SENZURANI TAQIQLASH (3)

1.

SENZURANI
TAQIQLASH
Yoqubova Faxriniso
PRESENTATION - 2025
GET STARTED

2.

Demokratik jamiyatda ommaviy axborot vositalarining erkinligi eng muhim
qadriyatlardan biridir. Shu sababli senzura – ya’ni materiallarni e’lon qilishdan oldin
davlat yoki boshqa idoralar tomonidan tekshirish, taqiqlash yoki o‘zgartirish – man
etilgan.
1. Nashrdan oldingi senzura yo‘q
Bu qoida O‘zbekiston Konstitutsiyasida ham belgilangan. Mazmuni quyidagidan
iborat:
Gazeta, jurnal, internet nashrlari yoki tele-radio ko‘rsatuvlari chiqishidan oldin davlat
tomonidan majburiy tekshiruv bo‘lishi mumkin emas.
Muallif yoki muharrir o‘z fikrini erkin ifoda qiladi, oldindan ruxsat yoki tasdiq olish
shart emas.
Axborot vositalari jamiyatdagi muammolarni, fikrlarni, tanqidlarni erkin yoritish
huquqiga ega.
Bu – so‘z erkinligi va matbuot erkinligining asosiy belgisi.

3.

2. Huquqiy qoidabuzarliklar uchun e’lon qilingandan
keyin javobgarlik bo‘lishi mumkin
Senzura bo‘lmasligi mutlaqo erkinlik degani emas. Har
qanday nashr yoki axborot: tuhmat, haqorat, millatlararo
adovat qo‘zg‘atish,
davlat sirlarini oshkor qilish, yolg‘on ma’lumot tarqatish,
odamlarning sha’ni va qadr-qimmatini tahqirlash kabi
qonun buzilishiga sabab bo‘lsa, e’lon qilingandan keyin
javobgarlik kelib chiqadi.
Bu shuni anglatadiki:
Davlat materialni chiqishidan oldin taqiqlamaydi.
Ammo material nashr etilgandan keyin unda qonun
buzilishi aniqlansa, sud tomonidan ma’muriy yoki jinoiy
javobgarlik qo‘llaniladi.

4.

SENZURANI TAQIQLASH: DUNYO
DAVLATLARI TAJRIBASI
Senzura — bu davlat yoki boshqa
organlarning axborotni oldindan tekshirib,
uni e’lon qilishga ruxsat berish yoki
Internal
taqiqlash
tizimidir. Hozirgi demokratik
davlatlarning aksarida oldindan senzura
(pre-censorship) qat’iyan taqiqlanadi.
Chunki u so‘z erkinligini cheklaydi,
jamoatchilik fikrini bo‘g‘adi va demokratiya
tamoyillariga zid.
Quyida turli davlatlar tajribasi asosida
mavzu kengroq tushuntiriladi.

5.

1. Amerikada senzura
taqiqlangan (AQSh tajribasi)
AQSh Konstitutsiyasining Birinchi tuzatishi (First Amendment) shuni
belgilaydi:
Hukumat matbuot ustidan oldindan nazorat o‘rnatishi taqiqlanadi.
Gazeta, televideniye va internet nashrlar har qanday mavzuni oldindan
tekshiruvsiz chop qila oladi.
Mashhur sud ishi misoli: New York Times v. United States (1971) —
“Pentagon Papers” ishi. Hukumat “davlat siri” bahonasi bilan nashrni
Lorem ipsum dolor sit amet,
Lorem ipsum dolor sit amet,
Lorem ipsum dolor sit amet,
to‘xtatmoqchi
Oliy sud
senzura
taqiqlangani
uchun
consectetur adipiscing
elit. Morbi eu bo‘ladi, ammo
consectetur
adipiscing
elit. Morbi
eu
consectetur adipiscing elit. Morbi eu
hukumatning
talabini
rad
etadi.
neque purus. In nibh lacus, placerat
neque purus.
In nibh
lacus,
placerat
neque purus. In nibh lacus, placerat
quis lobortis quis, pellentesque
ut
quis erkinligi
lobortis quis,
pellentesque
ut Agar kimdir:
quis lobortis quis, pellentesque ut
Eslatma: AQShda
ham so‘z
cheksiz
emas.
lacus. Duis sed auctor turpis.
lacus. Duis sed auctor turpis.
tuhmat qilsa, nafrat qo‘zg‘atsa,
zo‘ravonlikka undasa, u e’lon lacus. Duis sed auctor turpis.
Praesent at est a quam ultricies
Praesent at est a quam ultricies
Praesent at est a quam ultricies
qilingandan keyin sudvestibulum
orqali jazolanishi
mumkin.
vestibulum ut in lorem.
ut in lorem.
vestibulum ut in lorem.

