‫فارماکولوژی

1.

‫فارماکولوژی‬
‫دکترمقامی فرد‬
‫داروسازعمومی‬

2.

‫مقدمات‬
‫اهداف آموزشی‬
‫‪ ‬‬
‫تعریف فارماکولوژی‬
‫‪ ‬‬
‫سولیت کاردان فوریت پزشکی دردارو درمانی پیش‬
‫م ُ‬
‫بیمارستانی چیست؟‬
‫‪ ‬‬
‫اشکال دارویی‬
‫‪ ‬‬
‫طبقه بندی داروها‬

3.

‫کلیات و تعاریف‬
‫‪ ‬‬
‫فارماکولوژی مطالعه تعامل مواد شیمیایی با سیستم های زنده(بررسی‬
‫سرنوشت و اثرات داروها در بدن)‬
‫‪ ‬‬
‫سم شناسی مطالعه آثارنامطلوب موادشیمیایی برروی سیستم های زنده‬
‫‪ ‬‬
‫داروسازی علم تهیه و دستورات الزم در مورد مصرف داروها‬
‫‪ ‬‬
‫دارو موادی که در سطح شیمیایی بر روی سیستم های زنده اثر می کنند‬
‫وموجب تغییر در عملکرد بیولوژیک می شوند‬
‫‪ ‬‬
‫فارماکوگنوزی مطالعه منابع ومنشا داروهای طبیعی به ویژه منشا گیاهی‬
‫‪ ‬‬
‫فارماکنتییک مطالعه اثرات دارو بر بدن مثل مکانیسم دارو؛تعامل با گیرنده و‪...‬‬
‫‪ ‬‬
‫فارماکودینامیک مطالعه اثرات بدن بر دارو مثل جذب ؛توزیع ؛متابولیسم و حذف‬
‫‪ ‬‬
‫فراهم زیستی قسمتی از یک دوزکه به صورت دست نخورده به جریان عمومی‬
‫خون می رسد‬
‫‪ ‬‬
‫فارماکوژنتیک مطالعه پاسخ های دارویی ناشی از تغییرات ژنتیکی فرد که اغلب‬

4.

‫سولیت کاردان فوریت پزشکی دردارو‬
‫م ُ‬
‫درمانی پیش بیمارستانی چیست؟‬
‫‪ ‬‬
‫سختی کار در فوریتهای پزشکی او‪U‬رژانس ‪ 115‬یا‬
‫همان اورژانس پیش بیمارستانی‪ ،‬به مراتب بیشتر‬
‫از کار در مراکز درمانی و بیمارستانها می باشد‪.‬‬
‫آمار باالی ضرب و جرح پرسنل فوریتهای پزشکی و‬
‫وجود بیش از ‪ 50‬شهید خدمت در‪ U‬طول ‪ 40‬سال‬
‫در شغل فوریتهای پزشکی پیش از بحران کرونا و‬
‫کار در نوبت‌کاریهای غیرمتعارف‪ ،‬از کار افتادگی‌ها‬
‫و آمار سکته‌ها و فوتی‌های غیرمعمول‪ ،‬گواهی بر‬
‫این مدعی است که کارشناسان‪ ،‬کار‪U‬دان‌ها و‬
‫تکنسین‌های بالینی فوریتهای پزشکی به خصوص در‬
‫شرایط نامطلوب روحی و روانی قرار دارند‪.‬‬

5.

‫طبقه بندی داروها‬
‫‪ ‬الف)بر اساس منشأ‪:‬‬
‫‪ ‬ترکیبات طبیعی (جالینوسی)‪ :‬فراورده های خام تهیه شده از منابع‬
‫گیاهی و حیوانی مانند گیاه دیجیتالیس‬
‫‪ ‬ترکیبات طبیعی خالص‪:‬استخراج و خالص سازی از منابع طبیعی‬
‫مانند آتروپین ‪,‬مورفین و پنی سیلین)‬
‫‪ ‬ترکیبات نیمه سنتتیک‪:‬ایجاد تغییرات شیمیایی در ترکیبات خالص به‬
‫دست آمده از منابع طبیعی(استیالسیون مورفین و ایجاد هرویین)‬
‫‪ ‬ترکیبات سنتتیک ‪:‬کامال شیمیایی و ساخت توسط انسان‬
‫‪ ‬ترکیبات بیولوژیک ‪:‬استفاده از روشهای نوترکیب‬
‫‪ ‬ب)بر اساس مصرف‪ :‬مثال داروهای موثر بر سیستم‬
‫عصبی‪,‬سیستم قلب و عروق و‪...‬‬

6.

