Didaktika-ta’lim nazariyasi. 2-Mavzu

1.

Fan nomi:
Umumiy pedagogika
Fan o’qituvchisi:
Komiljonova Guluzra Nizomovna

2.

2-Mavzu:
Didaktika-ta’lim
nazariyasi.

3.

1.Didaktikaning predmeti
va uning vazifalari.
2.Didaktikaning asosiy
kategoriyalari.
Reja:
3.Turli tarixiy davrlarda
didaktik tizimlarning
shakllanishi va
rivojlanishi.
4.Didaktika tamoyillari.

4.

Enerjayzer
O'zingiz yoqtirgan 4 ta jonzot nomini
yozing!

5.

Uyda siz-

6.

Do'stlar davrasida siz-

7.

Do'stlar davrasida siz-

8.

Aslida siz-

9.

Didaktika- «ta’lim
nazariyasi» demakdir.
Pedagogikaning mustaqil
sohasi bo‘lib, unda
o‘qitish jarayonining
umumiy qonuniyatlari
ochib beriladi.
Didaktika «yunoncha»
so‘zdan olingan bo‘lib,
«didacticos» - o‘qitish,
o‘rgatish ma’nosini
bildiradi.

10.

• «Didaktika» atamasini nemis
pedagogi Volfgang Ratke
(1571-1635) fanga kiritgan
bo’lib, ilk bor ushbu so’z uning
«Didaktika yoki ta’lim san’ati»
(1613-yil) deb nomlangan
ma’ruzasida qo‘llanilgan.

11.

• Didaktikaning fundamental
ilmiy asoslari ilk bor
Ya.A.Komenskiy tomonidan
ishlab chiqilgan. 1657-yilda
u chex tilida «Buyuk
didaktika» asarini yozdi.
Didaktikani Komenskiy
«hammani hamma narsaga
o‘rgatish san’ati» deb
tushuntirgan.

12.

Didaktikaning maqsadi o’qitish
(o’qituvchi faoliyati) va bilim olish
(o’quvchining o’rganish faoliyati)ning
o’zaro bog’liqligi va aloqadorligi jihatlarini
o’rganishdan iborat.

13.

Didaktikada ta’limni
tashkil etishning
umumiy masalalari,
o‘qitish jarayonining
mohiyati, ta’limning
mazmuni, o‘qitish
qonuniyatlari, o‘qitish
tamoyillari, metodlari,
uning tashkiliy
shakllari yoritiladi.

14.

Pedagog – olimlar yillar davomida ta’lim
tizimida:
Nega o‘qitamiz? Nimani o‘qitamiz? Qanday
o‘qitamiz? Qaerda o‘qitamiz? kabi savollarga
javob izlaganlar.
Didaktika aynan shu kabi savollarga javob
bergan holda ta’lim jarayonini tashkil etishni
ta’minlaydi.

15.

Didaktikaning vazifalari
Ta’lim jarayonlari va ularni amalga oshirish
shartlarini ta’riflash va tushuntirish
Ta’lim jarayonini yanada mukammal
tashkil etish, ta’lim tizimlari va
texnologiyalarini ishlab chiqish
Ta’lim jarayoni uchun xos bo’lgan umumiy
qonuniyatlarni aniqlash, omillarini tahlil qilish
va ta’riflash

16.

Didaktikaning asosiy
kategoriyalari

17.

O‘rgatish - o‘qitish maqsadini amalga
oshirish bo‘yicha pedagogning
tartiblangan faoliyati.
O‘rganish - anglash, mashq qilish,
va egallangan tajribalar asosida
xulq-atvor va faoliyatning yangi
shakllarini egallash jarayoni, oldin
egallanganlari o‘zgaradi.
O‘qitish - qo‘yilgan maqsadga
erishishga yo‘naltirilgan pedagog bilan
o‘quvchilarning tartiblangan o‘zaro
harakati.
Ta’lim - o‘qitish jarayonida egallanadigan bilim,
ko‘nikma, malakalar, kompetensiya va fikrlash
usullari tizimi.

18.

Bilim-shaxsning ongida tushunchalar,
sxemalar, ma’lum obrazlar ko’rinishida aks
etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan
ilmiy ma’lumotlar majmui.
Ko’nikma- shaxsning biror
faoliyatni tashkil eta olish
layoqati.
Маlаkа-ongli xatti-harakatning
avtomatlashtirilgan tarkibiy
qismi.

19.

