Suriya-va-Iordaniya-Islom-va-Diniy-Holat-Qiyosiy-Tahlili

1.

Suriya va Iordaniya: Islom va Diniy Holat Qiyosiy Tahlili
Bu tahlil Yaqin Sharqdagi ikkita muhim davlat — Suriya va Iordaniya — ning diniy demografiyasi, konstitutsiyaviy holati, diniy ozchiliklarning huquqiy mavqei va so‘nggi siyosiy o‘zgarishlarning diniy hayotga ta’sirini akademik nuqtai nazardan qiyosiy o‘rganadi.
Suriya Arab Respublikasi: Parchalangan Diniy Manzara
Suriya uzoq davrlardan buyon mazhabiy jihatdan rang-barang jamiyat bo‘lib kelgan, ammo fuqarolar urushi va siyosiy o‘zgarishlar bu manzarani keskin murakkablashtirdi.
1
Diniy Demografiya va Asosiy Mazhablar
Aholining taxminiy 74% i Sunniy musulmonlardir. Eng yirik musulmon ozchilik guruh bo‘lgan Alavitlar (~10-15%) uzoq vaqtdan beri siyosiy hokimiyat bilan bog‘langan. Boshqa guruhlar orasida Druze, Ismoiliyalar, va Xristianlar (turli
konfessiyalar) mavjud.
2
Konstitutsiyaviy Va Huquqiy Asoslar
2025-yilga oid oraliq konstitutsiyaviy deklaratsiya prezidentning Islom diniga mansub bo‘lishini talab qiladi va Islomiy fiqhni qonunchilikning asosiy manbai sifatida tan oladi. Ushbu tamoyil siyosiy va huquqiy jarayonlarda Islomning
markaziy rolini mustahkamlaydi, biroq barcha fuqarolar uchun tenglikni ham e’lon qiladi.
3
Diniy Ozchiliklar Va Huquqiy Cheklovlar
Yezidilar kabi diniy ozchiliklar doimiy huquqiy muammolarga duch kelishadi. Ba’zi Yezidi fuqarolarining davlat hujjatlarida “musulmon” sifatida ro‘yxatdan o‘tkazilishi ularning diniy identifikatsiyasiga zid bo‘lib, shaxsiy holat qonunlarida
(nikoh, meros) chalkashliklarga sabab bo‘ladi.
4
HTS Kabi Muqobil Hukumatlar Ta’siri
Idlib kabi HTS (Hayat Tahrir al Sham) nazorati ostidagi hududlarda hukumatning yo‘qligi Sunniy islomiy guruhlarning qattiq nazoratini o‘rnatdi. Bu zonalarda diniy ozchiliklarga nisbatan “jonli-turmoq” (dhimmi) siyosati kuzatiladi, ularning
amaliyotlari ko‘pincha qat’iy islomiy talqinlarga moslashtirilishi talab qilinadi.
So‘nggi Siyosiy O‘zgarishlar
2025-yilda Ahmad al-Sharaa tomonidan ratifikatsiya qilingan oraliq konstitutsiyaviy deklaratsiya e’tiqod erkinligini kafolatlasa-da, Islom huquqini asosiy manba sifatida belgilash orqali uning doirasini
cheklaydi.
Deklaratsiya, ayniqsa Kurdlar yetakchiligidagi Suriya Demokratik Kengashi (SDC) tomonidan, markazlashgan hokimiyat tuzilishiga urg‘u berilgani va madaniy huquqlarning yetarli darajada himoya
qilinmagani sababli tanqid qilingan.
Bu ziddiyatlar Suriyaning kelajakdagi siyosiy va diniy landshafti hali ham beqaror va ko‘plab talqinlarga ochiq ekanligini ko‘rsatadi.

2.

Xulosa: Islomning Siyosiy Va Ijtimoiy Rolining
Qiyosiy Sinovlari
Suriya va Iordaniya misollari Yaqin Sharqdagi davlatlar tuzilishida Islom dinining murakkab va farqli rolini namoyish etadi. Har ikkala davlat ham konstitutsiyaviy jihatdan Islomga ustuvorlik beradi, ammo bu ustuvorlik amalda turli xil siyosiy natijalarga olib
keladi.
Suriya: Mazhabiy Parokandalik Va Konstitutsiyaviy Tenglik
Iordaniya: Sunniy Birligi Va Siyosiy Nazorat
Suriya, diniy ozchiliklarning keng spektriga ega bo‘lsa-da, konstitutsiyaviy ravishda tenglikni e’lon qilgan. Ammo urush va
Iordaniyada deyarli bir xil Sunniy demografiya davlatning Islomni davlat dini sifatida mustahkamlashini osonlashtiradi.
HTS kabi mazhabiy qurolli guruhlar nazorati ostida bu tenglik amalda ishlamaydi. Huquqiy normalar siyosiy tartibsizliklar
ta’siri ostida qoladi.
Biroq, bu markazlashgan diniy hokimiyat siyosiy islomiy guruhlarga (Musulmon Birodarligi kabi) nisbatan davlat nazoratini
kuchaytiradi.
Hozirgi Tendensiyalar Va Kelajakdagi Muammolar
Iordaniyada ham, Suriyada ham Islomning roli kuchli bo‘lsa-da, zamonaviy dunyo tendensiyalari ikkala davlatni ham muammolarga duchor qilmoqda:
Davlat Nazoratining Kuchayishi
Iordaniyada siyosiy islomiy guruhlarning taqiqlanishi va Suriyada oraliq hukumatlarning diniy
guruhlarga nisbatan tanqidiy siyosati - davlatning diniy hayotga faol aralashuvini ko‘rsatadi.
Hududiy Muxtoriyat Masalasi
Suriya oraliq deklaratsiyasi SDC kabi guruhlar tomonidan tanqid qilindi. Ularning fikricha,
markazlashuv, ularning ta’lim va madaniy huquqlariga yetarli himoya bermaydi, bu esa diniy va
etnik o‘z-o‘zini belgilash huquqlariga ta’sir qiladi.
Ta’lim Va Identitet Tortishuvlari
Iordaniyada diniy darsliklarning qayta ko‘rib chiqilishi Islomiy identitetni himoya qilishni istagan
ijtimoiy guruhlar bilan davlat o‘rtasida tortishuvlarga olib keldi.
Diniy Erkinlik Cheklovlari
Har ikkala davlatda ham, ayniqsa, dinni almashtirish yoki yangi diniy guruhlar (masalan, Iordaniyada
Ahmadiyya) o‘z marosimlarini erkin ado etish huquqlari cheklovlar yoki ta’qiblar ostida qolmoqda.
2