‫اشکال دارویی‬
‫گرانول‌ها‪:‬‬
‫گرانول‌ها از بهم چسبیده شدن ذرات پودرها به وجود‬
‫می‌آیند‪ .‬از مزایای آنها پایداری بیشتر و حاللیت‬
‫راحت‌تر است‪ .‬اگرچه در این شکل دارویی نیز طعم‬
‫دارو کامال ً حس می‌شود‪.‬‬
‫کپسول‌ها‪:‬‬
‫کپسولها پوسته‌های ساخته شده از ژالتین هستند که‬
‫ماده دارویی را می‌توان در آنها جای داد‪ .‬عموما ً در‬
‫مقایسه با قرصها ماده موثره بیشتری را می‌توان در‬
‫کپسولها جای داد‪.‬‬
‫ق‪B‬رص‌ها‪:‬‬
‫قرصها اشکال دارویی جامد هستند که از ف‪B‬شرده‬
‫شدن گردها و گ‪B‬رانولها به وجود می‌آیند‬

7.

‫اشکال دارویی‬
‫شربت‌ها‪:‬‬
‫شربتها فرآورده‌هایی مایع تغلیظ شده حاوی شکر و یا مواد جانشین شونده آن‬
‫می‌باشند‪ .‬شربت‌ها از بهترین فرآورده‌های خوراکی بخصوص برای کودکان می‌باشند‪.‬‬
‫در شربت‌ها مزه نامطبوع مواد دارویی به واسطه شیرینی شکر و همچنین چگالی‬
‫زیاد مایع حس نمی‌شود‪ .‬با‌انکه شکر پرمصرف‌ترین شیرین کننده در تهیه شربت‬
‫می‌باشد‪ ،‬اما در مواردی از مواد شیرین کننده دیگری نظیر دکستروز‪ ،‬سوربیتول‪،‬‬
‫گلیسیرین‪ ،‬ساخارین وهیدروکسی اتیل سلولز نیز استفاده می‌شود‪ .‬عالوه بر شکر‬
‫سه ماده اول پس از ورود به بدن در نهایت به گلوکز تیدیل می‌شوند (مواد‬
‫‪ )Glucogenic‬در حالیکه دو ماده آخر چنین خاصیتی را ندارند‪.)Non Glucogenic( .‬‬
‫استفاده از شربتهای حاوی مواد ‪ Glucogenic‬برای افراد مبتال به دیابت مناسب‬
‫نیست‪.‬‬
‫مانند شربت مولتی‌ویتامین‪.‬‬
‫سوسپانسیون‌ها‪:‬‬
‫سوسپانسیونها از مخلوطهای ناهمگن مایع می‌باشند که در آنها یک ماده جامد‬
‫نامحلول‪ ،‬در آب پراکنده شده است‪.‬‬
‫سوسپانسیونها گاه آماده هستند و گاه در هنگام مصرف فرآورده تهیه می‌شوند‪ .‬علل‬
‫تهیه مواد به صورت سوسپانسیون عبارتست از‪:‬‬
‫•مزه نامطلوب یک ماده در حالت نامحلول بسیار ناچیز است ‪.‬‬
‫•بعضی مواد در حالت محلول ناپایدار هستند اما در حالت سوسپانسیون پایدار‬
‫هستند‪.‬‬

8.