Kompetensiya egallangan bilim,
ko‘nikma va
malakalarni kundalik
va kasbiy faoliyatda
qo‘llay olish layoqati.
Mazmun - o‘qitish
jarayonida egallanishi lozim
bo‘lgan ilmiy bilim, amaliy
ko‘nikma va malakalar,
faoliyat, fikrlash usullari
tizimi.
Maqsad - o‘ qitishning
nimaga qaratilganligi,
uning kuchlari
kelgusida qay yo‘sinda
safarbar etilishi.
Tashkil etish - qo‘yilgan
maqsadni samarali amalga
oshirish uchun unga zaruriy
shaklni taqdim etadigan,
aniq mezonlar bo‘yicha
tartiblangan didaktik jarayon.

20.

• ta’lim jarayonining tashkiliy qurilishi
Ta’lim shakli
Ta’lim
metodlari
• ta’lim jarayonida qo’llanilib, uning
samarasini ta’minlovchi uslublar majmui

21.

Ta’lim
vositalari
Ta’lim
natijasi
• ta’lim samaradorligini ta’minlovchi ob’ektiv (darslik, o’quv
qo’llanmalari, o’quv qurollari, xarita, diagramma, plakat,
rasm, chizma, dioproektor, magnitafon, videomagnitafon,
uskuna, televizor, radio, kompyuter va boshqalar) va
sub’ektiv (o’qituvchining nutqi, namunasi, muayyan shaxs
hayoti va faoliyatiga oid misollar va hokazolar) omillar
• ta’lim yakunining mohiyatini qayd etuvchi tushuncha;
o’quv jarayonining oqibati; belgilangan maqsadni amalga
oshirish darajasi.

22.

Ta’lim jarayo-nini
xarakatlantiruvchi kuch
О‘qituvchi
Ushbu jarayonni tashkilotchi-sidir.
О‘qituvchi zimmasidagi vazifalar:
faoliyatida о‘z-о‘zini faollashtira
olishi, ijodkorligi, yaratuvchanligi,
muloqotchanligi, bilim saviyasi, ruxiy
xolatini
boshqara
olishi
va
boshqalar.
Ta’lim oluvchi
Yaqin о‘tmishda talim oluvchining talim
jarayonidagi ishtiroki nazariy bilimlarni
qabul qilib oluvchi va о‘zlashtirgan
nazariy bilimlar, amaliy kо‘nikmalarni
namoyish etuvchi obyekt sifatidagi roli
bilan kifoyalangan. Hozir yetakchi
subyekt sifatida о‘qituvchi uzatgan
axborotlarni qayta ishlab, yо‘llanma,
kо‘rsatmalarga, tavsiyalarga tayanib
о‘quv manbalari bilan mustaqil ravishda
nazariy bilimlarni о‘zlashtirishdir.

23.

Таълим самарадорлиги
пирамидаси
5%
10%
20%
30%
50%
75%
90%
- Узлуксиз маъруза
(муаммоли маъруза
бундан мустасно) ва ўқиб
эшиттириш
- Эшитиш ва кўриш
- Кўргазмали
тасвирлаш
- Мунозара
- Амалий машғулот
- Мустақил ўқиб, бирбирларига ўргатганда.
- Билимларни амалиётда
текшириб кўрганда.
23

24.

Mustaqil ta’lim talabalarda quyidagi
ko`nikmalarni shakllantiradi
Tanqidiy
va ijodiy
fikrlash
Tizimli
tahlil
qilish
O‘quv
jarayonida
talabalarda
tashkilotchilik
qobiliyati
rivojlantirish
Kompetensiyalarni
kuchaytiris
h

25.

Ta’lim jarayoni yaxlit tizim sifatida quyidagicha namoyon
bo’ladi:
O’quv materiali
mazmuni
Ta’lim metodlari
Ta’lim
maqsadi
O’quvchi
faoliyati
O’qituvchi
faoliyati
Ta’limning tashkiliy
shakllari
Natija

26.

Ta’lim jarayonini boshqarish
bosqichlari
Bosqichlar
Rejalashtirish
Boshqarish
(rag’batlantirish)
Tashkil etish
Nazorat
Natijalarni baholash va tahlil
qilish

27.

Bilimlarni egallash bosqichlari
Bosqichlar
Idrok etish
Bilimlrni
mustahkamlash
O’quv materialini anglab
etish
Bilimlarni amaliyotda
qo’llash

28.

Bilimlarni egallashning dinamikasini
aniqlang
Bosqichlar
bilimlarni qo’llash
bilimlarni anglab yetish
bilimlarni idrok etish
bilimlarni mustahkamlash
Rаqаm

29.

Turli tarixiy davrlarda
didaktik tizimlarning
shakllanishi va
rivojlanishi.

30.

