Ультракүлгін сәулеленудің канцерогенді әсері

1. Ахмет Ясауи атындағы Қазақ-Түрік университеті

АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Тақырыбы: Ультракүлгін сәулеленудің канцерогенді әсері
Қабылдаған: Үсембаева И.
Орындаған: Абданбай Н.
Тобы: ЖМ-105
Түркістан 2017

2. жоспар :

ЖОСПАР :
І. Кіріспе
Ультракүлгін сәулелену туралы түсінік
ІІ. Негізгі бөлім
1. Ультракүлгін сәулелердің әсері
2. Канцерогенез ұғымына түсінік.
3. Ісік жасушаларының пайда болу ерекшіліктері
4. Ісіктің пайда болуына әсер ететін факторлар.
5. Ісік жасушалардың емдеу жолдары
ІІІ. Қорытынды

3. Ультракүлгін сәулелену

УЛЬТРАКҮЛГІН СӘУЛЕЛЕНУ
• Ультракүлгін сәулелену(Ультракүлгін сәуле шығару) — жарық сәулелері спектрінің
күлгін бөлігіне іргелес, күлгін және радиосәулелер аралығында орналасқан, толқын
ұзындығы 400—100 нанометр (нм) аралығына сәйкес келетін электрмагниттік
сәулелену.
• Спектрдің 3 әр түрлі бөлігінде сәулеленудің биологиялық эффекті әр түрлі
болғандықтан, биологтар өз ісінде ең маңызды деп келесілерді атайды:
• -Жақын ультракүлгін, УКА сәулелер (UVA, 315-400нм)
• -УК-В сәулелер (UVB, 280-315нм)
• -Алыс ультракүлгін, УК-С (UVC, 100-280нм)

4.

5.

https://im0-tubkz.yandex.net/i?id=96c8ba1dab01baf5081e186cb101f0
11-l&n=13

6. Ультракүлгін сәулелердің әсері

УЛЬТРАКҮЛГІН СӘУЛЕЛЕРДІҢ ӘСЕРІ
• Бүл сәулелердің биологиялық қасиеті олардың толқындарының үзындығына
байланысты. Ультракүлгін сөулелердің бір бөлшегі А — аумағы ұзын толқынды
болады. Оңдағы толқындардың үзындығы 400—315 нм аралығында, екінші бөлшегі
В — аумағы (орташа толқынды) 315—280 нм, үшінші бөлшегі С —аумағы (қысқа
толқынды) 280—100 нм аралығында болады.
• Ұзын толқынды ультракүлгін сәулелер теріде тирозиннен меланин түзілуін
арттырып, терінің қоныр қошқыл түске боялуын қамтамасыз етеді. Бүл
ультракүлгін сөулелердің ары қарай денеге өтуіне бөгет жасап, қорғаныстық
қызмет атқарады.

7.

• Қысқа мерзімде, аз мөлшерлерде, әсер еткен орташа толқынды ультракүлгін сәулелер
организмге жалпы сергітетін әсер етеді. Оның даму негізінде ультракүлгін сәулелердің
организм атомдарын қоздыру қабілеті жатады. Осыдан жасушаларда өтетін химиялық
реакциялардың белсенділігі артады, зат алмасуларының қарқыны көтеріледі, тіндердің
нәрленуі жақсарады. Бүл сәулелердің әсерінен организмнің жүқпалар мен ауытқуларға
төзімдігі көтеріледі. Адамның ойлау, қол жүмысын атқару қабілеттері жақсарады. Бүл
ультракүлгін сәулелердің әсерінен организмде Д3 витамині (холекалыдаферол) түзілуі
үлғаяды. Балаларда мешелдік (рахит) дамуынан сақтаңдырады. Қысқа толқынды Саумағындағы ульракүлгіндер бактерияларды жоятын әсер етеді.
• Ультракүлгін сеулелермен бүрын күймеген теріні бірден тым артық сәулелендіруден
фотохимиялық күйік дамуы мүмкін. Бүл кезде терінің қызаруы, күлдіреуі, дене қызымының
көтерілуі, бас ауыруы, көңіл-күйдің бей-жайлығы т. с. с. белгілер байқалады. Сонымен қатар
көздің қызаруы, қабақтың ісінуі, жас ағу, жарыққа қарай алмау, көзге бөгде зат түскен сияқты
сезім пайда болады. Бүндай жағдайды фотофтальмия деп атайды. Бүл қүбылыстар күн
сөулелерінің көзге тікелей әсер етуінен, ашық далада қарға шағылысқан сәулелердің
әсерінен, электр ағымымен металдарды кесіп-жалғау жұмыстары кездерінде байқалады.

8.

9.