‫اشکال دارویی‬
‫) ‪Plasters‬مشمع ها)‪ :‬مواد چسبنده ی نیمه جامدی می‬
‫باشند و بر‪B‬ای استعمال خارجی روی بدن به کار می روند و‬
‫موجب تماس طوالنی مدت دارو با موضع می شوند‪.‬‬
‫‪ Irrigation solution‬م‪B‬حلولش‪BB‬ستشو وضدعفون‪B‬یش‪BB‬بیه‪B‬‬
‫م‪B‬حلولت‪BB‬زر‪B‬ی‪B‬قیهستند‪ .‬ا‪B‬ما دا‪B‬خلور‪B‬ید ت‪BB‬زر‪B‬ی‪B‬ق ن‪BB‬میش‪BB‬وند‪ .‬از‬
‫ا‪B‬ی‪B‬نم‪B‬حلول‪B‬ه‪B‬ا ب‪BB‬را‪B‬یش‪BB‬ستشویز‪B‬خم و‪....‬ا‪B‬س‪B‬تفاد‪B‬ه‪ B‬م‪B‬یش‪BB‬ود‪.‬‬
‫‪Ovules‬اوول‪ :‬اشکال دارویی نرم یا جامد بیضی شکل‬
‫هستند که به وسیله ی قرار دادن در واژن استعمال می‬
‫شوند و بیشتر جهت اثرات موضعی به کار می روند‪.‬‬
‫‪Vaginal tablets‬قرص های واژینال‪ .‬عمدتا توسط ابزاری‬
‫داخل واژن قرار داده می شود که به این ترتیب امکان‬
‫آلودگی کم میگردد‪ .‬ساخت این قر‪B‬صها ساده تر و ترکیب‬
‫آنها پایدارتر از شیافهای واژینال است‪.‬‬

9.

‫اشکال دارویی‬
‫‪ ‬‬
‫)قطره هاي گوشي ‪)Ear Drops‬‬
‫‪ ‬‬
‫قطره هاي گوشي‪ ،‬محلول ها‪ ،‬امولسيون ها و يا سوسپانسيون هاي‬
‫دارويي مي باشند كه توسط قطره چكان در گوش چكانيده مي شوند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪Elixirs‬‬
‫انما ‪))Enemas‬‬
‫‪ ‬‬
‫انما‪ ،‬محلول ها‪ ،‬سوسپانسيون ها و يا امولسيون هايي هستند كه از‬
‫طريق مقعد تجويز مي‌شوند‪.‬‬
‫قطره هاي چشمي ‪))Eye Drops‬‬
‫‪ ‬‬
‫قطره هاي چشمي شامل سوسپانسيون ها يا محلول هاي استريل از‬
‫يك يا چند دارو مي باشند كه در فضاي ملتحمه چكانيده مي شوند‪ .‬اين‬
‫فرآورده ها ممكن است به صورت تك دوز يا چند دوزي بسته بندي‬

10.

‫اشکال دارویی‬
‫غرغره ها ‪))Gargles‬‬
‫‪ ‬‬
‫غرغره ها محلول هايي آبي هستند كه به منظور پيشگيري يا درمان عفونت هاي‬
‫گلو استفاده مي شوند‪ .‬اين فرآورده ها معموال به صورت فرم هاي غليظ تهيه و‬
‫عرضه مي گردند‪ .‬بنابراين بايد قبل از استفاده توسط آب گرم رقيق شوند‪.‬‬
‫ژل ها ‪))Gels‬‬
‫ژل ها محصوالت نيمه جامد‪ ،‬غير روغني و شفا‪U‬في هستند كه اساسا استفاده‬
‫خارجي دارند‪ .‬عامل ژله كننده ممكن است ژالتين‪ ،‬كربوهيدرات (مثل نشاسته‪،‬‬
‫تراگاكانت‪ ،‬سديم آلژينات) و يا يك مشتق سلولزي باشد‪ .‬ژل هايي كه براي زخم‬
‫هاي باز و بزرگ بكار مي روند بايد استريل باشند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫فرآورده هاي تزريقي ‪Parenteral Preparations‬‬
‫اينها اشكال دارويي استريل هستند كه حاوي يك يا تعداد بيشتري دارو بوده و براي‬
‫تجويز تزريقي طراحي شده اند‪ .‬فرآورده هاي تزريقي محلول ها‪ ،‬سوسپانسيون ها‬
‫يا امولسيون هاي استريل در حامل مناسب آبي يا غير آبي مي باشند و معموال‬
‫وابسته به راه تجويز طبقه بندي مي‌شوند‪.‬‬

11.