Paradigma-(grekcha,
paradeigma) so‘zining o‘zi
keng ma’noda turmush va
fikrlashning biror sohasining
fundamental asoslarini
aniqlab beruvchi o‘ziga xos
tuzilishga ega nazariya deb
izohlanadi.
Paradigma - aniq vaqt doirasida
ilmiy jamoatchilikka
muammolarni aniqlash va ularni
hal etish modeli sifatida taqdim
etiladigan barcha ilmiy
yutuqlarga tegishli tadqiqot
vazifalarini hal etish namunasi
sifatida qabul qilingan nazariya.

31.

• Zamonaviy pedagogik fanlardagi
maqsadiga (ta’limiy, tarbiyaviy),
ta’limning bosh maqsadi madaniyatga yondashuvga, o‘quvtarbiya jarayoni doirasida hal
etiladigan vazifalariga, pedagog va
talabalar orasidagi o‘zaro ta’sir etish
tavsifiga ko‘ra paradigmalar
farqlanadi.

32.

an’anaviy
(bilimga
yo‘naltirilgan
paradigma)
Ta’limning keng
tarqalgan beshta
paradigmasi
mavjud:
ratsionalistik
(bixevioristik, xulqatvorga doir)
texnokratik
fenomenologik
(insonparvarlik
paradigmasi)
ezoterik

33.

Ta’limning gnoseologik asoslari.
• Gnoseologiya (yunoncha – “gnosis”
(“gnoseos”) – bilim, ong, o’rganish, logiya –
fan, ta’limot) bilish, ilmiy bilimlarning
shakllanishi, xususiyatlari, qonuniyatlari,
uslublari, ilmiy tafakkur shakllari, shuningdek,
insonga xos bo’lgan borliqni anglash qobiliyati
haqidagi nazariya, ta’limot.

34.

"Ezoterik" so'zining yunon tilidan
so'zma-so'z tarjimasi "ichki" kabi
eshitiladi va odamlarning qalbida
yashiringan ma'naviy, sirli jarayonlarga
ishora qilish uchun ishlatiladi. Agar inson
o'zining nafaqat tana ekanligini, uning asl
tabiati o'lmaslik, erkinlik va cheksiz ijodiy
jarayon ekanligini tushunsa, agar inson
o'zining asl mohiyatini tahlil qilsa va
ma'naviy olamda yashashga harakat
qilsa, uni ishonch bilan ezoterik deb
atash mumkin.

35.

Ezoterik paradigma. Bu
bizning sayyoramizdagi
eng qadimiy ta’limiy
paradigmalardan biri.
Mazkur so‘zning
yunonchadan so‘zma-so‘z
tarjimasi «sirli», «yashirin»
ma’nolarini bildiradi.
Uning mohiyatini abadiy va
o‘zgarmas Haqiqatga
munosabat tashkil etadi.
Ushbu paradigma
tarafdorlarining fikricha,
haqiqatni shunchaki bilish
mumkin emas, unga vijdon
pokligi orqali erishish
mumkin.
Pedagogik faoliyatning oliy
maqsadi o‘quvchining
tabiiiy kuch va
imkoniyatlarini yuqori
darajadagi ongga ega
bo‘lish, Kosmos bilan
muloqot uchun sarf etish
va rivojlantirishda
namoyon bo‘ladi.
Shuning uchun
o‘qituvchining muhim
muhofaza qiluvchi
funktsiyasi ta’lim
oluvchilarning axloqiy,
jismoniy, psixik
tayyorgarligini amalga
oshirish va mavjud
kuchlarini rivojlantirishdir.

36.

Bixevioristik (ratsionalistik) paradigma.
Ratsionalistik paradigma an’anaviy
paradigmaga qarama-qarshi o‘laroq,
o‘zining diqqat markazida mazmunni
emas, o‘ quvchilarning turli turdagi
bilimlarni o‘zlashtirishining samarali
usullarini qo‘yadi. Ratsionalistik ta’lim
paradigmasi asosida ijtimoiy injeneriya
bixevioristik konsepsiyasi turadi.
Ta’lim muassasasining maqsadi - ta’lim
oluvchilarda ijtimoiy me’yorlar, milliy
madaniyat talablari va natijalariga
muvofiq, moslashuvli «xulq-atvor
majmui»ni shakllantiradi. SHuning uchun
«xulq-atvor» atamasi “barcha turdagi
reaksiyalar, insoniy xususiyatlar - uning
fikrlashi, his-tuyg‘usi va harakati»ni
bildiradi.

37.

