Podstawy ekonomii. Niedoskonale konkurencyjne rynki produktu

1. Podstawy ekonomii

Niedoskonale konkurencyjne rynki produktu

2. Struktura rynku

–
–
–
–
Standardowe struktury:
Konkurencja doskonała
Czysty monopol
Oligopol
Konkurencja monopolistyczna

3. Determinanty podziału i opisu struktur rynkowych

Liczba podmiotów na rynku.
Rodzaj produktu.
Kontrola nad ceną.
Warunki wejścia na rynek (bariery).
Forma konkurencji.
Informacja rynkowa.

4. Konkurencja doskonała

Rynek konkurencji doskonałej to taki rynek, na którym zarówno kupujący,
jak i sprzedający uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają
na poziom cen rynkowych.
Rynek może działać w pełni efektywnie.
Konkurencję rozpatruje się wg następujących kryteriów:
1. arena konkurencji;
2. podmioty konkurencji;
3. przedmiot konkurencji;
4. zakres (zasięg) konkurencji;
5. charakter konkurencji;
6. intensywność konkurencji.

5. Arena konkurencji

• Areną konkurencji nazywana jest przestrzeń, w której zachodzi zjawisko
konkurencji między określonymi podmiotami.
• Według tego kryterium możemy podzielić konkurencję na rynkową i
pozarynkową.
• Pierwsza z nich ma miejsce między uczestnikami rynku po stronie popytu i
po stronie podaży.
• Oznacza to, że konkurują między sobą podmioty zgłaszające popyt i między
sobą podmioty podaży.
• Konkurencja rynkowa nie zachodzi między kupującymi a sprzedającymi

6. Podmioty konkurencji

• Kryterium podmiotu określa, z kim konkurują między sobą rywale.
Z tego punktu widzenia wyróżnić można konkurencję między:
1. blokami państw;
2. gospodarkami narodowymi;
3. firmami;
4. jednostkami organizacyjnymi wewnątrz firm;
5. poszczególnymi osobami w firmie.

7. Przedmiot konkurencji

• Przedmiot konkurencji określa, o co toczy się konkurencja.
• W zasadzie konkurencja pojawia się „na wejściach” i „na wyjściach”
konkurujących podmiotów.
• Konkurencja „na wejściach” toczy się na wielu rynkach, a jej przedmiotem
są szeroko rozumiane zasoby. Aby zasoby mogły stanowić przedmiot
konkurencji muszą mieć charakter dóbr rzadkich.
• Przedmiotem konkurencji „na wyjściach” jest oferta, przy czym
konkurencja nie toczy się o ofertę, ale o jej rynkową akceptację przez
odbiorców. Aby oferty różnych podmiotów wywołały między nimi
konkurencję muszą być spełnione dwa warunki:
1. oferty muszą być względem siebie substytucyjne;
2. rynek danego dobra musi być rynkiem nabywcy.

8. Zakres /zasięg/ konkurencji

• Zakres konkurencji odnosi się głównie do sytuacji, w których podmiotami
konkurencji są przedsiębiorstwa i służy do wyznaczenia granic obszaru
obecnej lub planowanej ich aktywności.
Wyróżniamy:
1. zakres gałęziowy – określa, czy podmiot działa w określonej jednej gałęzi
lub kilku pokrewnych;
2. zakres asortymentowy – wskazuje, czy podmiot wytwarza i konkuruje
określonym jednym lub wieloma asortymentami;
3. zakres segmentu rynku – opisuje typ odbiorców, dla których podmiot
wytwarza produkty;
4. zakres pionowy – wskazuje, ile ogniw łańcucha kooperacji pionowej
obejmuje podmiot;
5. zakres geograficzny – wskazuje granice terytorialne rynków, na których
działa i konkuruje firma;
6. zakres kompetencji – określa dziedziny szczególnych umiejętności firmy,
które wykorzystuje ona w tworzeniu swej oferty rynkowej.

9. Charakter konkurencji

Ze względu na charakter konkurencji wyróżnia się najogólniej konkurencję
doskonałą i niedoskonałą.
• Konkurencja doskonała jest konstrukcją modelową służącą do
teoretycznych rozważań ekonomicznych dotyczących struktury i
charakteru rynku (rynek doskonały).
• W praktyce występują jedynie różne odmiany konkurencji niedoskonałej
(np. monopolistycznej lub oligopolistycznej).