‫اشکال دارویی‬
‫‪Implant‬‬
‫ديسك ها يا سيلندرهاي استريل مي باشند كه توسط جراحي وارد بافت هاي بدن مي‬
‫شوند و براي رهاسازي يك يا تعداد بيشتري دارو در طي مدت زمان طوالني طراحي‬
‫لينكتوس ها‬
‫محص‪B‬والت م‪B‬ايع و ويسكوز خوراكي هستند كه مع‪B‬موال براي تسكين س‪B‬رفه تجويز مي ش‪B‬وند‪.‬‬
‫اين‪ B‬فرآورده ها مع‪B‬موال حاوي نسبت بااليي‪ B‬از ش‪B‬ربت و گليس‪B‬رول مي باش‪B‬ند كه اثر بهبود دهنده‬
‫(‪ )demulcent‬روي غشاء گلو دارد‪ .‬حجم دوز مع‪B‬مول كم (حدودا ‪ )5ml‬است و به منظور طوالني‬
‫كردن اثر بهبوددهنده فرآورده‪ ،‬بايد از رقيق‪ B‬كردن‪ B‬آن‪ B‬خودداري كرد‪.‬‬
‫‪Linements‬‬
‫لينمانها فرآورده هاي مايع‪ ،‬نيمه مايع و گاها نيمه جامدي هستند كه بر روي پوست كاربرد دارند‪.‬‬
‫لينمانها ممكن است م‪B‬حلول هاي الكلي‪ ،‬روغني يا ام‪B‬ولسيون‪ B‬باش‪B‬ند‪ .‬انواع ضد التهابو تحريك كننده‬
‫(‪ )Stimulating‬روي پوس‪B‬ت ماس‪B‬اژ داده م‪B‬ي ش‪B‬وند در حالي كه برخي انواع ديگر توس‪B‬ط يك پانس‪B‬مان‪B‬‬
‫گرم يا يك برس اس‪B‬تفاده مي گردد‪ .‬مثال نوع دوم ش‪B‬امل انواع بي حسي‪ B‬و ‪ Smoothing‬مي‪ B‬باشد‪.‬‬
‫لينمانها را نبايد روي پوست آس‪B‬يب ديده به كار برد‪.‬‬
‫‪Lotions‬‬
‫لوس‪B‬يون‪ B‬ها فرآورده هاي مايعي هستند كه كاربرد خارجي‪ B‬دارند و استفاده از اين‪ B‬فرآورده ها نياز‬
‫به مالش‪ B‬دادن ندارد‪ .‬اين مح‪B‬صوالت يا به‪ B‬صورت آهسته روي پوست ماليده مي شوند (‪ )dabbed‬يا‬
‫اينكه با يك پانسمان مناس‪B‬ب روي پوس‪B‬ت قرار مي‪ B‬گيرند‪ .‬به منظور كاهش‪ B‬تبخير‪ ،‬اين پانسمان‬
‫توس‪B‬ط پوش‪B‬ش‪ B‬ضد آب پوش‪B‬يده مي ش‪B‬ود‪.‬‬

12.

‫اشکال دارویی‬
‫پمادها (‪)Ointments‬‬
‫پمادها فرآورده هاي چرب و نيمه جامدي هستند كه بر‬
‫روي پوست‪ ،‬موكوس ركتوم يا بيني استفاده مي‬
‫شو‪B‬ند‪ .‬پايه پمادها معموال غيرآبكي و غيرقابل اختالط‬
‫با ترشحات پوست مي باشد‪ .‬پمادها مي توانند به‬
‫عنوان نرم كننده به كار روند يا اينكه حاوي داروهاي‬
‫محلول يا سوسپانسيون شده در پايه خود باشند‪.‬‬
‫پمادهايي كه براي زخم هاي بزرگ و باز بكار مي روند‬
‫بايد استريل باشند‪.‬‬
‫امولسيون هاي خوراكي ‪))Oral emulsions‬‬
‫عبارت "امولسيون خوراكي" به عنوان يك شكل‬
‫دارويي را مي توان به اين صورت تعريف كرد‪:‬‬
‫توزيعي از قطره هاي ريز يك‪ B‬مايع روغني در يك فاز‬
‫آبي كه تشكيل يك فاز پيوسته بدهند‪ .‬داروها مي‬
‫توانند در هر يك از فازها حل شوند يا اينكه در‬

13.