1) Fan asosida yotuvchi
barcha tamoyillarni yaxshi
bilishi;
“Yaxshi nazariyotchi
bo’lish uchun deydi, Abu Nasr Forobiy, qaysi fan bilan
shug’ullanishidan qat’iy
nazar quyidagi uchta
shartga amal qilish
kerak:
2) Ushbu tamoyil va ma’lumotlar
asosida zarur xulosani chiqarishi,
ya’ni, mulohaza yuritish
qoidalarini bilishi kerak;
3) Xato nazariyalarni isbotlab berish va
boshqa mualliflar fikrlarini tahlil
qilishni, shuningdek, haqiqatni
yolg’ondan ajratish va xatoni tuzatishni
bilishi zarur.”

38.

Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari
Ta’lim qonuniyatlari –
ta’lim jarayonida ro’y
beradigan hodisalar
o’rtasidagi o’zaro
bog’lanishlar, ularning
mohiyatini ifodalovchi
shart-sharoit, asos.
Ta’lim tamoyillari ta’lim
nazariyasining asosiy yetakchi
qoidalari bo’lib, o’qitish
asosidagi ta’lim va uni tashkil
etish jarayonini tashkil etish
mazmuni, shakli, metodi,
vositalari tanlanishini
belgilaydigan boshlang’ich
asoslar hisoblanadi.

39.

Ta’lim tamoyillari. Ta’lim
qonuniyatlaridan uni
samarali tashkil qilishga
nisbatan muayyan
muhim talablar kelib
chiqadi.
Ta’lim tamoyillari o‘quv
jarayonining umumiy
maqsadlari va
qonuniyatlariga binoan
uning mazmuni, tashkiliy
shakl va metodlarini
belgilab beruvchi
boshlang‘ich qoidalardir.

40.

Ta’lim tamoyillarini shartli
ravishda ikki guruhga
ajratish mumkin:
1. Ta’limning
mazmunga
aloqador tamoyili
2. Tashkiliymetodik tamoyili

41.

Ta’limning tashkiliymetodik tamoyillari

42.

ta’limning
tizimliligi
ta’limning
o‘quvchilarga
mos bo‘lishi
ta’limda
ko‘rsatmalilik
ta’limning
izchilligi
ta’limda
mustaqillik
ta’limda bilim
ko‘nikma va
malakalarni puxta va
mustahkam
o‘zlashtirish tamoyili
ta’limda
onglilik
ta’limda
faollik
ta’limda
tushunarlilik

43.

Ta’limning tushunarliligi
tamoyili - o‘quvchilarning
mavjud imkoniyatlarini
hisobga olish, jismoniy va
psixik sog‘lig‘iga yomon
ta’sir etuvchi intellektual
va emotsional
qiyinchiliklardan voz
kechishni talab etadi.
Ta’limning tushunarli bo‘lishi
o‘quvchilarning yoshi, bilish
imkoniyatlarini hisobga olib
o‘qishning mazmunini to‘g‘ri
aniqlash demakdir, ya’ni, har bir
o‘quv fani bo‘yicha o‘quvchilar
egallab olishi zarur bo‘lgan bilim,
amaliy ko‘nikma va malakalari
hajmini to‘g‘ri aniqlashdir.

44.

Ta’lim mazmuniga aloqador
tamoyillar

45.

insonparvarlashtirish
amaliy yo‘nalganligi
ta’limning
ilmiylik
ta’lim va
tarbiyaning
uyg‘unligi
tabiat bilan uyg‘unlik
ta’limning
fundamentalligi
madaniyat
bilan uyg‘unlik

46.

Amaliy dars

47.

Noodatiy fikrlash
Kiyimsiz
Bevafo
Boy
Maymun
Rahbar
Tort
Uyalchang
Pahlavon
Pulli
Alpomish
Uy
Ruchka
Temir
Shoh
Bayroq
Telefon
Egizaklar
Platforma
Xurliqo
Imtihon
Suvli
Kitob

48.

NAZORAT UCHUN SAVOL VA
TOPSHIRIQLAR
Didaktika nimani o‘rganadi? Mazkur sohaning
ob’yekti va predmetini izohlang.
Didaktikaning asosiy kategoriyalarini sanab
bering.
Zamonaviy ta’lim paradigmalariga nimalar kiradi?
O‘ qitish j arayonining asosiy vazifalariga izoh
bering.
O‘qitish jarayonining bosqichlariga ta’rib bering.
O‘quvchilarning bilish faoliyatining tuzilishi va
o‘ziga xosliklarini izohlang.
Ta’lim qonuniyatlari deganda nimani tushunasiz?
Ta’limning qanday umumiy qonuniyatlari mavjud?
Ta’limning xususiy qonuniyatlariga nimalar kiradi?
Ta’lim tamoyillari deb nimaga aytiladi?
Ta’limning mazmunga doir tamoyillariga nimalar
kiradi?
Ta’limning tashkiliy-metodik tamoyillariga izoh
bering.

49.

Savol-javob

50.

E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAHMAT!