Ақтөбе облысы Мәртөк ауданы халқына арналған

1.

Ақтөбе облысы Мәртөк ауданы халқына арналған
Amanat партиясының
қаржылық сауат беру бағдарламасы

2.

Қаржылық сауаттылық
ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТТЫЛЫҚ - бұл нарықтағы жағдайды дұрыс бағалауға және
ақылға қонымды шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретін қаржы саласындағы
білім мен дағдылардың жеткілікті деңгейі. Негізгі қаржылық ұғымдарды білу
және оларды іс жүзінде қолдана білу сіздің ақшаңызды сауатты басқаруға
мүмкіндік береді.
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ - бұл кәсіпорынның қаржысын басқару құралы. Бұл
ұйымның дамуын қамтамасыз ету үшін қолма-қол ақшаны жұмсаудың барлық
кірістері мен бағыттарын жоспарлау.

3.

ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫҢ
ҚАЖЕТТІЛІГІ
Қаржы туралы ақылға қонымды шешім қабылдауға көмектесетін білім мен
дағдылар
Қаржы институттарының қызметіндегі бағдар. Нарықтағы жағдайды бағалай білу,
отбасылық бюджетті жүргізу.
Шығындарды жоспарлаңыз.

4.

ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫҢ
ҚАЖЕТТІЛІГІ
Сонымен, қаржылық сауаттылық не үшін қажет?
Жайлы және лайықты өмір сүруді қамтамасыз ету (тұрғын үй, автомобиль,
сапалы медициналық қызмет алу, тұрақты демалыс және т. б.);
Жақсы білім және балалардың дамуына жағдай жасау (мектеп, қосымша
сабақтар, жоғары білім);
Өзіне және отбасына қаржылық қорғауды қамтамасыз ету (күтпеген
өмірлік жағдай болған жағдайда тұрақтылықтың кепілі);
Пассивті кіріс көздерін жасау;
Зейнетке шыққаннан кейін лайықты өмір сүруге мүмкіндік жасау;
Меншікті капиталды қалыптастыру және т. б.

5.

ЖЕКЕ ҚАРЖЫНЫ ЖОСПАРЛАУ ПРИНЦИПТЕРІ
Үнемдеу
принціпі
Жеткіліктілік
принципі
Іскерлік принціпі
Талдау принціпі
Басымдық және
ынтымақтастық
қағидаты
Бақылау принципі
Қарапайым өмір
сүру принціпі
Қарыздардың
болмау принціпі
Жеңілдету
принципі

6.

Қаржылық сауаттылық жолындағы қажетті дағдылар
Қаржылық сауаттылық жолындағы алғашқы қадам – қаржы туралы
ақпаратты санмен меңгеру.
Кәсіпкердің екінші дағдысы – қаржылық жоспарлау.
Қаржылық сауатты кәсіпкердің үшінші дағдысы – өз қаржысын басқара білу.
Төртінші дағды – қаржыны әртараптандыру

7.

ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТТЫ АДАМ
НЕСІМЕН ЕРЕКШЕЛЕНЕДІ?
кірістер мен
шығыстар есебін
жүргізеді
жинақтары
бар
Өз құқығын
біледі
тапқаннан аз
жұмсайды
қаржы туралы
өзекті ақпаратқа
ие
қаржылық
қызметтерді
таңдауды біледі

8.

ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ БЕС ҚАДАМЫ
Эндрю Тобиастың схемасы, «Сізге қажет болуы мүмкін жалғыз
инвестициялық Нұсқаулық« кітаптың авторы.
Барлық
қарыздар
мен
несиелерд
ен
құтылыңыз
табысыңыздың 20%
- жеке шотқа
салыңыз немесе
жинаңыз (бұл
ақшаға қол
сұғылмау керек)
қалған 80%-ға
өз
рахатыңызбен
өмір сүріңіз

9.

Сарапшылардың
ұсыныстары
Қаржы сарапшылары қаржылық сауатты болу үшін кем дегенде үш
кітап оқуға кеңес береді:
Бодо Шефер «Қаржылық еркіндікке жол»
Джордж Сэмюэл Клейсон «Вавилонның ең бай адамы»
Анастасия Тарасова «Өз өзіне қаржыгер»

10.

ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТТЫЛЫҚ ӘРҚАШАН
БАСҚАЛАРДАН БІР ҚАДАМ АЛДА БОЛУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ!

11.

ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ БЕС ҚАДАМЫ
1. Бағалау
2. Мақсат
3. Жоспар құру
4. Жоспарды орындау
5. Мониторинг және қайта
бағалау

12.

ОТБАСЫЛЫҚ БЮДЖЕТТІ ЖОСПАРЛАУ
БЮДЖЕТ - француз тілінен аударғанда
"ақша әмияны"
ОТБАСЫ БЮДЖЕТІ - бұл белгілі бір кезеңдегі
(апта, ай, жыл) отбасының кірістері мен
шығыстарының құрылымы
Бюджеттің негізгі құрамдас бөліктері
КІРІСТЕР мен ШЫҒЫСТАР болып табылады
(барлық отбасы мүшелерінің)

13.

БЮДЖЕТТІ ЖҮРГІЗУ ҚАҒИДАТТАРЫ
1. ЕСЕПКЕ АЛУ
Отбасы бюджетін жоспарлаудың бірінші алғышарты және міндетті шарты
отбасының кірістері мен шығыстарын есепке алу болып табылады.
2. ТАЛДАУ
Айдың соңында шығындарды талдааннан, шығындардың оңтайлы деңгейін
анықтауға және шығындарды осы деңгейден аспауын жоспарлауға мүмкіндік береді.
3. ЖОСПАРЛАУ
Бюджетті басқарудағы ең маңызды тармақ! Бюджет міндеттер:
Сіздің қаржылық жағдайыңызды бағалау
Жағымсыз жағдайлардан қорғау жүйесін құру
Жинақтарды сақтау және көбейту
Болашаққа аударымдар нұсқасын таңдау (зейнетақы капиталы, балалардың
білімі)
4. БАҚЫЛАУ
Кезеңге арналған жоспардың орындалуын талдау ("жоспар-Факт" )

14.

ОТБАСЫЛЫҚ БЮДЖЕТТІ ЖҮРГІЗУ ӘДІСІ
"4 КОНВЕРТ" ОТБАСЫЛЫҚ БЮДЖЕТТІ ЖҮРГІЗУ ӘДІСІ
1. Сіздің айлық жиынтық табысыңызды есептеңіз. Одан бірден 10% бөліп
алыңыз.Бұл сома резервтік қорға немесе инвестициялауға кетеді.
2. Қалған сомадан барлық тұрақты айлық шығындарды алып тастаңыз:
- коммуналдық төлемдер;
- жалға алу;
- несиелер;
- интернет және ұялы байланыс;
- мектеп, балабақша;
- басқалар.
3. Қалған соманы 4 конвертке біркелкі бөлу керек. Осылайша, әр апта сайын сізде
кез-келген нәрсеге жұмсауға болатын белгілі бір қаражат болады.
Негізгі ереже - келесі конверттен ешқашан ақша алмаңыз!
Лайфхак: Сіз күтпеген шығындар үшін бөлек конверт жасай аласыз.

15.

ҚАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ КЕЗІНДЕ БІЛУ МАҢЫЗДЫ:
Қаржылық талдау
•Сіз қандай шығындарды көтересіз, басқарасыз және азайтуға
тырысасыз
•Кірісті жоспарлау, тауар айналымын арттыру
•Еңбек нәтижесінде пайда табу
Бизнестің негізгі мақсаты - пайда табу
Табыс формуласы
Кіріс
Шығыс
Табыс
Кіріс дегеніміз – сатудан түскен түсім
Шығыс дегеніміз – сіздің барлық шығындарыңыз

16.

Финансовая грамотность
БИЗНЕС ЖОСПАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МОДЕЛІ

17.

БИЗНЕС ЖОСПАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ МОДЕЛІ
Қажетті бастапқы
капитал, көздер
Құнын есептеу
(калькуляция)
Қаржылық модель
кәсіпорынның қаржылық
ресурстарымен қамтамасыз
етілуін және ақша ресурстарын
жоспарланған түрде тиімді
пайдалануды көрсетеді
Қаржылық жоспар
құру
Жобаның тиімділік
көрсеткіштерін есептеу

18.