‫اشکال دارویی‬
‫خميرها ‪Pastes‬‬
‫خميرها فرآورده هاي نيمه جامدي مي باشند كه كاربرد خارجي دارند‪ .‬تفاوت‬
‫خميرها با پمادها يا ژل ها در اين است كه خميرها حاوي درصد بااليي از پودر‬
‫ريز دارويي مي باشند‪ .‬پايه خميرها ممكن است غير آبكي (پارافين مايع يا‬
‫نرم (‪ ) )Soft‬يا محلول در آب (گليسرول يا يك موسيالژ) باشد‪ .‬قوام خميرها‪،‬‬
‫استفاده از آنها را به عنوان پوشش محافظ مناسب مي سازد‪ .‬خميرهايي كه‬
‫روي زخم هاي بزرگ و باز استفاده مي شوند بايد استريل باشند‪.‬‬
‫‪ Sprays‬محلولهای آبی یا روغنی که به صورت قطره های بسیار کوچک در‬
‫می آیند وبه صورت موضعی‪ ،‬بینی و دهانی مصرف می شوند‪.‬‬
‫شیاف ها‪ :‬اشکال دارویی جامدی می باشند که توسط وارد کردن دارو در‬
‫حفرات بدن (عموما مقعد و واژن) مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬
‫آمپول‪ :‬طروف شیشه ای می باشند که برای نگهداری ازداروی استریل و‬
‫تجویز از راه تزریقی تهیه می شوند ووقتی که باز می شوند نمی توان دوباره‬
‫آنها را همانند پیش از باز کردن با اطمینان به استریل ماندن‪ ،‬نگهداری کرد‪.‬‬
‫سر آمپول به وسیله ی ذوب تحت شرایط آسپتیک بسته می شود‪.‬‬

14.

‫نام های دارویی‬
‫نام شیمیایی‪ :‬ساختمان شیمیایی دارو را توضیح می دهد‪.‬‬
‫نام ژنریک‪ :‬نام غیر اختصاصی هم گفته می شود و کماکان مثل‬
‫نام ژنریک خصوصیات شیمیایی دارو را منع‪U‬کس می کند ولی در‬
‫فرم کوتاه تر از اسم کامل شیمیایی‪.‬‬
‫نام تجاری‪ :‬نامی است که تولید کننده برای فروش دارو از آن‬
‫استفاده می کند‪.‬‬

15.

‫طبقه بندی داروها از‬
‫نظرعارضه روی جنین‬
‫گروه‪ A‬مطالعات کافی در زنان حامله خطری را برای جنین‬
‫برای سه ماهه اول حاملگی نشان نداده است و شواهدی از‬
‫خطر در مورد مصرف دارو در بقیه دوران حاملگی در دسترس‬
‫نیست‪.‬‬
‫گروه ‪ B‬مطالعات در حیوانات خطری را برای جنین نشان نداده‬
‫است ولی مطالعات کافی در زنان حامله در دسترس نیست‪.‬یا‬
‫اینکه در حیوانات بیانگر ایجاد عارضه جانبی در جنین بوده‬
‫است ولی مطالعات کافی در زنان حامله خطری را برای جنین‬
‫در سه ماهه اول حاملگی نشان نداده است وشواهدی از خطر‬
‫در مورد مص‪U‬رف دارو در بقیه دوران حاملگی وجود ندارد‪.‬‬
‫گروه ‪ C‬مطالعات در حیوانات نشان داده است که این دارو‬
‫اثرات جانبی دارد ولی مطالعات کافی برای انسان در دسترس‬
‫نیست‪.‬یا اینکه هیچ گونه مطالعه ای در حیوانات و یا مطالعه‬
‫ک‪U‬افی در انسان وجود ندارد‪.‬‬

16.

