Алкандар,жалпы формуласы, гомологтық қатары, изомерлері, атаулары

1. Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Ветеринария факультеті
АЛКАНДАР
ДӘРІСКЕР: х.ғ.к, доцент
Бәзілбаев Сәкен Мұхатайұлы

2. Мақсаты:

Алкандар,жалпы формуласы, гомологтық
қатары, изомерлері, атаулары ,алкандарды
алу және химиялық қасиеттері мен
қолданылуы туралы жалпы түсінік беру
Көмірсутектер туралы білімдерін,ойлау,
есте сақтау дағдыларын дамыту
Тапсырмаларды орындай отырып ,
ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеуге
ұмтылу

3. Дәріс жоспары:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Қаныққан көмірсутектердің жалпы
формуласы, анықтамасы.
Гомологтық қатары.
Изомерия түрлері.
Атом құрылысы.
Физикалық қасиеті.
Алыну жолдары.
Химиялық қасиеті.
Қолданылуы.

4. Алкандар. (қаныққан көмірсутектер. Парафиндер..)

Алкандар – көміртектің барлық
атомдары дара (σ-) сигма
байланыспен байланысқан жалпы
формуласы мынандай көмірсутектер
CnH2n+2

5. Метанның гомологтық қатары

Гомологтар – құрылысы мен қасиеті ұқсас ,бір немесе
бірнеше СH2. тобына айырмасы бар жалпы формуласы
бірдей заттар
СН4
метан
С2H6
C6H14
гексан
этан
C7H16
гептан
C3H8
пропан
C8H18
октан
C4H10
бутан
C9H20
нонан
C5H12
пентан
C10H22 декан

6. Радикалдар – жұптаспаған электроны бар бөлшектер.

Саны
Сан атауы
Радикалдың
формуласы
Радикалдың
атауы
1
Моно-
-СН3
Метил
2
Ди-
-С2Н5
Этил
3
Три-
-С3Н7
Пропил
4
Тетра-
-С4Н9
Бутил
5
Пента-
-С5Н11
Пентил

7. Алкандардың Изомериясы және номенклатурасы

1.
Құрылымдық:
CH3 – CH - CH2 - CH3
│
CH3
Алгоритм.
Негізгі тізбекті таңдап алу:
CH3 – CH - CH2 - CH3
│
CH3

8. Алкандардың Изомериясы және номенклатурасы

2.
Негізгі тізбектегі атомдарды
нөмірлеу және радикалдың орнын
анықтау
1
2
3
4
CH3 – CH - CH2 - CH3
│
CH3

9. Алкандардың Изомериясы және номенклатурасы

атау:
1
2
3
4
CH3 – CH - CH2 - CH3
│
CH3
3.
2 - метилбутан

10. Метанның құрылысы

• алкандарға sp³-гибридтену тән;
• байланыс ұзындығы С-С = 0,154 нм
• орбиталдар арасындағы бұрыш= 109° 28´
сурет 3.
c
c
c
c
c
c
0,154 нм
Гибридтелген орбиталь
сурет 1.
+
s
109°28´
Метан
сурет2.
р
көміртегі және сутегі
орбитальдарының қабысуы
.
c

11. Метан қатары гомогтарының құрылысы

12. Алкандардың құрылысы

13. Метанның кеңістік пішіні

14. Этанның пішіні

15. Физикалық қасиеттері

СН4…C4Н10 –
газдар
Tқайнау:
-161,6…-0,5 °C
T балқу:
-182,5…-138,3 °C
С16Н34…ары
С5Н12…C15Н32
қарай қатты заттар
–сұйықтар
T қайнау:
T қайнау:
287,5 °C
36,1…270,5 °C
Tбалқу:
T балқу:
-129,8…10 °C
20 °C
Салыстырмалы молекулалық массаларының
өсу ретіне қарай қайнау, балқу
температуралары артады

16. Алынуы

1) Өнеркәсіпте
а) мұнай өнімдерін крекингілеу :
C16H34 → C8H18 + C8H16
2) Зертханада:
а) карбидті гидролиздеу:
Al4C3 +12 H2O = 3 CH4 + 4 Al(OH)3↓
б) Вюрц реакциясы:
C2H5Cl + 2Na → C4H10 + 2NaCl
в) карбон қышқылының натрий тұздарын
декарбоксилдеу
СН3СООNa + 2NaОН → СН4 ↑ + Nа2СО3

17. Метанды алу

18. Химиялық қасиеттері

19. Химиялық қасиеті 1. Орын басу реакциялары

Реакция радикалды механизм бойынша жүреді.
1) Галогендеу реакциясы
t
СН4 + Сl2
CH3Cl + HCl + Q
б)2)
Нитрование
Нитрлеу
Н
Н
С
(Коновалов):
Н + НО
NO2
t
СН3
NO2 + H2O + Q
Н
в) Сульфирование
3) сульфирлену:
Н
t
Н
С
Н
Н + НО
SO3H
СН3
SO3H + H2O + Q
Этан

20.

СН3
СН2
СН2
СН2
СН3
t, катализатор
СН3
СН
СН2
СН3
СН3
СН4 + Н2О
800°С
СО + 3Н2
синтез-газ
2СН4
СН3
1500°С
Н
С ≡ С Н + 3Н2 + Q
СН3
Н2С=СН2 + Н2 + Q
Қаныққан көмірсутектер оттегі жеткілікті болғанда
көмірленбей жанады)
С3Н8 + 5О2
3СО2 + 4Н2О + Q
Катализаторт қатысында тотығады:
СН4 + О2
500°С, катализатор
Н
С
О
+ Н2О + Q
Н
2СН3(СН2)34СН3 + 5О2
4СН3
(СН2)16СООН +2Н2О + Q

21. 6. Жану тотығу: CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O + Q

22. алкандардың қолданылуы

Отын ретінде
кеңінен
қолданыла
ды, іштен
жанатын
двигательд
ердің
отыны

23. қолданылуы

1-3 – өндірісте күйе
(1 – картрижи;
2 – резина;
3 – типографиялықбояу)
4-7 – органикалық заттар
(4 – еріткіштер;
5 – тоңазытқыштарда;
6 – метанол;
7 - ацетилен)

24. Бекіту.Бағалау

Гептанның барлық изомерлерін құрып
ата.
Пентанның екі жақын гомологын
жазып ата.
Ауа бойынша тығыздығы 2 –ге тең
көмірсутекті анықта.

25. Қорытындылау

«INSERT» кестесінің белгілерін қоя отырып сабақты
қорытындылау .
V - ТАНЫС
+ ЖАҢА
? - БІЛГІМ
КЕЛЕДІ.
- ОЙЛАҒАН
ОЙҒА КЕРІ

26. Үй тапсырмасы

Гептанның мысалында
алкандардың химиялық
қасиеттерін көрсететін реакция
теңдеулерін жаз.