БАСТАПҚЫ КАПИТАЛ: КӨЗДЕР
БАСТАПҚЫ КАПИТАЛ – өз ісін ашуға, кәсіпорын құруға қажетті бастапқы капитал.
Меншікті
жинақ
Қарыз ақша
Тартылған
ақша

19.

ӨЗІНДІК ҚҰН КАЛЬКУЛЯЦИЯСЫ

20.

Өнімдер мен қызметтердің өзіндік
құнының калькуляциясы
Әрбір іс белгілі бір шығындарды талап етеді. Шығындар дегеніміз-кәсіпорын өнімдер
мен қызметтерді өндіруге және сатуға жұмсаған барлық ақшалай ресурстар.
Шығындарды есептеу-бұл өнімді өндіруге және сатуға немесе қызметтерді ұсынуға
жұмсалатын шығындардың жалпы сомасын есептеу үшін жасалатын әрекеттер.
Шығындарды есептеу сіздің кәсіпорныңызға көмектеседі:
• өнімнің бағасын белгілеңіз,
• шығындарды азайту және бақылау,
• кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында неғұрлым сапалы шешімдер
қабылдау,
• кәсіпорынның болашағын жоспарлау.
Бизнестің әртүрлі түрлері әртүрлі шығындармен байланысты. Бірақ әрбір кәсіпкерлік
қызмет шығындардың екі негізгі түрімен сипатталады:
• тікелей шығындар (материалдық және еңбекке ақы төлеу) және жанама
шығындар

21.

ШЫҒЫНДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Ауыспалы шығындар
Тұрақты шығындар
Шығындардың жалпы сомасының өндіріс көлеміне тәуелділігі
Ауыспалы
шығындар
Тұрақты
шығындар

22.

ӨЗІНДІК ҚҰНҒА НЕ КІРЕДІ?
Ауыспалы шығындардың құрамы :
Шикізат және материалдар;
Үстеме шығыстар (электроэнергиясы, жылумен
жабдықтау және өндірістік үй-жайды сумен жабдықтау);
Тауар/қызмет өндірісі қызметкерлерінің жалақысы +
әлеуметтік аударымдар, соц.мұқтаждар
Өндірістік үй-жайды жалдау;
Басқа үстеме шығыстар.

23.

Пайда мен залал туралы есепті жасау ережелері
(Кіріс пен шығыс жоспары)
Өндіріс жоспары жасалады
Сату жоспары жасалады
Шығындар есебі жүргізіледі
Кірістер мен шығыстардың жоспары жасалады

24.

Қаржылық модель: пайда мен залал туралы есеп
(кірістермен шығыстар жоспары)
Кірістер мен шығыстар жоспары пессимистік түрде
жасалады
Шығындарды күткеннен сәл жоғары болжаңыз және
сату көлемі сәл төмен
Туындауы мүмкін болатын барлық шығындарды
қарастырыңыз
Бірінші күні сіз барлық өнімді сатпайтындығыңызға дайын
болыңыз

25.

БИЗНЕС-ЖОСПАРДАҒЫ
ҚАРЖЫЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМ МОДЕЛІ
Баланстық ведомость
Пайда мен залал туралы
есеп (ОПиУ)
• жобаның
кезеңінде
операциялық
көрсетеді
ағымдағы
кәсіпорынның
қызметін
•осы есептің көмегімен
белгілі бір уақыт кезеңінде
кәсіпорын алатын пайда
мөлшерін анықтауға болады
(Баланс)
•есептелген уақыт кезеңінің
соңында
кәсіпорынның
қаржылық
жағдайын
көрсетеді, оның талдауынан
активтердің өсуі және белгілі
бір уақыт кезеңінде жобаны
жүзеге
асыратын
кәсіпорынның
қаржылық
жағдайының
құрылымы
туралы қорытынды жасауға
болады
Ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп
(ОДДС)
• қолма-қол
ақшаның
қалыптасуы мен шығуын,
сондай-ақ кезеңнен кезеңге
дейінгі
динамикадағы
кәсіпорын
ақшалай
қаражатының қалдықтарын
көрсетеді

26.