• Ультракүлгін сәулелердің тым артық әсерінен фотохимиялық куйік даму жолында
бұл сәулелердің еркін радикалдык тотығуды, май қышқылдарының асқын
тотығуын арттыру қасиеті маңызды орын алады. Осыдан жасуша
мембраналарының бүлінуі, нәруыздардың ыдырауы жасушалардың тіршілігін
жоғалтады.
• Ультракүлгін сәулелермен артық сөулелендіру нәтижесінде организмнің созылмалы
дерттері (құздама, асқазанның ойық жарасы, өкпе туберкулезі т.б.) асқынып кетуі
мүмкін. Бұл сеулелермен тым артық сөулеленудің нәтижесінде меланиннің көп
өндірілуінен, нөруыздардың бүліністерінен алмастырылмайтын
аминқьшіқылдарына, витаминдерге, Са2+- иондарьна т.б. заттарға организмнің
мұқтаждығы артып кетеді. Сонымен бірге, қысқа толқынды ультракүлгін
сәулелердің тым артық болуынан Д3- витаминінің белсенділігі төмендеп, ол организмге қатты заттарға (токсистериндерге) ауысуы ықтимал. Ультракулгін
сәулулердің әсерінен ісік ауруы (Рак) адам организмнде пайда болуы мумкін.

10.

11. Канцерогенез туралы түсінік.

КАНЦЕРОГЕНЕЗ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК.
• Канцерогенез
дегеніміз(“канцер”-ісік, “генезис”-пайда
болу), яғни ісіктің пайда болу
процесі.
• Б.з.б.460-370 ж.ж. Гиппократ
қатерлі ісікті “карцинома” деп
атаса,Гален ғылымға “oncos”
терминін енгізген.

12. Ісік жасушаларының ерекшеліктері.

ІСІК ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
• Ағзадағы қалыпты жасушалар өзіне көршілес жатқан
жасушалармен байланыс орнатқанға дейін бөлінеді.
Жасушалар
арасында
қатынас
орнағаннан
кейін
жасушалардың бөліну тоқтайды. Мұны ғылымда жанасып
тежелу деп атайды. Ал ісік жасушалары, эмбриондық
жасушалар, ішек эпителиі, ми жасушалары бұл заңдылыққа
бағынбайды. Еш жүйемен басқарылмайтын пролиферация ісік жаушаларының айрықша белгісі болып табылады.
Сонымен қалыпты жасушалар in vitro шарты бойынша,
көршілес жасушалармен жанасқанға дейін бөлінсе, ал ісік
жасушаларының бөлінуі шегі шексіз. Мұны төмендегі
схемадан көруге болады:

13.

14. Ісік жасушаларының инициациясы.

ІСІК ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ
ИНИЦИАЦИЯСЫ.
• Кез келген ісіктің пайда болуы жасушадағы ДНК-ның
зақымдануынан басталады. Бұл - генетикалық дефект сыртқы
канцерогендердің: онкогендік вирустар: (мысалы Энштейн-барр
вирусы),
гепатит
в
вирусы,
бензпирен,
фенантрен,
аминоазоқосылыстар,
анилиндік
бояғыштар,
ароматты
қосылыстар , абцесс
темекі түтінінен,
ультракүлгін
сәулелердің,
рентгендік
сәулелердің
әсерінен;
ішкі
канцерогендердің: стероидтық гормондар(әсіресе экстрагендер)
холестерин, витамин Д, алкоголь, триптофанға айналатын
өнімдер
әсерінен, сонымен
қатар
протогендер
мен
антионкогендердің зақымдалуынан пайда болады.

15.

16.

Ісік жасушалардың емдеу жолдары
Радиотерапия. Сәулелену - рак жасушаларының генетикалық
материалын зақымдай отырып, өлтіреді. Сәулеленуге гамма-сәулеленуді,
нейтрондарды, электрондарды қолданады.
Гормональдық терапия. Кей мүшелердің ісік жасушаларына гормондар
салу арқылы әсер етуге болады. Гормональдық терапия паллиативті
емдеу болып табылады, ол өздігінен ракты жаза алмайды, ол басқа
әдістермен бірге қолданылып, емдеу ісін жақсартады, кейде рактың кей
түрлерінде гормондар өмірді 3-5 жылға созуға мүмкіндік береді.

17.

18. Қорытынды

ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде ультракүлгін сәулелердің 3 түрі UVC, UVB , UBA болатынын білдік.
UVC адам организміне өте қатты сәуле және қауіпті болып келеді, бірақ бағымызға орай
ғарыштан келетін қауіпті осы ультракүлгін сәулесін біздің Жер планетамыздың О3 (озон)
қабаты ұстап , жер бетіне өткізбейді.
UVB бұл ультракүлгін сәуле адамның терісін күйдіріп зақым келтіреді.
UBA ультракүлгін сәулесі адамға зияны аз келеді.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында ультракүлгін сәулесін медицинада қолданады.
Кварц өзінен ультракүлгін сәуле шығаратын қондырғы болып табылады. Ол ауруханаларда
палаталрды бактериядан , инфекциялардан тазарту (залалсыздандыру , зарарсыздандыру )
үшін қолданылады.

19. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

• Ғаламтор желісі
• Уйкипедия
• http://bilim.kz/
• Медбиофизика (Ү. Байзақ 2016)

20. ТЕСТ