Infratuzilma ob’yektlarini loyihalashda imkoniyati cheklangan shaxslarga qulay va to`siqlarsiz muhit yaratish

1. Islomova Laziza Jahongir qizi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYA VAZIRLIGI
TOSHKENT ARXITEKTURA-QURILISH UNIVERSITETI
Islomova Laziza Jahongir qizi
Mavzu:“Infratuzilma ob’yektlarini loyihalashda imkoniyati cheklangan
shaxslarga qulay va to`siqlarsiz muhit yaratish”
Ilmiy rahbar:dots. Tolipova N.Z

2.

Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi.
Imkoniyati cheklangan shaxslar soni ko`paygani sari ularning shaharda
harakatlanishi muommo bo`lmoqda. Bugungi kunda jamiyatning har bir a’zosi,
ularning jismoniy imkoniyatlaridan qat’i nazar, to‘laqonli hayot kechirish, ta’lim
olish, ishlash, madaniy hayotda ishtirok etish huquqiga ega. Shu nuqtai nazardan
qaralganda, imkoniyati cheklangan shaxslar uchun to‘siqsiz muhit yaratish dolzarb
masalalardan biri hisoblanadi. Aynan shu masala bo`yicha nogironligi bor shaxslar
bilan suhbat o`tkazilganda ular harakatlanish jarayonida yuzaga kelayotgan
muommolar: shahar mahallalarida piyodalar yo‘laklarining yo‘qligi, ko‘plab
bordyurlar, panduslarning haddan tashqari zinapoyalar tikkaligi, yo`llarning pastbalandliklari kabi muommolarni ta`kidlab o`tishdi. Bu boradagi har qanday
tashabbus inson huquqlari va teng imkoniyatlar prinsipiga asoslanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 18-iyuldagi PQ-266- ”Nogironligi
bo‘lgan shaxslarga qulay va to‘siqlarsiz muhit yaratish bo‘yicha qo‘shimcha choratadbirlar to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.

3. Tadqiqot ishining maqsadi.

Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi – imkoniyati cheklangan shaxslarni
to`siqlarsiz harakatlanishi uchun infratuzilma obyektlarida: jamoat joylarida,
turar joy binolari va transport tarmoqlarida qulayliklarni yaratish chora
tadbidlarini o`rganish va tahlil qilish.

4.

Tadqiqot ishining obyekti: Infratuzilma obyektlarini tashkil etadi.
Tadqiqot ishining predmeti: Imkoniyati cheklangan shaxslar uchun to`siqsiz
muhit yaratish masalalari
Tadqiqot ishining vazifalari:
Imkoniyati cheklangan shaxslar uchun to`siqsiz muhit yaratishning xalqaro
tajribasini o`rganish va tahlil qilish
Mavjud holatni tahlil qilib, amaldagi infratuzilmaning imkoniyati cheklangan
shaxslar ehtiyojlariga qanchalik mos kelishini baholash.
Mahsus qulayliklar yaratish uchun zarur bo`lgan texnik va dizayn yechimlarini
tadqiq qilish.
O`zbekiston sharoitida qulayliklar yaratish uchun amalga oshirilishi mumkin
bo`lgan takliflar va chora-tadbirlarni ishlab chiqish
Tadqiqotning asosiy farazi: Infratuzilma obyektlarida bizning sharoitimizga
to`g`ri keladigan xorij mamlakatlarida qo`llaniladigan xalqaro tajriblarini
qo`llash orqali
imkoniyati cheklangan shaxslar harakatlanishini
qulaylashtirish.

5.

Tadqiqot ishining
vazifalari:
Imkoniyati
cheklangan
shaxslar uchun to`siqsiz
muhit yaratishning xalqaro
Tadqiqotning asosiy farazi:
tajribasini o`rganish va
Infratuzilma
obyektlarida
Tadqiqot
ishining
tahlil
qilish
Tadqiqot
ishining
bizning holatni
sharoitimizga
to`g`ri
• Mavjud
tahlil qilib,
predmeti:
obyekti:
keladigan infratuzilmaningxorij
amaldagi
Imkoniyati
cheklangan
imkoniyati
cheklangan
mamlakatlarida
Infratuzilma
shaxslar
uchun to`siqsiz
shaxslar
ehtiyojlariga
qo`llaniladigan
xalqaro
obyektlarini
tashkil
muhit
yaratish mos
masalalari
qanchalik
kelishini
tajriblarini
qo`llash
orqali
baholash.
etadi
imkoniyati
cheklangan
• Mahsus
qulayliklar
shaxslar
harakatlanishini
yaratish
uchun
zarur
qulaylashtirish.
bo`lgan texnik va dizayn
yechimlarini tadqiq qilish.
• O`zbekiston
sharoitida
qulayliklar yaratish uchun
amalga oshirilishi mumkin
bo`lgan takliflar va choratadbirlarni ishlab chiqish

6.