10. Intensywność konkurencji

Koncepcja intensywności opisuje skłonność oraz zdolność podmiotów
rynku do uczestnictwa w płynnych procesach dostosowawczych w
zmieniających się warunkach rynku.
Może być wyrażona za pomocą dwóch wzajemnie powiązanych zjawisk:
1.stopnia zależności każdego sprzedawcy od postępowania konkurentów oraz
stosowanych przez nich instrumentów działania na rynku;
2.stopnia zdolności oraz możliwości wywierania przez każdego sprzedawcę
wpływu na postępowanie konkurentów.

11. Mechanizm konkurencji

Mechanizm konkurencji jest oparty na takim postępowaniu podmiotów, które
zmierza do:
1. wyróżnienia się na tle sprzedawców działających na rynku
(konkurentów)
2. uzyskania akceptacji tego wyróżnienia przez nabywców.

12. Instrumenty konkurencji

• Podstawą wyróżniania się sprzedawców na tle konkurentów są stosowane
przez nich instrumenty konkurencji.
• Instrumenty:
- produkt,
- cena,
- reklama.

13. Dobór narzędzi konkurencji

• Proces doboru narzędzi konkurencji zależy od czynników związanych ze
strukturą rynku i sposobem jego funkcjonowania a przede wszystkim od:
1. kryteriów jakimi kierują się nabywcy przy zakupie produktów i
usług(kryteria materialne i niematerialne);
2. faz rozwojowych rynku (faza eksperymentalna, ekspansji, dojrzałości,
depresji);
3. struktury podmiotowej (monopol, oligopol, polipol);
4. stopnia dojrzałości rynku (wysoki, średni, niski).

14. Poziomy konkurencji

• Konkurencja bezpośrednia - firmy oferujące te same usługi/produkty lub
podobny asortyment i działające na tym samym rynku (np. regionalnym),
• Konkurencja substytucyjna - firmy oferujące różne od naszych
usługi/wyroby, ale zaspokajające te same lub podobne potrzeby
• Konkurencja potencjalna - potencjalna możliwość pojawienia się na rynku
nowych usług/produktów; jest to też konkurencja generowana przez
wszystkie firmy działające w sektorze, zabiegające o pieniądze tych samych
konsumentów

15. Cechy konkurencji doskonałej

Konkurencja doskonała:
• Bardzo dużo niezależnych firm.
• Standardowy produkt.
• Żadna kontrola cen, rynek determinuje ceny.
• Bariery rynkowe nie istnieją - duża łatwość wejścia na rynek i opuszczenia
go.
• Cenowa forma konkurencji.
• Pełna informacja rynkowa.

16. Czysty monopol

• Czysty monopol to rynek, na którym znajduje się tylko jeden
potencjalny i faktyczny sprzedawca.
• Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywa się.
• Istnieje specjalna forma –monopol naturalny.
• Czysty monopol występuje wtedy, gdy jedna firma dostarcza
całą produkcję dóbr lub usług w danym kraju lub na danym
obszarze.
• Monopol tego typu może być konsekwencją rozporządzenia
prawnego, patentu, licencji, korzyści skali lub innych
czynników.

17. Monopol

Monopol:
• Liczba firm - jedna duża firma.
• Rodzaj produktu - zróżnicowany unikatowy.
• Kontrola cen - bardzo duża.
• Bariery rynkowe - bardzo trudno wejść na rynek.
• Forma konkurencji – żadna.
• Informacja rynkowa – niepełna.

18. Bariery wejścia

Bariery wejścia: ƒ
• bariery prawne:
- ƒ
monopol państwowy, ƒ
- patenty i prawa autorskie,
• ƒ
kontrola nad rzadkimi zasobami naturalnymi,ƒ
• bariera kapitałowa, ƒ
• przewaga jakościowa lub kosztowaƒ
znaczne,
• korzyści skali (ciągle malejące, wraz ze wzrostem produkcji, długookresowe
koszty przeciętne).