6.

2. Yevropa davlatlari:
Erkinlik +
Fransiya
1789-yildagi “Inson va fuqaro huquqlari
deklaratsiyasi” matbuot erkinligini tan
oladi.
Oldindan senzura yo‘q, lekin e’lon qilingan
axborot uchun javobgarlik mavjud.
Tuhmat, kamsitish, diniy adovatni
qo‘zg‘atish uchun jarimalar qo‘llanadi.
Germaniya
Konstitutsiyaning 5-moddasida: “Senzura
mavjud emas”.
Lekin davlatni inkor qilish, natsizm
targ‘iboti, dindan yoki irqlardan
nafratlanishga chaqirish uchun javobgarlik
bor.
Bu model “erkin, lekin mas’uliyatli
matbuot” tamoyiliga asoslanadi.

7.

3. Yaponiya: Matbuot
mustaqil, davlat
aralashmaydi
Yaponiya Konstitutsiyasiga
ko‘ra:
Matbuot erkin.
Oldindan senzura
taqiqlangan.
Hukumat faoliyati haqida
jurnalistlar erkin surishtiruv
o‘tkazish huquqiga ega.
Lekin:
Shaxs sha'niga tegish,
Korporativ sirlarni oshkor
qilish,
Yolg‘on ma’lumot tarqatish
uchun keyinchalik jazo bor.

8.

4. Janubiy Koreya: Demokratik islohotlar
natijasi
1970–80-yillarda senzura kuchli bo‘lgan, lekin
keyin demokratiya mustahkamlangach:
Matbuotdan oldingi nazorat bekor qilindi.
Hozir Janubiy Koreya matbuoti Osiyodagi eng erkin
OAVlardan
biri.
Sped
Reach
Ammo internetda nafratli kontent, yolg‘on xabarlar
uchun jazolar bor.
Bu misol shuni ko‘rsatadiki: senzura yo‘qligi
taraqqiyot va islohotlarning natijasidir.

9.

5. Rossiya: Qisman senzura mavjud
Rossiya Konstitutsiyasida senzura
taqiqlangan deb yozilgan bo‘lsa ham:
amalda davlat organlari OAV ustidan
nazoratni kuchaytirgan,
and Conciseness
ayrim siyosiyClarity
mavzular
bo‘yicha bosimlar
bo‘ladi,
ayrim saytlar bloklanadi.
Bu misol shuni ko‘rsatadiki: qonunda
Empathy
taqiqlashning
o‘zi yetarli emas, uni
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Morbi
eu neque purus. In nibh lacus, placerat quis lobortis quis,
amalda
ham ta'minlash kerak.
pellentesque ut lacus. Duis sed auctor turpis. Praesent at est a
quam ultricies vestibulum ut in lorem.

10.

6. Turkiya:
taqiqlanmagan,
cheklovlar bor
Turkiyada:
•Oldindan senzura amalda ruxsat etilmaydi.
•Lekin xavfsizlik, terorizmga qarshi kurash bahonasi
Language
Barriers
bilan ayrim materiallar keyin
bloklanishi
mumkin.
Physical Barriers
Psychological Barriers
Yana bir misol: ba’zi telekanallar yoki ijtimoiy tarmoqlar
vaqtinchalik cheklanishi mumkin.

11.

XULOSA
Dunyo tajribasidan ko‘rinadiki:
1. Oldindan senzura (pre-censorship)
Ko‘pchilik demokratik davlatlarda qat’iyan taqiqlanadi.
Bu matbuotning erkin ishlashiga imkon beradi.
2. Keyingi javobgarlik (post-censorship)
Agar nashr qilingan axborot:
qonunni buzsa,
Sped bo‘lsa,
yolg‘on
Reach
nafrat qo‘zg‘atsa,
tuhmat bo‘lsa,
undan keyin huquqiy javobgarlik belgilanadi.
3. Eng muhim tamoyil
“Erkinlik + Mas’uliyat” — dunyodagi eng samarali model.

12.

Thank You For
Your Attention
SEE YOU LATER!