Кәсіпорынның айналым капиталы

1. КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ КАПИТАЛЫ

«Кәсіпорын экономикасы» пәні
экономика ғылымдарының магистрі,
аға оқытушы Тлеубергенова М.А.

2. Дәріс жоспары:

Айналым капиталы: оның құрамы
мен құрылымы, жіктелуі
2. Айналым құралдарына деген
қажеттілікті анықтау әдістері
3. Өндірістегі айналым құралдарын
пайдаланудың көрсеткіштері
4. Айналым қорларын пайдалануды
бағалау
5. Айналым құралдарын басқару
1.

3. 1. Айналым капиталы: оның құрамы мен құрылымы, жіктелуі

Айналым капиталы - өндірістік айналым
қорлары мен айналыс қорларын құруды және
олардың үздіксіз айналымдылығын қамтамасыз
ететін алдын-ала бөлінген ақшалай
қаражаттардың жиынтығы.
Айналым құралдарының құрамы – бұл
айналым құралдарын құрайтын элементтердің
жиынтығы.

4.

Кәсіпорынның айналым құралдары
Айналмалы өндірістік қорлар
Айналыс қорлары
Өндірістік запастар:
• Шикізат
• Негізгі және көмекші материалдар
• отын, жанар-жағармай
• сатып алынған жартылай фабрикаттар
мен комплектіленетін бұйымдар
• ыдыс және ыдыс материалдары
• ағымдағы жөндеуге арналған қосалқы
бөлшектер
• арзан бағалы және тез тозатын
бұйымдар
Жолдағы тауарлар (тиелген өнім)
Аяқталмаған өндіріс және өздері
дайындайтын жартылай фабрикаттар
Дебиторлық қарыз
Болашақ кезеңнің шығындары
Қоймалардағы дайын өнім
Ақшалай қаражаттар

5. Айналым құралдарының жекелеген элементтері немесе олардың құрамды бөліктері арасындағы арақатынас айналым құралдарының құрылымы

деп аталады.
Айналым құралдарының жіктелуі
Қалыптастыру көздері
бойынша
Жалға алынған қаражаттар
Жоспарлау дәрежесі
бойынша

6. 2. Айналым құралдарына деген қажеттілікті анықтау әдістері.

Кәсіпорынның жеке меншік айналым құралдарына деген қажеттілігін
анықтау нормалау процесінде, яғни айналым құралдарының нормативтерін
анықтау кезінде іске асырылады.
Айналым құралдарын нормалаудың әдістері:
Тікелей есеп әдісі кәсіпорынның ұйымдық-техникалық даму деңгейіндегі,
тауарлық-материалдық құндылықтарды тасымалдаудағы, кәсіпорындар
арасындағы есеп айырысу тәжірибесіндегі барлық өзгерістерді есепке ала
отырып айналым құралдарының әрбір элементі бойынша запастардың
негізделген есептелуін қарастырады.
Сараптамалық әдіс жоспарланатын кезеңде алдыңғы кезеңмен
салыстырғанда кәсіпорын жұмысында айтарлықтай өзгерістер қарастырылмаса
қолданылады.
Коэффициенттік әдісте жаңа норматив өндіріс, жабдықтау, өнімді сату,
есептеулер жағдайын ескере отырып алдыңғы кезеңдегі база
нормативтеріне өзгерістер енгізу жолымен анықталады.

7. Айналым құралдарын жоспарлаудың, реттеудің, бақылаудың ыңғайлылығы үшін өндірістік запастар келесідей бөлінеді:

8. 3. Өндірістегі айналым құралдарын пайдалану көрсеткіштері.

Айналым құралдарының айналымдылығы - айналым құралдарын сатып алу
кезінен бастап, дайын өнімнің шығуына және сатуына дейінгі
қаражаттардың толық шеңбер айналымының ұзақтығы.
Ақшалай қаражаттар
Ақшалай саты
Дайын өнім
Еңбек заттары
Тауарлық саты
Өндіру сатысы
Аяқталмаған өндіріс

9. Айналым құралдарының айналымдылығының көрсеткіштері:

Бір айналымның
ұзақтығы (күн)
Белгілі кезеңдегі
айналымдардың саны
(айналымдылық
Коэффициенті)
Жүктелім
коэффициенті

10. Айналым құралдарының бір айналымының ұзақтығын былайша есептеледі:

О=С:(Т/Д)
Мұндағы:
О – айналымның ұзақтығы, күндер;
С – айналым құралдарының қалдығы, теңге;
Т – тауарлық өнім көлемі,теңге;
Д – қарастырылатын кезеңдегі күндер саны

11. Кезеңдегі айналымдар саны немесе айналым құралдарының айналымдылық коэффициенті:

Ко=Т/С
Айналымдағы құралдардың жүктелім
коэффициенті:
Кз=С/Т

12.

