Кәсіпорын - шаруашылық объектісі, экономикалық жүйенің негізгі буыны ретінде

1. Кәсіпорын - шаруашылық объектісі, экономикалық жүйенің негізгі буыны ретінде

«Кәсіпорын экономикасы» пәні
экономика ғылымдарының магистрі,
аға оқытушы Тлеубергенова М.А.

2. Дәріс жоспары:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
Кәсіпорын - шаруашылықты жеке
жүргізетін субъект және нарықтық
қатынастардың негізгі жүргізушісі
Кәсіпорындардың кәсіпкерлік
құқықтары мен міндеттемелері
Негізгі және қосымша белгілері
бойынша кәсіпорындардың жіктелуі
Кәсіпорындардың құрылымы
Кәсіпорындардың бірлестіктері
Кәсіпкерлік: нысандары және
түрлері.

3. 1. Кәсіпорын - шаруашылық объектісі, экономикалық жүйенің негізгі буыны ретінде

Кәсіпорын – бұл пайда алу және оны ұлғайту
мақсатында нарықтық экономикада әрекет ететін,
өндіріспен, тауарлар мен қызметтерді сатумен
айналысатын экономикалық агенттер немесе
тұлғалар.

4. Әрбір кәсіпорын – көп қырлы қызметі бар күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйе. Оның ішіндегі басты бағыттар:

нарықты кешенді зерттеу (маркетингтік қызмет);
инновациялық қызмет (ғылыми зерттеу және тәжірибелікконструкторлық әзірлемелер, өндіріске технологиялық, ұйымдық,
басқару және басқа жаңалықтарды енгізу);
өндірістік қызмет (өнім дайындау, жұмыстарды орындау және қызмет
көрсету, нарықтағы сұранымға сәйкес номенклатура мен ассортиментті
әзірлеу);
коммерциялық қызмет (өндірілген өнімді өткізуді ұйымдастыру мен
ынталандыру, әрекеттегі жарнама);
өндірісті материалдық-техникалық қамтамасыз ету (шикізаттарды,
материалдарды, комплектіленетін бұйымдарды жеткізу, энергияның,
техниканың, жабдықтардың барлық түрлерімен қамтамасыз ету);
кәсіпорынның экономикалық қызметі (жоспарлаудың барлық түрлері,
баға қалыптасу, есеп және есеп беру, еңбекті ұйымдастыру және ақы
төлеу, шаруашылық қызметті талдау);
өндірістік-техникалық және тұтыну бағытындағы өнімнің сатудан кейінгі
сервисі (жіберу-іске қосу жұмыстары, кепілдік қызмет көрсету, жөндеу
үшін қосалқы бөлшектермен қамтамасыз ету);
әлеуметтік қызметі (еңбек жағдайлары мен еңбек ұжымының өмірін тиісті
деңгейде ұстау, кәсіпорынның әлеуметтік инфрақұрылымын жасау).

5.

Атауы
Фирмалық
белгісі
Кәсіпорын
Есеп
айырысу
шоты
Дербес
балансы

6. 2. Кәсіпорындардың кәсіпкерлік міндеттемелері мен құқықтары.

7.

өндіріс тиімділігін арттыру
мемлекетпен немесе акция
ұстаушылармен оған сеніп
тапсырылған мүлікті
көбейту
заңдар мен қоршаған
ортаның қорғалуын
қадағалау
мемлекет мүддесі мен
азаматтар құқығын сақтау
Кәсіпорын өз қызметінің барлық
түрлері үшін толық жауапкершілікте
болады

8.

Әкімшілік пен еңбек ұжымы
арасында төмендегідей өзара
міндеттемелер бекітіледі
жұмыстардың
санитарлық
жағдайы мен
техникалық
қауіпсіздігі
бойынша
кәсіпорын мен
оның
бөлімшелерінің
жұмыс режимінің
жағдайы
кәсіпорын мен
оның
бөлімшелерінің
жұмыс режимінің
жағдайы
жұмыскерлер
категориясы
бойынша еңбекке
ақы төлеу
шарттары мен
формалары

9. 3. Негізгі және қосымша белгілері бойынша кәсіпорындардың жіктелуі

Капитал тиесілілігі
бойынша
Ұйымдық-құқықтық
формалары бойынша
Кәсіпорындардың
жіктелуінің
негізгі
белгілері
Кәсіпорындар
мөлшері
бойынша
Қызмет түрі мен
сипаты
бойынша
Меншік формасы
бойынша

10.