‫طبقه بندی داروها از‬
‫نظرعارضه روی جنین‬
‫گروه ‪ D‬شواهدی مبنی بر وجود خطر برای جنین انسان وجود‬
‫دارد ولی در بعضی از موارد منافع دارو ممکن است استفاده از‬
‫آن را اجتناب ناپذیر نماید و درمقابل منافع دارو خطرات‬
‫احتمالی دارو را باید پذیرفت‪.‬‬
‫گروه ‪ X‬مطالعات در حیوانات یا انسان بیانگر ایجاد ناهنجاری‬
‫های جنینی بوده است‪.‬یا عوارض جانبی گزارش شده موید‬
‫ایجاد خطر در جنین است‪ .‬به دلیل این خطرات به طور واضح‬
‫مصرف این داروها در دوران حاملگی ممنوع می باشد‪.‬‬
‫گروه ‪ NR‬طبقه بندی نشده است‪ .‬این گ‪U‬روه بیشتر شامل‬
‫داروهای خیلی جدید و بعضی از داروهای گ‪U‬یاهی و گیاهان‬
‫دارویی و مکمل های دارویی می شود‪.‬‬

17.

‫طبقه بندی (‪ )DEA‬بر اساس‬
‫موادکنترل کننده‬
‫در سال ‪ 1970‬مسولین مرکز اجرایی و نظارت بر داروها در‬
‫ایالت متحده آمریکا تصمیم گرفتند تا داروها را بر اساس میزان‬
‫و پتانسیل سواستفاده از این داروها و وابستگی روحی و‬
‫جسمی دارو در پنج گروه اصلی تقسیم کردند‪.‬‬
‫گروه اول‪ :‬این مواد پتانسیل باال برای سو استفاده دارند وبه‬
‫عنوان دارو قابل استفاده نیستند‪.‬‬
‫گروه دوم ‪:‬این داروها پتانسیل باال برای سواستفاده با وابستگی‬
‫فیزکی یا روانی شدید دارند این گروه صرفا با نسخه پزشک و‬
‫امضا پزشک انجام می گ‪U‬یرد‪.‬در شرایط اورژانس تجویزشفاهی‬
‫قابل قبول است ولی باید ظرف ‪ 3‬روز تقاضای خودرا کتبی‬
‫اعالم کند‪.‬‬
‫گروه سوم‪:‬وابستگی کمتر نسبت به گروه قبلی و دارای‬
‫وابستگی متوسط و وابستگی روانی شدید دارد‬

18.

‫طبقه بندی (‪ )DEA‬بر اساس‬
‫موادکنترل کننده‬
‫‪ ‬‬
‫گروه چهارم‪ :‬پتانسیل کمتر برای سو استفاده نسبت به‬
‫گروه قبل دارند و واستگی فیزیکی یا روانی محدودی می‬
‫گردد‬
‫‪ ‬‬
‫گروه سوم وچهارم می تواند پزشک این داروها را طی ‪6‬‬
‫ماه تا ‪ 5‬مرتبه تجویز بکند‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫گروه پنجم‪ :‬این گروه پتانسیل سو استفاده محدود دارند‪.‬‬
‫این دسته نیازی به نسخه پزشک برای تجویز ندارد‪.‬‬

19.

‫تکالیف‬
‫‪-1‬برای طبقه بندی رده بارداری ها از گروه ‪ A‬تا ‪ NR‬هر‬
‫دانشجو‪ 2‬دارو مثال برای هر گروه بنویسد(لطفا تکراری‬
‫نباشد)‬
‫به طور مثال‪:‬‬
‫‪A‬‬
‫ا‪U‬س‪U‬تام‪U‬ینوف‪U‬ن؛ ا‪U‬س‪U‬یدفول‪U‬یک‬
‫‪B‬‬
‫س‪UU‬یلین ه‪U‬یدرو‪U‬ک‪U‬لرت‪U‬یاز‪U‬ید‬
‫؛‬
‫آ‪U‬موک‪U‬سی‬
‫‪C‬‬
‫‪U‬نتین ت‪UUU‬رازودو‪U‬ن‬
‫گ‪UU‬اباپ ؛‬
‫‪D‬‬
‫‪U‬تان ت‪UUU‬ترا‪U‬سای‪U‬کلین‬
‫ل‪UU‬وزار ‪,‬‬
‫‪X‬‬
‫فیناستراید؛آتورواستاتین‬
‫‪NR‬‬
‫ن‪UU‬یستی‪U‬نرد‪U‬ه)‬
‫ا‪U‬‬
‫(ال‪UU‬ز‪U‬م‬