ЖОБА ТӘУЕКЕЛДЕРІН ТАЛДАУ
Тәуекелдерді талдау - жобаны мүлдем қабылдауға
тұрарлық екенін анықтау үшін қажет.
Бұл тәуекелдерді іске асыру
жобаларды орындау мерзімдерінің
бұзылуына, қаражаттың артық
жұмсалуына, кейде жобалардың
толық сәтсіздігіне әкеледі.
Тәуекелдерді басқару жобаны
дайындау сатысында басталып, оны
жоспарлау сатысында айтарлықтай
үлеске ие болуы керек және
жобаны аяқтағанға дейін
сүйемелдеу керек.
Белгісіз тәуекелдер үшін бұл мүмкін
емес және оларға ақылға қонымды
тәсіл-олар пайда болған жағдайда
белгілі бір резервтерді жоспарлау.
Арнайы іс-шараларды жоспарлау
қисынсыз болатын белгілі
тәуекелдердің бір бөлігі үшін
резервтер де салынады.
Белгілі тәуекелдерді басқару үшін
тиісті іс-шаралар жоспарлануда.
Тәуекелдерді басқару үшін
жобаның негізгі тәуекелдері
бөлініп, тәуекелдерді басқару
стратегиясы жасалады.

27.

ТӘУЕКЕЛДЕРДІ ТАЛДАУ
Кәсіпорын үшін тәуекел дегеніміз-оның ресурстарының бір бөлігін жоғалтуға, кірістердің
жетіспеуіне немесе өндірістік және қаржылық қызметтің нәтижесінде қосымша
шығындардың пайда болуына әкелуі мүмкін қолайсыз оқиғаның пайда болу ықтималдығы.
Кәсіпорындар жұмыс істейтін қазіргі экономикалық жағдай қолайсыз. Нарық
конъюнктурасы өзгеруде, сондықтан кәсіпорындар үнемі тәуекелге тап болады, өйткені
бәсекелестердің жағдайында өзгерістер болады, қаржыландыру шарттары мен нысандары,
салық салу жүйесі және т. б. өзгереді. Сондықтан бизнес-жоспарды әзірлеу кезінде
нарықтық жағдайдың мүмкін болатын өзгерістері ескерілуі керек.
№
Тіуекел түрі
Тәуекелдерді жою жолдары
1
Жабдықтың бұзылуы
Шығындарды жабу үшін амортизациялық қор құру
2
Сатылымның азайуы
Сатып алушымен алдын ала келісімшарт немесе мәміле жасаңыз
3
Экономикалық дағдарыс
Жобаны әртараптандыру, сақтандыру

28.

ЖОБАНЫҢ НЕГІЗГІ ТӘУЕКЕЛДЕРІНІҢ МЫСАЛЫ
Техникалық тәуекелдер
Тәуекелдердің атауы
Тәуекелдерді басқару стратегиясы
Жабдық мәлімделген өнімділікке сәйкес
келмейді
Өндіріс көлемін ұлғайта отырып жабдықты
сатып алу
Жабдық қажетті сапаны қамтамасыз етпейді
Жабдықты жетілдіру, төмен сападағы
тапсырыстарға мамандандыру
Жабдықтың бұзылуы
Сервистік қызмет көрсетуіне шарт жасау

29.

КЕРІ БАЙЛАНЫС
МИ ШАБУЫЛЫ
Әр топ өз бизнесінің көрсеткіштерін төмендету бойынша өз ұсыныстарын
немесе идеяларын сипаттайды. Мысалы, сату көлемін азайту, клиенттер
санын азайту, өз кәсіпорнын банкротқа ұшырату, айналымды арттыру және
т. б.Мысалы, біздің аймақта су тапшылығын қалай арттыруға болады?Құбырларда тесік бұрғылауСуды ластаңызШлангтарды пайдалануды
ынталандыруКүніне екі рет "су шайқастарын" ұйымдастырыңызБұл
шынымен бола ма? Біз бұл туралы бірдеңе істеуіміз керек пе?Мәселені
шешуге көмектесу үшін қандай идеяларды қарама-қарсы бағытта өзгерте
аламыз?