subject_slide_20250819083603

1.

Сақтар: Ежелгі Қазақстанның
көшпелі мәдениеті мен
археологиялық мұрасы

2.

Жоспар
1
Сақтар Қазақстандағы ежелгі көшпелі тайпа
2
Иран текті сақтар және олардың тайпалық одақтары
3
Көшпелі экономика мен жауынгерлік атбегілік
4
Сақ өнері мен жануар стилінің ықпалы
5
Алтын адам мен Қаратау қорымдарының археологиялық маңызы
6
Сақтардың тарихи археологиялық мұрасы
02

3.

Сақтар Қазақстандағы ежелгі
көшпелі тайпа
1
Сақтар Қазақстан территориясында өмір сүрген ежелгі
көшпелілердің бірі болды
2
$VII\text{--}III\ \text{ғ. б.з.д.}$
3
Дала мен таулы аймақтарда мал шаруашылығымен айналысқан
4
Атқа негізделген әскери мәдениеті бар, парсы мен грек авторлары
олардың туралы жазбалар қалдырған
03

4.

Иран текті сақтар және олардың
тайпалық одақтары
1
Сақтардың этногенезі парсы-қыпшақтықтан бөлек, иран тектес
тілдерге жақын деп есептеледі
2
Грек жазбаларында олар скифтер деп аталған
3
Археологиялық және антропологиялық зерттеулер олардың дала
көшпелі мәдениетін және ру-тайпалық құрылымын көрсетеді
4
Сақтар бірнеше тайпалық одақтан құралған
04

5.

Көшпелі экономика мен
жауынгерлік атбегілік
1
Экономикасы негізінен мал шаруашылығы мен атбегілікке
негізделді
2
Негізгі кәсіп жылқы түйе қой бағу
3
Ат пен садақ құқықтық және әскери маңызды элементтер болды
4
Көшіп қонушы тұрмыс оларды икемді және тез әрекет ететін етіп
қалыптастырды
05

6.

Сақ өнері мен жануар стилінің
ықпалы
1
Сақтардың өнері мен кескіндемесі жануар стилімен танылды,
әсіресе алтын әшекейлер мен аң бейнелері
2
Күрделі бұйымдар мен зергерлік өнер олардың жоғары шеберлігін
көрсетті
3
Металл өңдеу және киіз үйге жақын материалдық мәдениет
олардың техникалық деңгейін айқын көрсетеді
4
Бұл өнер бейнелері кейінгі түркі моңғол дәстүрлеріне әсер етті
06

7.

Алтын адам мен Қаратау
қорымдарының археологиялық
маңызы
1
Арыс өзеніндегі Алтын адам және Қаратау маңындағы қорымдар
ерекше орын алады
2
Қорымдардан табылған қазыналар мен сақиналар этникалық
байланыстарды көрсетеді
3
Бұл табулар сауда мен дипломатиялық қатынастардың бар екенін
дәлелдейді
4
Табылған жәдігерлер Қазақстан тарихының маңызды бөлігін
құрайды
07

8.

Сақтардың тарихи археологиялық
мұрасы
1
$0$
2
Жіберілген мәтін бос болғандықтан жоғарыдағы ақпарат Сақ
тайпасына арналған тарихи және археологиялық мәліметтерге
негізделген
Сақтардың мұрасы қазіргі Қазақстанның этногенезі мен
мәдениетінде айқын сезіледі
3
4
Олардың қалдықтары ғылыми зерттеулер мен музей
экспонаттарында сақталған
08

9.

Қорытынды
Сақтар б.з.д. VII–III ғасырларда қазіргі Қазақстан аумағында
өмір сүрген ірі көшпелі қауым болды. Олардың экономикасы
мал шаруашылығы мен атбегілікке негізделіп, жауынгерлік
мәдениеті мен садақ пен аттың рөлі ерекше бағаланды.
Парсы және грек жазбаларында сақтар, гректерде скифтер
деп аталып, тілдері иран тектес екені айтылады.
Археологиялық және антропологиялық зерттеулер
сақтардың ру-тайпалық құрылымын, далалық көшпелі
тұрмысын айқын көрсетеді. «Жануар стиліндегі» алтын
әшекейлер мен күрделі зергерлік бұйымдар олардың жоғары
шеберлігін дәлелдейді. «Алтын адам» пен Қаратау
қорымдары сияқты табыстар олардың бай мәдени
байланыстары мен сауда-дипломатиялық қатынастарын
растайды. Олардың тайпалық одақтары мен халықаралық
қатынастары археологиялық материалдар арқылы жақсы
байқалады; табылған қазыналар сауда мен дипломатияға
дәлел. Сақтардың сәндік өнері кейінгі түркі және моңғол
дәстүрлеріне ықпал еткен, қазіргі зерттеулер олардың
мәдени мұрасын тереңірек аша береді.
09

10.

Пайдаланылған әдебиеттер
Марғұлан, Ә. (1974). Қазақстанның ежелгі тарихы. Алматы: Ғылым.
Акишев, Қ. (1972). «Алтын адам» және сақтар мәдениеті. Алматы: Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі.
Қожахметов, Н. (1999). Сақтардың этногенезі. Ежелгі дәуір археологиясы, 4(1), 12-29.
Нұртазин, С. (2005). Дала көшпелілерінің әскери мәдениеті: сақ кезеңі. Тарих және археология, 8, 55-73.
Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі. (1969). Қазба жұмыстары және Қаратау қорымдары. Алматы: Ұлттық музей.
Иванова, Л. (2010). «Жануар стилі» және металл өнері. Алтын жәдігерлер: каталог, 1-48.
Беркімбаев, Т., & Асқаров, Р. (2014). Сақтардың шаруашылығы мен әлеуметтік құрылымы. Алматы: Қазақ университетінің баспасы.
Куллберг, Э. (2007). Скифтер мен сақтар: археологиялық перспективалар. Стокгольм: Nordic Academic Press.
Павлов, В. (2001). Орталық Азиядағы тайпа одақтары. Мәскеу: Восточная литература.
Зерттеу топтары. (2018). Сақ мәдениетінің соңғы археологиялық ашылулары. Археологиялық хабарламалар, 22, 5-27.
10