

«АҚХЗ» есептік үлгісі химиялық қауіпті объектілердегі ТЖ пайда болуы
кезіндегі мүмкін жағдайдың көрсеткіштерін анықтауға арналған және келесі
шарттарды шешеді:
Анықтау: бірінші және екінші бұлттағы заттардың эквивалентті көлемін;төгілу
алаңындағы заттардың булану уақытын; бірінші және екінші бұлттардағы
зақымдалу аймағының тереңдігін; зақымдалу аймағының толық тереңдігін; мүмкін
зақымдалу аймағының бұрыштық өлшемдері мен ауданын; объектіге зақымдалған
ауаның жету уақытын; дәрігерлік жоғалым құрылымы мен көлемін.
АҚХЗ мәліметтер базасын түзету.
Шарттардың көлемін, күштер мен құралдарды анықтау, ол үшін: қоршаған ортаның
жағдайын бақылау және барлау жүргізу; АҚХЗ басқа жерге айдау, қорған қою;
халыққа жеке қорғаныс құралдарын беру; жергілікті жерді залалсыздандыру;
санитарлық өңдеу жүргізу; техниканы залалсыздандыру.

11. 4-сурет. «АҚХЗ» (апатты- қауіпті химиялық заттар) үлгісінің интерфейсі (адам компьютермен басқаратын, құралдар, әдістер және

ережелердегі кез-келген жүйенің өзара
байланысы)

12.

ӘДЕБИЕТТЕР
Скворцов, А.В. Геоинформационные системы в дорожном строительстве: справочная
энциклопедия дорожника (СЭД). Т. VI. / А.В. Скворцов, П.И. Поспелов, В.Н.
Бойков, С.П. Крысин. – М. : ФГУП "ИНФОРММАВТОДОР", 2006.
Основы геоинформатики: В 2-х кн. Кн. 1 : учеб. Пособие для студ. Вузов Е.Г.
Капралов, А.В.
Кошкарев, В.С. Тикунов и др.; под ред. В.С. Тикунова. – М.: Издательский центр
«Академия», 2004.
Основы геоинформатики: В 2-х кн. Кн. 2: учеб. пособие для студ. вузов
Е.Г. Капралов, А.В. Кошкарев, В.С. Тикунов и др.; под ред. В.С. Тикунова. – М.:
Издательский центр "Академия", 2004.
Майкл де Мерс. Географические информационные системы / Майкл де Мерс. – М. :
Дата, 2000.