Гомеостаз механизмедері 2сабак

1.

Cабақ тақырыбы:
Гомеостатикалық
механизмдер
Оқу мақсаты:
• 10.1.7.10 Ағзаның ішкі
ортасының тұрақтылығын
сақтау механизмін түсіндіру

2.

Сабақ мақсаты
• Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау механизмі
түрлерін біледі
• Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау механизмі
түрлерін түсіндіреді
• Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтау механизмі
диаграммасын толтыра алады

3.

19.4-сурет. Қандағы глюкозаны реттеу. ACTH адренокортикотропты гормон (кортикотропин) TSH қалқанша қоздырғыш гормон.

4.

19.3 суретте тироксиннің қалқанша безінің шығарылуын реттеудегі
теріс кері байланыстың рөлі көрсетілген. Бұл мысалда гипоталамус
- детектор, гипофиз - реттегіш, қалқанша без - эффектор.

5.

Терморегуляция
Сыртқы ортаның температурасы қаншалықты ауытқығанымен,
адамның дене температурасы үнемі тұрақты болады,
ұдайы +36-37°С шамасында сақталады.
Бұл тұрақтылық терлеу, вазодилатация, вазоконстрикция,
дірілдеу үдерістері арқылы жүзеге асырылады.
Дене температурасы жоғарылаған кезде терідегі тер бездері
белсендіріліп тер бөліне бастайды.
Судың булануына көп энергия кететіндіктен, дене салқындайды.
Гипоталамус жылу реттеу орталығы болып табылады.
Мидағы
гипоталамус
терморецепторлары
қандағы
термоөзгерістерге сезімтал. Сол арқылы дене температурасын
бақылайды. Ал терідегі терморецепторлар тері температурасын
бақылайды.

6.

Булану
Терлеу
(булану)
Тер
бездерінің
пішіні
түтікке ұқсас, оның өзегі
терінің сыртына кішкене
тесікшелер
саңылаулар
түрінде
ашылады. Тер безі терді
қаннан
шығарып,
тер
бөліну
түтігі
арқылы
терінің үстіңгі қабатына
алып келеді. Осы жерде
булану процесі жүреді.
Тер безі
саңылауы
Эпидерми
с
Дерма
Тер
бөліну
түтігі
Тер безі
Қан
тамырлары

7.

Көп жылу
жоғалады
Вазодилатация
Дене температурасы көтерілгенде,
теріастындағы қан тамырлары кеңейіп
жылу шығару үрдісі күшейеді де, ішкі
ағзалардағы аққан қан көп мөлшерде
теріге келеді.
Вазоконстрикция
Дене температурасы төмендегенде,
теріастындағы
қантамырлары
тарылып, сыртқа жылу шығару
қарқыны төмендейді.
Аз жылу
жоғалады
7

8.

Терморегуляция

9.

Терморегуляция
Терморегуляция
Дене температурасы қалыпты жағдайдан төмендегенде орталық басқару
жүйесі нерв импульстерін тері қан тамырларының тарылуына бағыттайды.
Дене температурасы одан әрі төмендегенде орталық басқару жүйесі қаңқа
бұлшықеттеріне нерв импульстерін жібереді. Қаңқа бұлшықеттерінің еріксіз
жылдам жиырылып, босаңсуы бұлшықет дірілін туғызады. Бұл үдеріс тыныс
алу жиілігін арттырып, көп жылудың жинақталуына әсерін тигізеді.
Температура қалыпты жағдай шегіне жеткенде орталық басқару жүйесі
белсенділігін тоқтатады.

10.

Жоғарғы температураның ұзақ уақыт әсерінен гипертермия
туындайды.
Дене температурасы 410С жеткенде термореттелу тетіктері істен
шығады.
Гипертермия кезінде дене температурасы бақылаудан
шығып, оң кері байланыс әсері орын алады. 43 ° С және
одан жоғары дене температурасы, әдетте, ағзаны өлімге
ұшыратады.
Дененің ішкі температурасы 35 ° C дейін
төмендегенде адам гипотермиядан зардап шегуі
мүмкін.
Термореттелудің реттеуші тетіктері
істен шығып, оң кері байланыс әсері орын алады
да, дене температурасының одан әрі төмендеуіне
әкеледі.

11.

12.

Ағзаның ішкі ортасының қалыпты немесе
қолайлы жағдайдағы деңгейі ауытқыған кезде
теріс кері байланыс әсері өзінің түзетуші
тетіктерін іске қосу арқылы жұмыс жасайды.
Терморегуляция теріс кері байланыс әсеріне мысал
бола алады
дене
температурас
ы көтерілгенде
қалыпты
дене
температур
асы
дене
температурасы
төмендегенде
түзету
тетіктері
түзету
тетіктері
қалыпты
дене
температур
асы

13.

Топтық жұмыс. Гомеостаз механизмдерін түсіндіре отырып,
рөлдік ойын ойнау
1-топ Адамның дене температурасы жоғарылаған
кездегі реттелу механизмі
2 топ- Қандағы глюкоза деңгейінің
жоғарылауы кездегі реттелуі
3 топ-Қандағы глюкоза деңгейінің
төмендеген кездегі реттелу
Дескриптор
- Реттелу механизмінің диаграммасын салады
- Реттелу механизмін түсіндіре алады
Топтық бағалау.

14.

Жеке жұмыс. Дене температурасын реттеудегі
детектор, басқару орталығы және
эффекторларды көрсетіп,диаграмманы толықтыр.
Тері
температурасы
Жоғарылауы
Детектор
Төмендеуі
Эффектор
Басқару
орталығы

15.

Жеке жұмыс. Детектор, басқару орталығы және
эффекторларды көрсетіп,диаграмманы толықтыр.
Тері
температурасы
Жоғарылауы
Детектор
Төмендеуі
Стимул
Ми қыртысы,жылу
рецепторы
Эффектор
Басқару
орталығы
Тер бездері
тамыр қуысы
гипоталамустық
жылу беру
орталығы