19. Czysty monopol

• Monopolista niepoddany kontroli państwa, dążący do
maksymalizacji zysku, ustaliłby wysoką cenę, nie
reklamowałby się lub robiłby to w niewielkim zakresie,
oferowałby minimalny poziom usług, ponieważ
konsumenci i tak musieliby kupować jego produkt z
powodu braku bliskich substytutów.
• Gdy wystąpiłoby takie zagrożenie monopolista mógłby
zainwestować w poprawę usług lub technologię, co
działałoby jak bariera wejścia dla potencjalnych
konkurentów.
• Jeśli taki monopol poddany jest regulacji rządowej, to
oczekuje się od niego ustalenia niższych cen i rozszerzenia
skali produkcji w imię dobra społecznego.

20. Czysty monopol

Jeżeli po stronie popytu występuje jeden podmiot, zaś po stronie
podaży jest wiele podmiotów, to taką strukturę określa się
monopsonem (monopol popytu).
Monopolista jest dawcą i twórcą ceny. Funkcja popytu na produkty
monopolisty jest jednocześnie funkcją popytu na produkty całej gałęzi.
Produkty mogą być zarówno jednorodne jak i skomplikowane. Nie posiadają
bliskich substytutów.

21. Źródła siły monopolistycznej

Regulacje administracyjne (np. Poczta Polska),
Patenty (np. nowy lek),
Jedyny posiadacz zasobu (np. autostrady),
Kartel (np. OPEC),
Duże przychody skali (np. przedsiębiorstwa
komunalne).

22. Źródła siły monopolowej

Dlaczego jedne firmy mogą mieć większą siłę
monopolową niż inne?
• Siła monopolowa zdeterminowana przez możliwość
ustalenia ceny powyżej MC.
• Siła monopolowa zależy od elastyczności popytu na
produkt danej firmy, która zależy od:
- elastyczności popytu rynkowego dla jednej firmy – w
całości elastyczność rynkowa
• Liczby firm na rynku
- im więcej firm – tym więcej substytutów –
elastyczność popytu rośnie , znaczenie ma właściwie
udział innych firm w rynku.
• Interakcji firm na rynku
- agresywna konkurencja cenowa vs.zmowa.

23. Rodzaje barier

1.
a)
b)
2.
3.
Prawne:
Rząd lub władze lokalne mogą przyznać wyłączność jednej firmie na
produkcje danego dobra lub świadczenia usługi. Może to wynikać z
prowadzenia przez rząd protekcjonistycznej polityki, polegającej na
ochronie krajowego producenta przed napływem towarów
z zewnątrz.
Przedsiębiorstwo może być właścicielem patentu, licencji, znaków
towarowych, dzięki czemu zdobywa dominującą pozycje na rynku.
Przedsiębiorstwo jako jedyne może posiadać dostęp do rzadkich,
występujących w niewielkiej ilości bogactw mineralnych.
Ekonomiczne:
W długim okresie koszty przeciętne maleją bardzo znacznie wraz ze
wzrostem produkcji i z tego powodu działalność więcej niż jednego
przedsiębiorstwa nie jest ekonomicznie uzasadniona. Taki monopol
nazywany jest naturalnym.

24. Społeczny koszt monopolu

Koszt krańcowy jest jednoznaczny z wartością nakładów zużytych do
wytworzenia ostatniej jednostki dobra.
Jeżeli konsumenci nabywają produkt dobrowolnie to cena wyznacza korzyść z
nabycia ostatniej jednostki.
Gdyby korzyść krańcowa była wyższa od ceny konsumenci kupowaliby jeszcze
więcej dóbr. Gdy cena jest wyższa od korzyści krańcowej konsumenci nie kupią
ostatniej jednostki produktu.
Celem społeczeństwa powinno być dążenie do zrównania kosztu krańcowego
z korzyścią krańcową.
Jeżeli cenę uzna się za korzyść krańcową konsumentów to w gałęzi
wolnokonkurencyjnej następuje zrównanie ceny z kosztem krańcowym.
W warunkach monopolu koszt krańcowy jest niższy od ceny co oznacza, że
towarów jest mniej niż chciałoby społeczeństwo.