Tadqiqot ishining
vazifalari:
Tadqiqot ishining
obyekti:
Infratuzilma
obyektlarini tashkil
etadi
Tadqiqot ishining
predmeti:
Imkoniyati cheklangan
shaxslar uchun to`siqsiz
muhit yaratish masalalari
Imkoniyati
cheklangan
shaxslar uchun to`siqsiz
muhit yaratishning xalqaro
tajribasini o`rganish va
tahlil qilish
Mavjud holatni tahlil qilib,
amaldagi infratuzilmaning
imkoniyati
cheklangan
shaxslar
ehtiyojlariga
qanchalik mos kelishini
baholash.
Mahsus
qulayliklar
yaratish
uchun
zarur
bo`lgan texnik va dizayn
yechimlarini tadqiq qilish.
O`zbekiston
sharoitida
qulayliklar yaratish uchun
amalga oshirilishi mumkin
bo`lgan takliflar va choratadbirlarni ishlab chiqish
Tadqiqotning asosiy
farazi:
Infratuzilma obyektlarida
bizning
sharoitimizga
to`g`ri keladigan
xorij
mamlakatlarida
qo`llaniladigan
xalqaro
tajriblarini qo`llash orqali
imkoniyati
cheklangan
shaxslar harakatlanishini
qulaylashtirish.

7.

Nogironlik aravachasida harakatlanadigan shaxslar hamda
tayanch-harakat tizimi buzilgan insonlar quyidagi to‘siqlarga
duch kelishadi:
harakat yo‘lining yetarlicha keng emasligi (tor koridor,
yo‘lak, eshik o‘tkazgichi yoki yo‘l qismlari);
sathning notekisligi, qum yoki shag‘alli qoplama, harakat
yo‘lining haddan tashqari qiyaligi;
zinapoyalarning panduslar yoki ko‘tarish qurilmalari bilan
jihozlanmaganligi;
me’yorlarga javob bermaydigan panduslar (noto‘g‘ri
qiyalik, kenglik, sirpanchiq yuzalar, pandus marshi orasida
gorizontal maydonchaning yo‘qligi);
panduslarda qo‘l tutqichlarning yo‘qligi yoki normativ
talabga javob bermasligi;
nogironlar uchun ajratilgan avtoturargoh joylarining
mavjud emasligi yoki talabga javob bermasligi;
axborot
vositalari,
qurilmalar,
xizmat
ko‘rsatish
peshtaxtalarining juda balandda joylashganligi;
nogironlik aravachasida mustaqil ravishda burilish imkonini
beruvchi maydonchaning mavjud emasligi;
sanitariya-gigiyena xonalarida kabinalar o‘lchamlarining
yetarli emasligi hamda zarur uskunalarning yo‘qligi
(masalan, qo‘l tutqichlar, dush xonasida o‘tirgich, rakovina
ostida bo‘sh joy va boshqalar)

8.

Nogironligi bor shaxslar, odatda, maxsus ijtimoiy xizmatlar, sog‘liqni saqlash markazlari yoki nogironlar
uyushmalariga yaqin joylashgan hududlarda ko‘proq harakatlanadi. Yakkasaroy, Mirzo Ulug‘bek va
Chilonzor,Yunusobod tumanlari bu borada eng faol hisoblanadi.
1. Yakkasaroy tumani
• Bu hududda tibbiy va ijtimoiy xizmatlar markazlari, xususan reabilitatsiya markazlari joylashgan.
• Nogironligi bor shaxslar uchun xizmat ko‘rsatuvchi ba’zi ixtisoslashgan maktablar va muassasalar
mavjud.
• Shahar markaziga yaqinligi sababli, jamoat transporti va infratuzilma nisbatan qulayroq.
2. Mirzo Ulug‘bek tumani
• Bu yerda ayrim maxsus internat maktablar, ta’lim markazlari, nogironlar kutubxonasi kabi obyektlar
joylashgan.
• Tibbiy xizmatlar va nogironlar uyushmalarining filiallari ham shu hududda faoliyat yuritadi.
3. Chilonzor tumani
• Yirik aholi punkti bo‘lib, ijtimoiy xizmat ko‘rsatish nuqtalari ko‘p.
• Ba’zi reabilitatsiya va tibbiy xizmat ko‘rsatish markazlari shu yerda joylashgan.
• Jamoat transporti yo‘nalishlari yaxshi rivojlangan.

9.

Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi.
Imkoniyati
cheklangan
bu
ehtiyojlarini
shaxsiy
va
shaxs
-
ijtimoiy
hayot
yetishmovchiliklarini qisman yoki to‘liq o‘zi mustaqil ta’minlay
olmaydigan istalgan shaxs. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST)
ning 2025 yilgi ma'lumotlariga ko'ra, dunyo aholisining 16 foizini
tashkil etuvchi 1,3 milliardga yaqin odam nogironligi bor shaxslarni
tashkil etadi. O‘zbekistonda ham bunday toifadagi odamlar soni
kam emas.Mamlakatimizda 2025 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra,
nogironligi bo‘lgan shaxslar soni 1 031 609 nafarni tashkil etadi.
Qoraqalpog`iston Respublikasi 66 187 nafar, Andijon viloyatida
88 470 nafar, Buxoro viloyatida esa 60 446 nafar, Jizzax viloyatida
44 496nafar, Navoiy viloyatida 48 172 nafar Qashqadaryo viloyatida
108 041 va Toshkent shahri 63 377 nafar nogironligi bo‘lgan
shaxslar istiqomat qiladi. Bu umumiy aholining 2,6 foizi
hisoblanadi.

10.

Nogironligi bor shaxslarning soni 2025-yil bo`yicha
7,27%
4%
8,58%;
10,68%;
5,86%
4,31%;
7,75%;
4,67%;
3,70%;
8,58%;
qoraqalpog`iston Respublikasi
Buxoro
Navoiy
Surxandaryo
Toshkent
10,47%;
Andijon
Jizzax
Qashqadaro
Sirdaryo
Samarqand