Айналым құралдарын пайдаланудың сыртқы факторлары
жалпы экономикалық ситуация;
салық заңнамасының ерекшеліктері;
несие алу шарттары және олардың проценттік ставкалары;
мақсатты қаржыландыру мүмкіндігі;
бюджеттен қаржыландырылатын бағдарламаларға қатысу.

13. 4. Айналым қорларын пайдалануды бағалау.

Айналым қорларын пайдалануды жан-жақты
жақсарту - өндіру көлемін арттыруға мүмкіндік
береді.
Материалдық ресурстардың жалпы шығыны –
бұл есепті кезеңде барлық өндірістік
бағдарламаны орындауға материалдық
ресурстардың жекелеген түрлерін немесе
барлығын тұтыну.

14. Өнімнің материал сиымдылығының көрсеткіштері жоғарыда көрсетілген

Өндірілген өнімнің физикалық
бірлігіне шаққандағы
материалдық ресурстардың
үлестік шығынымен
(үлестік материал
сиымдылығы):
M=m=Q/N
Өндірілген өнімнің физикалық
бірлігіне кететін бірнеше
материалдық ресурстардың
құндық өлшемдегі
шығынымен (тенге/т, м2, м3):
M=Q x P/ N
Өнімнің материал
сиымдылығының көрсеткіштері
жоғарыда көрсетілген

15. 5. Айналым құралдарын басқару

Айналым құралдарын
басқару міндеттері
кәсіпорынның үздіксіз
және ырғақты
жұмысы мақсатында
айналым активтерін
аванстау үшін
минимальды
жеткілікті
құралдарды есептеу
капитал
айналымының әрбір
сатысында айналым
құралдарының
айналымдылығын
жеделдету
арзан бағалы және тез
тозатын заттарды
амортизациялау, тауарлықматериалдық
құндылықтарды есептен
шығару әдістерін таңдау
жолымен салық салуды
оңтайландыру үшін
кәсіпорынның есеп
саясатын жүргізу

16. Блиц тест

1. Айналым құралдарының пайдалану тиімділігін C. айналым құралдары қозғалысының орташа
қандай көрсеткіштер сипаттайды?
жылдамдығын;
A. өндіріс рентабельдігі және пайда;
D. Толық айналым жүзеге асатын күндер санын;
B. қор сиымдылығы және еңбектің қормен
E. Кәсіпорынның өндірістік құралдарын
қарулануы;
жаңартуға қажетті уақыт.
C. қор сиымдылығы және еңбек сиымдылығы; 4. Айналым құралдарының айналымдылық
D. айналым құралдарының қайтарым деңгейі; коэффициенті нені сипаттайды:
E. айналымдылық коэффициенті ,бір айналыс A. Өндірістік қорлардың 1 тг-не сай келетін
ұзақтағы және жүктелім коэффициенті;
өткізілген өніменің мөлшерін;
2. Кәсіпорынның айналым құралдарын
B. Айналым құралдарының 1 айналымының
қалыптастырудың меншікті көздеріне не жатады:
орташа ұзақтығын;
A. Кәсіпорынның бастапқы іс-қызметін
C. Сәйкес есептік кезеңдегі айналым
қамтамасыз ететін жарғылық қор;
құралдарының айналымдарының санын;
B. Еңбек ақы бойынша жұмысшыларға бережақ D. Еңбектің техникалық қарулану деңгейін;
және осы сомаға үстемелер;
E. Тауарлық өнімінің 1 тг-не жұмсалатын
C. амортизациялық аударымдар;
өндірістік қорлардың шығындарын.
D. пайда;
5. Айналым құралдарын нормалауда
E. кредиторлық қарыз.
қолданылатын көрсеткіштер:
3. Айналым құралдарының айналым кезеңі нені A. материалдың тәуліктік шығыны;
сипаттайды:
B. дайын өнімнің тәуліктік шығарылымы;
A. өндірістік айналым қорларының запастарда C. негізгі материалдың 1 бірлігінің бағасы;
және аяқталмаған өндірісте болуы, уақытын; D. бұйым бірлігінің орташа бағасы;
B. айналым құралдарының сатып алу, өндіріс
E. күн бойынша запастар нормасы.
және өнімді өткізу сатыларынан өту уақытын;

17. Пайдаланылған әдебиеттер:

1.
2.
3.
4.
5.
Курманалина А.А., Тлеубергенова М.А. Кәсіпорын
экономикасы: дәрістер курсы. – Алматы: Эверо, 2018
Үмбиталиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы: Оқулық.
Екінші басылым/А.Д. Үмбиталиев, Ғ.Е.Керімбек,
К.Б.Сатымбекова/Алматы: TechSmith, 2018
Горелов А. Кәсіпорын экономикасы: Оқу-әдістемелік курс/
- Алматы: Отан, 2015.
Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы / К.
Ж. Оразалин. - Алматы: LEM, 2014. - 296 бет
Куатова Д.Я. Экономика предприятия: практический
курс – Алматы, 2015