Қызмет түрі мен
сипаты бойынша
Өндірістік
Өндірістік
емес

11.

Капитал тиесілілігі
бойынша
Ұлттық
Шетелдік
Аралас

12.

Меншік формасы
бойынша
Жеке
кәсіпорындар
дербес тәуелсіз
компаниялар
немесе қатысу
жүйесінің
негізінде
құрылған
бірлестіктер
түрінде болады.
Мемлекеттік
кәсіпорындар
таза
мемлекеттік,
аралас немесе
жартылай
мемлекеттік
түрінде болады.

13.

Кәсіпорындар мөлшері бойынша
Ұсақ
Орташа
Ірі және ерекше
ірі

14. 4. Кәсіпорындардың құрылымы

Кәсіпорын құрылымы – бұл оның ішкі буындарының
құрамы мен арақатынасы, яғни бірыңғай шаруашылық
нысанды құрайтын цехтар, бөлімдер, зертханалар және басқа
да компоненттер. Кәсіпорынның құрылымы келесі негізгі
факторлармен анықталады:
•кәсіпорын мөлшерімен;
•өндіріс саласымен;
•технология деңгейімен;
•кәсіпорынның мамандануымен.

15. Кәсіпорынның өндірістік құрылымы өндірістік процесті ұйымдастыру формасын көрсетеді және кәсіпорын мөлшерінде, цехтардың саны,

құрамы, үлес салмағында,
олардың жоспарлануында көрініс табады.
Кәсіпорынның жалпы құрылымы дегеніміз
өндірістік бөлімшелер, кәсіпорынды басқару
және жұмыскерлерге қызмет көрсету жөніндегі
ұйымдар кешені, олардың саны, мөлшері, алып
отырған аумағының көлемі, жұмыскерлерінің
саны, өткізу қабілеті бойынша олардың
арасындағы өзара байланыс пен арақатынас.

16. Кәсіпорынның құрылымдық бірліктері

ЦЕХ

17. УЧАСТОК

18. ЖҰМЫС ОРНЫ

19. 5. Кәсіпорындардың бірлестіктері

Шаруашылық бірлестік –
заңды тұлға құқығы бар
бірыңғай шаруашылық
құрылымға заңды
және жеке
тұлғалардың бірігуі

20. 6. Кәсіпкерлік: нысандары және түрлері.

Жеке кәсіпкерлік түрлері
БІРІККЕН КӘСІПКЕРЛІК – жалпы
меншік құқығына тиесілі
мүлік базасында азаматтар
тобымен жүзеге асырылады.
ДАРА КӘСІПКЕРЛІК –
бір азаматпен оған
тиесілі меншік құқығындағы
мүлік базасында дербес
құрылады.

21.

Біріккен кәсіпкерлік формалары:
1.Ерлі-зайыптылардың
кәсіпкерлігі – жалпы
біріккен меншік
базасында
2.Жанұялық – шаруа
қожалығы меншігі немесе
жалпы біріккен меншік
базасында
3.Қарапайым серіктестік –
жалпы үлестік
меншік базасында

22. Пайдаланылған әдебиеттер:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім).
(2019.21.01. берілген өзгерістермен және толықтырулармен)
Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі (19.04.2019
берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
Үмбиталиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы: Оқулық. Екінші
басылым/А.Д. Үмбиталиев, Ғ.Е.Керімбек, К.Б.Сатымбекова/Алматы:
TechSmith, 2018
Курманалина А.А., Тлеубергенова М.А. Кәсіпорын экономикасы:
дәрістер курсы. – Алматы: Эверо, 2018
Ажмухамедова А.А. Кәсіпорын экономикасы: оқу
құралы/А.А.Ажмухамедова. – Алматы: TechSmith, 2019
http://stat.gov.kz/ - Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика
министрлігі Статистика комитетінің ресми сайты
http://kazneb.kz – Қазақстанның ұлттық электрондық кітапханасы