10-sinf. Geografiya. Buyuk_Britaniya_va_Shimoliy_Irlandiya_birlashgan_qirollligi

1.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
ASSALOMU ALAYKUM !
@geography_method

2.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
25-§. Buyuk Britaniya va Shimoliy
Irlandiya Birlashgan Qirolligi

3.

4.

Maydoni: 243,8 ming km2
Aholisi (2020): 67,2 mln
Poytaxti: London

5.

Geografik o‘rni
Buyuk Britaniya
va Shimoliy
Irlandiya
Birlashgan
Qirolligi
Yevropaning
shimolig‘arbidagi
Britaniya
orollarida
joylashgan.

6.

Birlashgan Qirollik hududining asosiy qismi Buyuk Britaniya oroli va
Irlandiya orolining shimoli-sharqidan iborat. Shuningdek,
mamlakat tarkibiga bir nechta maydaroq orollar ham kiradi.

7.

Birlashgan Qirollik qirg‘oqlari Shimoliy dengiz, Irlandiya dengizi hamda
Atlantika okeani suvlari bilan yuviladi. La Mansh bo‘g‘izi Buyuk Britaniyani
Fransiyaning shimoli-g‘arbiy qirg‘og‘idan ajratib turadi. Quruqlikda faqat
Irlandiya bilan chegaradosh.
Irlandiya
Shimoliy
dengizi
dengiz
La
Mansh
bo‘g‘izi
Irlandiya
bilan
chegara

8.

Hozirgi vaqtda Buyuk Britaniyaning 15 taga yaqin dengizorti
hududlari, ya’ni mustamlakalari bor. Ularning katta qismi Karib
dengizidagi orollarda joylashgan.
1. Gibraltar
2. Akrotir va Dekeliya
3. Bermud orollari
4. Terkos va Kaykos orollari
5. Kayman orollari
6. Britaniya Virjin orollari
7. Angilya
8. Montserrat
9. Sent Yelena, Vozneseniya
va
Tristan da Kunya
10. Britaniya Hind Okeani
territoriyasi
11. Folklend (Malvin) orollari
12. Janubiy Jorjiya va Janubiy
Sendvich orollari
13. Pitkern orollari

9.

Yevropa qit’asidagi yagona mustamlaka hudud — Gibraltar
ham Birlashgan Qirollikning dengizorti hududi hisoblanadi.
Ammo rasman hech qaysi dengizorti hudud Birlashgan Qirollik
tarkibiga kirmaydi.
Bermud
Gibraltar
orollari

10.

Boshqaruv shakli — konstitutsion monarxiya.
Bukkingem saroyi
Qirol Charlz (Karl) III

11.

Boshqaruv shakli — konstitutsion monarxiya.
Vestministr saroyi – Parlament binosi
Premer ministr Rishi Sunak

12.

Buyuk Britaniya monarxi (qirol yoki qirolicha) ayni paytda rasmiy
ravishda Britaniya Hamdo‘stligi Qirolliklari hisoblangan 14 ta mustaqil
davlat, shu jumladan, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiyaning
rahbari hisoblanadi.
Karla‘zolar
IIIning Yangi Zelandiyaga
tashrifi
Hozirgi
Oldingi
a‘zolar
1. Kanada
2. Beliz
3. Bagam orollari
4. Yamayka
5. Antigua va Barbuda
6. Sent Kits va Nevis
7. Sent Lyusiya
8. Grenada
9. Sent Vinsent va
Grenadin
10. Avstraliya
11. Yangi Zelandiya
12. Papua - Yangi
Gvineya
13. Solomon orollari
14. Tuvalu

13.

Siyosiy-hududiy jihatdan Birlashgan Qirollik 4 ta o‘lka (mamlakat) —
Angliya, Shotlandiya, Uels va Shimoliy Irlandiyadan iborat
(51-rasm). Angliyadan boshqa 3 ta o‘lka qisman muxtoriyatga ega.
Shimoliy
Irlandiya
parlamenti
Shotlandiya
Uels
parlamenti
parlamenti

14.

Buyuk Britaniyaning poytaxti — London shahri mamlakatning
janubi-sharqida, Temza daryosining dengizga quyilish joyi
yaqinida joylashgan.

15.

Tabiiy sharoiti va resurslari.
Britaniya Janubisharqiy qismini
ko‘proq
tekisliklar,
Shimoli-g‘arbiy
hududlarini esa
asosan o‘rtacha
tog‘lar egallaydi
(52-rasm).

16.

Ayniqsa, Shotlandiya va Uelsda qadimgi parchalangan tog‘lar
keng tarqalgan. Mamlakatning eng baland tog‘i — Ben Nevis
tog‘i Shotlandiyada joylashgan (53-rasm).
Ben Nevis tog‘i – 1343 metr

17.

Mamlakatda foydali qazilmalardan asosan neft, tabiiy gaz va
ko‘mir qazib olinadi. Neft va gaz konlari Shimoliy dengizning
tubida joylashgan.
Neft
Ko‘mir

18.

Ammo so‘nggi yillarda Buyuk Britaniya mineral yoqilg‘ining barcha turlari
importyoriga aylangan, chunki qazib olinadigan resurslar milliy
iqtisodiyotining energiya manbalariga bo‘lgan talabini qondira olmayapti.

19.

Atlantika okeanidan yil bo‘yi esadigan nam shamollar hamda
Golfstrim oqimi ta’sirida mo‘tadil dengiz iqlimi shakllangan.

20.

Golfstrim iliq oqimi sovuq iqlim hududga kirib kelgani uchun uning bug‘i
tumanga aylanib ketadi. Shuning uchun ham Buyuk Britaniyani “Tumanli
Albion” deb atashadi. “Albion” orolni eski nomi hisoblanadi. Shu sabab ikki
etajli avtobuslar tumanda yaxshi ko‘rinishi uchun rangi qizil bo‘ladi.

21.

Yil davomida tez-tez yomg‘irlar yog‘adi, ayniqsa mamlakatning
g‘arbida. Qish ancha yumshoq, yanvarning o‘rtacha havo
harorati 0 oC atrofida.

22.

Aholisi.
Birlashgan
Qirollik Yevropa
mamlakatlari
ichida aholisi
soni bo‘yicha 3o‘rinda turadi
(2020-yil
holatiga ko‘ra,
67 mln kishidan
ziyod).

23.

Aholining tabiiy ko‘payishi juda past darajada bo‘lib, aholi soni
asosan tashqi migratsiya hisobiga o‘smoqda. Ayniqsa, Janubiy
Osiyo, Afrika, Karib dengizidagi orollardan ko‘chib
kelganlar ko‘p.

24.

Buyuk Britaniyada urbanizatsiya darajasi 85% ga yaqin.

25.

Mamlakatning eng yirik shaharlari qatoriga London, Birmingem,
Manchester, Liverpul, Glazgo, Edinburg kiradi.
Manchester
Birmingem
Liverpul
London
Glazgo
Edinburg

26.

Mamlakat aholisining etnik tarkibida eng yirik millat inglizlardir.
Shotlandiyaliklar, uelsliklar va irlandiyaliklar ham tub millatlar
hisoblanadi.

27.

Eng keng tarqalgan din — anglikan cherkovi (protestant
xristianligining mazhabi).
Katolk
Protestant

28.

Aholi zichligi Markaziy va Janubiy Angliya, Janubiy Uels hamda O‘rta
Shotlandiya pasttekisligida yuqori darajada bo‘lsa, Shotlandiyaning
shimoli-g‘arbiy tog‘li hududlarida esa bu ko‘rsatkich ancha past (54-rasm).

29.

Birlashgan Qirollik aholisining deyarli 85% qismi Angliyada
yashaydi. Shimoliy Irlandiyada esa mamlakat jami aholisining
atigi 3% i istiqomat qiladi.

30.

Buyuk Britaniya sanoat inqilobining vatani bo‘lib, XIX asr va XX
asr boshida dunyoning yetakchi sanoatlashgan mamlakati
hisoblangan.

31.

XIX asr – XX asr boshlari
Qora
Kemasozlik
metallurgiya
Ko‘mir
qazib olish
To‘qimachilik
U davrda
Birlashgan
Qirollik sanoati
ayniqsa
to‘qimachilik,
ko‘mir, qora
metallurgiya,
kemasozlik
tarmoqlarining
rivojlanganligi
bilan alohida
ajralib turgan.

32.

Iqtisodiyoti.
Pul birligi – Funt Sterling
Buyuk Britaniya
Yevropa va jahon
miqyosida
iqtisodiy jihatdan
eng qudratli
davlatlardan biri
bo‘lib, YIM hajmi
bo‘yicha
Yevropada
Germaniyadan
keyingi 2-o‘rinda
turadi.

33.

Hozirgi vaqtda esa Buyuk Britaniya sanoatining yetakchi
tarmoqlari qatoriga avtomobilsozlik, aviasozlik, qishloq xo‘jaligi
mashinasozligi, kimyo va farmatsevtika sanoati kiradi.
Aviasozlik
QishloqAvtomobilsozlik
xo‘jaligi
mashinasozligi
Kimyo
sanoati
Farmatsevtika

34.

Mamlakat elektr energetikasi IESlarga tayanadi.

35.

Qishloq xo‘jaligining yetakchi tarmoqlari sut-go‘sht
qoramolchiligi, qo‘ychilik va cho‘chqachilik hisoblanadi. Asosiy
qishloq xo‘jalik ekinlari: bug‘doy, arpa, kartoshka, qandlavlagi.
Qandlavlagi
Kartoshka
Arpa
Qoramolchilik
Qo‘ychilik
Bug‘doy

36.

Xizmat ko‘rsatish sohalari
Tibbiyot
Turizm
Axborot
(Britaniya
Moliya
texnologiyalari
muzeyi)
Ta’lim
(Oksford)
(Kembrij)
Buyuk Britaniya
iqtisodiyotida xizmat
ko‘rsatish sohalari
ham juda katta
ahamiyatga ega.
Ulardan bank-moliya
sohasi, turizm,
axborot
texnologiyalari,
tibbiyot va oliy ta’lim
o‘zining xalqaro
ahamiyati bilan
alohida ajralib
turadi.

37.

London shahri jahonning eng yirik moliyaviy markazi
hisoblanadi.

38.

Sayyohlik obyektlari
Buyuk Britaniyaga
dunyoga
mashhur ko‘plab
tarixiy-madaniy
yodgorliklarni
ko‘rish uchun har
yili bir necha o‘n
million sayyoh
tashrif buyuradi.
Bukkingem
Vestministr
Bigben
saroyi
Stounxenj
“London
ko‘zi”
charxpalagi
Tauer
Tauer
ko‘prigi
qal’asi

39.

Birlashgan Qirollik eng ko‘p sayyohlarni qabul qiladigan
jahonning yetakchi 10 ta davlatlaridan biri.

40.

Topshiriqlar
• 1. Mavzuni o`qish
• 2. 51-,54-rasmlarni chizib kelish
• 3. Jadval to`ldirish
• 4. Davlat bayrog`ini chizib kelish
va ma’lumotlarini yozish

41.

Savollar
Boshqaruv shaklini to`liq yozing
Chegaradosh davlatlarini yozing
Qirg`oqlarini yuvib turuvchi dengiz, qo`ltig`, okean, bo`g`iz
Relyef (tog`, tekislik)
Iqlimi
Eng yirik daryolar
Aholisi soni
Din
eng yirik shaharlari
qishloq xo‘jaligining tayanch tarmoqlari
sanoatining yetakchi tarmoqlari
Relyefi
Foydali qazilma konlari
javobi

42.

43.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
• V. N. Fedorko, N. I. Safarova, J. A. Ismatov, E. Y. Nazaraliyeva–
Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy
o‘rta ta’lim maktablarining 10- sinf o‘quvchilari uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi, 2022
• @edurtm_uz
• A. AbduQayyumov, I. Safarov, M. Tillaboyeva, V. Fedorko –
Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy
o‘rta ta’lim maktablarining 9- sinf o‘quvchilari uchun darslik,
Toshkent – “O‘zbekiston” – 2019

44.

© Internet manbalari:
www.wikipedia.org
www.yaklass.ru
www.polgeonow.com
www.planetolog.ru
www.telegra.ph
www.bbc.com
www.kommersant.uk
www.wiltshiretimes.co.uk
www.obrazovaka.ru
www.e-derslik.edu.az
www.independent.co.uk
www.reddit.com
www.depositphotos.com
www.britannica.com
www.historic-uk.com
www.pixel.com
www.thoughtco.com
www.businesstraveller.com
www.visitlondon.com

45.

© Qambarov Alimbek
Xatolari bo‘lishi mumkin, tekshirib ko‘ring.
• Telegram manzil:
https://t.me/@geography_method