25. Monopol jednozakładowy

Monopole, które osiągają duże korzyści skali produkcji są nazywane
monopolami naturalnymi.
Przykładem może być sieć telefonii komórkowej. Instalacja sieci wiąże się
z wysokimi kosztami, ale gdy już istnieje koszt przyłączenia dodatkowego
abonenta jest niski.
Monopolista może ustalać odmienne ceny dla różnych grup klientów.
Najpierw należy zidentyfikować te grupy, dla których będą różnie przebiegać
krzywe popytu.
Taka sytuacja może zaistnieć w przypadku linii lotniczych. Biznesmeni
posiadają krzywą popytu mniej elastyczną, natomiast turyści bardziej
elastyczną.
Jeżeli producent pobiera różne opłaty od różnych grup klientów mówi się, że
różnicuje ceny. Taki zabieg ma tylko wtedy sens, gdy nie ma możliwości
odsprzedaży towarów przez jedną grupę drugiej.

26. Cechy monopolu pełnego

-
Cechy monopolu pełnego:
jeden sprzedający , wielu kupujących,
jednorodna lub zróżnicowana produkcja , ale bez bliskich substytutów,
brak możliwości wejścia na rynek opanowany przez monopol,
doskonała informacja o rynku.

27. Monopol

• Monopol jest w zasadzie brakiem konkurencji, który wynika z obecności
tylko jednego gracza na rynku, który poprzez innowacyjność, przejęcia, lub
zdobyte licencje zdobywa pozycję dominującą.
• Celem monopolisty jest przede wszystkim ugruntowanie swojej pozycji na
rynku i stworzenie domeny, w której będzie on niezastąpiony i będzie mógł
dalej działać w sposób dominujący na rynku.
• Kolejnym celem jest rozszerzenie swojej domeny oraz zdobycie szerszego
grona konsumentów, głównie poprzez edukację oraz kampanie
marketingowe.

28. monopol

29. Cena monopolistyczna

• Cena monopolistyczna zawsze przewyższa koszt krańcowy (w doskonałej
konkurencji cena jest równa kosztowi krańcowemu).
• Miarą siły monopolistycznej przedsiębiorstwa jest nadwyżka ceny nad
kosztem krańcowym.
• Wskaźniki monopolizacji: ƒ
- współczynnik Lernera
- klasyczne wskaźniki koncentracji ƒ
- wskaźnik Herfindahla – Hirshmanna

30. Cena monopolowa

• Monopolista w przeciwieństwie do
przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego
osiąga zyski nadzwyczajne nawet w długim
okresie, tzw. zyski monopolistyczne (w
warunkach konkurencji doskonałej - w długim
okresie zyski nadzwyczajne zanikają).
• Monopolista produkuje mniej i sprzedaje
drożej w porównaniu z gałęzią
wolnokonkurencyjną.

31. Oligopol

• Oligopol jest formą konkurencji niedoskonałej, w której na pojedynczym
rynku działa niewielu (kilku) producentów (konkurentów), którzy
opanowali znaczną część rynku danego produktu.
• Występują oligopoliści i naśladowcy.

32. Oligopol

Oligopol:
• Liczba firm -kilka dużych firm produkujących podobne dobra.
• Rodzaj produktu – standardowy zróżnicowany.
• Kontrola cen - duży wpływ cen lidera.
• Bariery rynkowe - trudno wejść na rynek; wymagane są duże nakłady
finansowe.
• Forma konkurencji – cenowa, pozacenowa.
• Informacja rynkowa – niepełna.

33. Oligopol

• Najbardziej powszechną formą konkurencji w dzisiejszych czasach jest
oligopol i chociaż zdarzają się sytuacje, w których na rynkach działają
monopoliści, to najczęściej tego typu twory są ograniczane przez prawo,
które winno przeciwdziałać powstawaniu szkodliwych dla rynku
monopolów.
• Oligopol oznacza sytuację, w której na rynku znaczącą rolę odgrywa kilku
graczy, którzy mogą produkować produkty o podobnym, bądź całkiem
odmiennym charakterze.
• Podmioty tego typu kontrolują znaczącą część rynku i funkcjonują też na
nieco odmiennych zasadach, gdyż w zależności od charakteru działalności
oraz tworzonych produktów bariery wejścia na rynek mogą być
zróżnicowane.

34. Oligopol

• Cechą typową dla oligopolów jest bez wątpienia współzależność
przedsiębiorców - jednym słowem każda akcja ze strony jednego z
przedsiębiorców niesie za sobą reakcję konkurencji.
• Decyzje dotyczące produkcji, sprzedaży oraz marketingu powinny w tym
przypadku uwzględniać możliwe działania konkurencji, która będzie się
starała poprzez różne środki dokonać antycypacji pewnych działań
poczynionych przez przedsiębiorcę.
• Analiza działań konkurencji jest bardzo trudnym zadaniem, które wymaga
znajomości teorii gier oraz strategicznego myślenia.
• Konkurencja w ramach oligopolu opiera się przede wszystkim na
maksymalizacji zysków.

35. Oligopol

• Często udział procentowy w rynku nie jest tak bardzo istotny, jak
możliwość podjęcia działań, które przyczynią się do zarobienia przez
jednego z konkurentów dużych pieniędzy, co pozwoliłoby mu rozwinąć
infrastrukturę i finalnie umocnić swoją pozycję na rynku.
• W ramach oligopolów mogą tworzyć się sojusze, które wynikają z zasady, iż
ograniczenie konkurencji pozwala uniknąć dodatkowych kosztów i
maksymalizować zyski.

36. Konkurencja monopolistyczna

• Konkurencja monopolistyczna jest formą konkurencji niedoskonałej
między wieloma przedsiębiorstwami dążącymi do uzyskania przewagi w
swoim segmencie rynku.

37. Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna:
• Dużo firm produkujących podobne dobra.
• Rodzaj produktu – zróżnicowany mający bliskie substytuty.
• Kontrola cen - ograniczona przez występowanie substytutów.
• Bariery rynkowe - stosunkowo duża łatwość wejścia na rynek i opuszczenia
go.
• Forma konkurencji – pozacenowa.
• Informacja rynkowa – pełna.
• Główną cechą konkurencji monopolistycznej jest zróżnicowanie produktów
(bliskich substytutów).

38. Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna posiada następujące cechy:
1.Na rynku istnieje bardzo wielu sprzedających i kupujących
2.Bardzo łatwo jest wejść na rynek
3.Produkty wytwarzane na rynku nie są jednorodne. Różnią się między sobą
cechami użytkowymi (kolor, dodatkowe wyposażenie, usługi
posprzedażowe, itp.)
4.Producenci i konsumenci posiadają doskonałe informacje o rynku.
Przykładem konkurencji monopolistycznej mogą być małe sklepy osiedlowe,
które dzięki dogodnemu położeniu mogą ustalać wyższe ceny niż w
supermarkecie. Innym przykładem są restauracje, które różnią się wystrojem,
menu czy również położeniem, dzięki czemu mogą różnicować ceny.

39. Konkurencja monopolistyczna

Poszczególne firmy nie mają szans na przejęcie rynku. Muszą się liczyć z tym,
że wysokie zyski w krótkim okresie przyciągają przedsiębiorstwa spoza gałęzi i
w długim okresie zyski będą spadały.
Ważnym elementem walki o klienta jest różnicowanie produktów i promocja
sprzedaży, która pomaga w dotarciu do nowych klientów.
Podobieństwa do konkurencji doskonałej:
• istnienie wielu małych firm oraz swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi.
Różnice w stosunku do konkurencji doskonałej:
• każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu.
Produkty różnych firm tworzących daną gałąź są bowiem mniej lub
bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane.

40. Konkurencja monopolistyczna

W warunkach konkurencji monopolistycznej przedsiębiorstwo wytwarza
mniej przy wyższej cenie.
Wykres przedstawia porównanie równowagi w długim okresie miedzy
konkurencją doskonałą a monopolistyczną.
p1
B
A
p0
D w warunkach
konkurencji
monopolistycznej

41. Konkurencja monopolistyczna

W warunkach konkurencji monopolistycznej przedsiębiorstwo nie produkuje
w długim okresie przy najniższych kosztach przeciętnych.
Firmy w warunkach konkurencji monopolistycznej posiadają nadwyżkę
zdolności produkcyjnych (Q0-Q1).
W warunkach konkurencji monopolistycznej firma może żądać wyższych cen
niż w konkurencji doskonałej, ale ta różnica musi być niewielka. Krzywa
popytu mimo, że posiada nachylenie ujemne jest nadal bardzo elastyczna.